به گزارش هنرنیوز، نشست نقد و بررسی کتاب «صد اعلان و اعلامیه» با عنوان فرعی «گزیده اعلان‌ها و اعلامیه‌های دوره قاجار و پهلوی» که به همت انتشارات «ایده» از مجموعه شخصی ناصرالدین حسن‌زاده منتشر شده، با سخنرانی سید فرید قاسمی، پژوهشگر حوزه کتاب و مطبوعات، دکتر علی ططری، مدیر مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ناصرالدین حسن‌زاده، از مجموعه‌داران اسناد تاریخی و مطبوعاتی (مولف اثر) و شهروز مهاجر، پژوهشگر دوشنبه ۱۴ دی‌ماه، در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد. با وجود اعلام قبلی مبنی بر سخنرانی آیدین آغداشلو، هنرمند و پژوهشگر، وی نتوانست در این نشست حضور پیدا کند.
مجموعه‌داری که با نشر کتاب متضرر می‌شود
قاسمی با اشاره به سه شیوه تقریظ، تعریض و نقد کتاب گفت: ناقد یا منتقد نه دروازه‌بان علم است و نه مهاجم. ناقد دروازه‌بان نیست؛ زیرا دروازه‌بانی پیش از تولید اثر انجام می‌شود. مهاجم هم نیست به این دلیل که کار نقد تهاجم نیست. تهاجم، کار تعریض‌گر است.
وی با طرح چند پرسش درباره کتاب «صد اعلان و اعلامیه» اظهار کرد: واقعیت این است که ما ستایش‌گر این اثر هستیم و زمانی هم که بخواهیم کار سنجش را انجام دهیم، باید این کار با انصاف و اشراف باشد. زیرا نقد یک اثر را فقط با توجه به آنچه که در کتاب و شکل آن آمده نباید انجام داد. بلکه باید بیرون از کتاب، یعنی کلیت اثر و روند نشر آن را نیز مدنظر قرار داد. برای بررسی این اثر نیز باید دید در دهه گذشته چند عنوان کتاب در این زمینه منتشر شده است؟ نهادهای متولی چه کاری در این زمینه انجام دادند؟ این کاری که انجام شده چه زیان مادی به پدید آورنده و ناشر وارد می‌کند و آنها چه سود معنوی می‌برند؟
این پژوهشگر حوزه مطبوعات افزود: شاید باور کردنی نباشد اگر بگویم که انتشار اسناد اعلان و اعلامیه‌ها از سوی مجموعه‌دار آنها همراه با زیان مادی است! یک مجموعه‌دار خصوصی زمانی که رضایت می‌دهد اسنادش در یک اثر چاپ شود، زیان مادی می‌بیند زیرا این اعلان و اعلامیه‌ها قبل از بازچاپ یک قیمت دارند و بعد از تجدید انتشار قیمت دیگری پیدا می‌کنند. واقعیت این است که ما باید ستایش‌گر همه دست‌اندرکاران این اثر در انتشارات مدرسه ایده خلاقیت و به ویژه حسن‌زاده و خانواده‌اش باشیم. همچنین قدردان افرادی که نام آنها در شناسنامه کتاب آمده و به علاوه کسانی که مقدمه‌های ارزنده‌ای بر کتاب نوشتند.
وی ادامه داد: حسن‌زاده و انتشارات مدرسه ایده خلاقیت کاری که باید نهادهای متولی این امر انجام می‌دادند را انجام داده و با صرف زمان و هزینه شخصی این مجموعه را گردآوری کردند و به شکلی خالصانه و عاشقانه در اختیار خوانندگان گذاشتند. همچنین آرش سلطان‌علی، مدیر این انتشارات نیز در این برهوت زحمت کشیده و سرمایه خود را به عشق ایران، فرهنگ و حفاظت از میراث مکتوب آن با چاپ این اثر هزینه کرده است.
قاسمی با اشاره به نادیده گرفته شدن اعلان و اعلامیه در کتابخانه‌های کشور عنوان کرد: گردآوری اعلان و اعلامیه با کتاب، روزنامه و مجله بسیار متفاوت است. زیرا جمع کردن برگ‌هایی که پراکنده و دیوارکوب شده و در کتابخانه‌های کشور حتی تا دهه‌های اخیر نگهداری نمی‌شده، کار دشواری است. اگر تاریخ تاسیس بخش مواد غیرکتابی کتابخانه‌های کشور را ببینید، متوجه خواهید شد که اساسا کتابخانه‌ها جز کتاب مدرک دیگری گردآوری نمی‌کردند. این در حالی است که سال تاسیس نشریه‌های ادواری نیز در این مجموعه‌ها مشخص شده، اما اعلان و اعلامیه به عنوان مدرک در نظر گرفته نمی‌شد. در این میان صاحب مجموعه‌ای یا پژوهشگر علاقه‌مندی به انگیزه حفاظت از این مدارک برخی از آنها را در آغاز و پایان یک کهنه کتاب یا یک دوره نشریه صحافی کرده است.
وی با یادی از زنده‌یاد ایرج افشار اظهار کرد: وی ارزش اعلان و اعلامیه را سال‌ها پیش متوجه شد و چه زمانی که رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران یا کتابخانه ملی بود، گردآوری اعلان‌ها یکی از دغدغه‌هایش به شمار می‌آمد و ما همه مدیون کوشش‌های ۶۶ ساله وی هستیم. از طرفی افشار مشوق رضوانی برای تالیف مقاله‌ای درباره اعلان و اعلامیه بود و این مورخ را تشویق کرد تا مطلب اعلان و اعلامیه‌ها را در مجله «راهنمای کتاب» به چاپ برساند. با این حال، افشار خود نیز اعلامیه‌های پراکنده را جمع‌آوری و در یک جلد کتاب با نام «قباله تاریخ» جای داد. ناشر بعد از انتشار این اثر به حوزه کتاب کودک روی آورد و با اینکه ۲۵ سال است که جلد دوم اثر نزد وی است و با وجود علاقه بسیار افشار که تمایل داشت این اثر در زمان حیاتش به همراه ویرایش جلد نخست آن منتشر شود، اما متاسفانه این مهم انجام نشد.
این مدیر کتاب‌پژوهی خانه کتاب در بخش دیگری از سخنانش گفت: در اثر حسن‌زاده افزون بر اعلان، فوقالعاده تمام یا صفحه نخست برخی از نشریه‌ها، برگه انتخاباتی، عقدنامه چاپی و یا شب‌نامه نیز مشاهده می‌شود. بنابراین در سنجش کتاب «صداعلان و اعلامیه» باید بگویم برخی نکات در آن وجود دارد که بهتر بود دقت‌نظر بیشتری می‌شد؛ برای مثال در فصل «سال ۱۳۰۸ تا ۱۳۲۴ ه.ش» تاریخ آن در اصل قمری است و باید به جای حرف اختصاری «ش» از حرف «ق» استفاده می‌شد. همچنین در فصل «۱۳۲۵ تا ۱۳۳۰ه.ش» تاریخ به شمسی ثبت شده که باز هم باید بگویم این تاریخ قمری است و باید تصحیح شود. از طرفی شرح اعلان ۳۱ و ۳۲ جابه‌جا شده است. به دلیل برخی اشکالات که در کتاب وجود دارد، باید درست‌نامه‌ای برای آن درنظر گرفته شود تا خواننده از این اشتباهات آگاهی پیدا کند. ضمن اینکه اعلان شماره ۱۸ و ۴۵ تکراری است. همچنین محتوای برخی اعلان‌ها بسیار ریز است و اصلا قابل خواندن نیست.
قاسمی افزود: توجه نکردن به برخی اشکالات محتوایی نشان‌دهنده این است که ناشر به شکل کتاب بیش از محتوای آن اهمیت داده و شکل بر محتوا غالب شده است. در حالی که باید بگویم مخاطب این کتاب تنها گرافیست‌ها نیستند و برخی پژوهشگران و علاقه‌مندان این اثر حتی نمی‌توانند با ذره‌بین نیز برخی اعلان‌های آن را مطالعه کنند! همچنین اعلان ۶۱ که دو صفحه است به صورت ناقص در کتاب منعکس شده و نیمه بالای اعلان در کتاب موجود است و نیمه پایین آن وجود ندارد. از طرفی شرح اعلان ۶۹ که با عنوان اعلامیه «فوت مظفرالدین شاه» در کتاب آمده، باید حتما اصلاح شود، زیرا اعلانی که در کتاب گنجانده شده «شرح فوقالعاده ضمیمه شماره ۲۴ روزنامه مجلس به مناسبت فوت مظفرالدین شاه» است.
شکل بر محتوا غالب شده است
شهروز مهاجر، به عنوان سخنران دیگر این نشست در توضیح به برخی اشکالات موجود در کتاب «صد اعلان و اعلامیه» گفت: برخی از نقدهایی که ناقدان محترم بیان کردند، به دبیری مجموعه برمی‌گردد و آرش تنهایی، دبیر مجموعه «صد» و «ده» گرافیست است و اصولا مجموعه ایده خانه گرافیست‌هاست و به همین دلیل شاید نباید به بنده توصیه نوشتن مقدمه کتاب «صد اعلان و اعلامیه» را می‌دادند. در نتیجه با توجه به حیطه انتشارات و دبیری مجموعه اثری منتشر شد که جنبه تصویری آن بر محتوا غالب است. در این کتاب ویژگی‌های تصویری به بهترین نحو ممکن انجام شد اما محتوای آن چنان که ناقدان نیز اشاره کردند، مطلوب نیست.
وی افزود: بنابراین با توجه به مشکلاتی که در سطح محتوایی این اثر به وجود آمده، ضرورت دارد که یک دبیر علمی نیز به مجموعه «صد» افزوده شود. از طرفی بنده زمانی که شروع به نوشتن مقدمه کتاب کردم بسیار کوشیدم تا دریابم پیش از این چه کتاب‌هایی درباره اعلان و اعلامیه منتشر شده است که به جز همان مواردی که اشاره شد به مورد دیگری دسترسی پیدا نکردم.
این پژوهشگر ادامه داد: زمانی که اثر را برای نوشتن مقدمه فرستادند، نام کتاب برایم جلب توجه کرد و بر این نظر بودم که این عنوان «صد اعلان و اعلامیه» چندان گویا نیست. زیرا همان‌طور که ناقدان اشاره کردند در این کتاب هم شب‌نامه، عقدنامه، روزنامه و اشتهارنامه گنجانده شده که پیشنهاد دادم به «صد اعلان و تک برگ چاپی» تغییر پیدا کند که مورد قبول واقع نشد.
مهاجر درباره فهرست اعلام یا نمایه بیان کرد: بنده فکر می‌کنم گفته بودم که در کتاب فهرست اعلام یا نمایه گنجانده شود که اگر این کار انجام می‌شد، به مخاطب کمک بیشتری می‌کرد که امیدوارم در چاپ‌های بعدی این مهم انجام شود.
در پایان این نشست حسن‌زاده از همسرش برای همراهی در جمع‌آوری اسناد و انتشارات ایده خلاقیت برای چاپ اثر تشکر کرد. همچنین به پرسش‌های حاضران پاسخ گفته شد.
