داستان دفاع مقدس در چند بخش متفاوت قابل بررسی است؛ نخست داستان هایی که کاملا مستند و بر اساس دیده ها یا شنیده های متقن نویسنده از آن ایام است، دوم داستان هایی که از گردآوری خاطرات و روایات شفاهی آن ایام نگاشته می شود، سوم داستان پردازی جنگ با انطباق کلی بر مضمون جنگ و چهارم اقتباس از زندگی بزرگمردان جنگ یا وقایع کوچک و بزرگ جنگ است. 

در اینجا خوب است به برخی از آثار داستانی دفاع مقدس نظری داشته باشیم:
«شطرنج با ماشین قیامت» اثر حبیب احمد زاده تصویری زنده و تپنده از حماسه دفاع مقدس در یک روایت داستانی عینی با شخصیت پردازی های دقیق است که به نوبه خود یکی از بهترین رمان های دفاع مقدس به شمار می آید. 

کتاب «سفر به گرای ۲۷۰ درجه» نوشته احمد دهقان نیز از دیگر آثار ارزنده این حوزه است که روایتی کاملا واقع گرایانه و بیانی روان و یکدست دارد که توانسته است چیدمان و ارتباط دقیقی بین همه وقایع و رفتارهای کاراکترهای اصلی داستان ایجاد نماید. 
از دیگر داستان های متفاوت احمد دهقان با نگاهی متفاوت به جنگ داستانهایی چون «من قاتل پسرتان نیستم» و «دشتبان» است. 

«فال خون» اثر داوود غفارزادگان نیز از دیگر آثار داستانی این حوزه است که از طریق همزادپنداری ظریف با مخاطب و حفظ روح جنگ در تمام مراحل نگارش توانسته است در زمره داستان های ماندگار جنگ قرار گیرد. 

«رُنج»

اثر محمد محمودی نورآبادی و«دل و دلدادگی» نوشته شهریار مندنی‌پور نیز به لحاظ نثر و زبان، فرم کار و محتوای دارای ویژگی های خوبی برای قرار گرفتن در حوزه داستان های دفاع مقدس هستند. 

مجموعه داستان «دو کبوتر دو پنجره یک پرواز» اثر سیدمهدی شجاعی، «ارمیا» رضا امیرخانی، «نخل‌ها و آدم‌ها» نوشته آقای نعمت الله سلیمانی از آثار مهم در عرصه دفاع مقدس به شمار می آیند. 

در زمره داستان های دفاع مقدس برای کودکان و نوجوانان کتاب هایی چون «دود پشت تپه» اثر محمدرضا بایرامی، «قطار در پاییز» نوشته محمدکاظم مزینانی، «باران در بهشت» اثر هادی خورشاهیان، «ماهی ها در آب زنده اند» محمود جوانبخت، «شکارچی پرندگان» حمید اکبرپور و بسیاری داستان های و کتاب های خوب دیگر توانسته اند در شناخت نسل نو با مضمون جنگ و ارزش های دفاع مقدس نقش آفرینی کنند. 

داستان های دفاع مقدس باید در نحوه پرداخت به بطن واقعه توجه داشته و با حفظ ابعاد محوری و روح حماسی و ارزشی جنگ به این مقوله نگاشته شوند؛ وگرچه شاید تلخی مفهوم جنگ هرگز از کام هیچ اثر داستانی در این حوزه حذف شدنی نیست لاجرم برای آنکه تجلیات معنوی جنگ در رگ و خون کلمات جاری شود و با ذهن مخاطب درآمیزد بایسته است نویسنده به این مسائل توجه ویژه داشته باشد. 

از سوی دیگر، پژوهشگاه دفاع مقدس، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس و سایر نهادهای وابسته در این حوزه باید با همپوشانی مستندات جنگ و اسناد آن و قرار دادن آنها در اختیار نویسندگان ادب پایداری به رشد و ارتقای داستان های این حوزه کمک کنند چراکه در همه جای جهان، پرداختن به مفهوم ادبیات جنگ به ارائه مستندات مستدل نیاز دارد تا در لایه های غیر ملموس داستان، هرگونه شبهه و فضای غیرواقعی را ازساخت و بافت کلی روایت مانع شود. 

ادبیات دفاع مقدس و هشت سال جنگ تحمیلی زیر مجموعه ادبیات مقاومت و پایداری جهان اسلام است که با قلم شاعران و نویسندگان خروشان فکر و جوشان قلم در ساحت ایمان و اعتقاد و در سنگر مجاهدت و تقوا قلم زده شده است. 

داستان و رمان، شعر و ترانه، خاطرات و خاطرات نویسی و نثر و قطعه ادبی همه و همه توانسته اند در ایام پس از جنگ ادبیات دفاع مقدس را تشکیل داده و به قلم آفرینندگانشان، نمونه های ارزنده ادبیات این حوزه باشند.

مریم خاکیان