به گزارش هنر نیوز، مرمت‌های غیر اصولی یکی از مشکلات اساسی حوزه میراث فرهنگی است. با مازیار کاظمی- مرمتگر و مدیر داخلی پیشین مجموعه تاریخی تخت جمشید - درباره مرمت آثار تاریخی به گفت و گو نشستیم.

آیا در مرمت آثار تاریخی از تکنولوژی جدید استفاده می‌کنیم؟

نکته مهم در مرمت بناهای تاریخی آن است که بیشتر استادکاران به حق یا ناحق ترس خاصی برای استفاده از متریال جدید دارند به خاطر همین از متریالها با وجود تایید علمی استفاده نمی‌کنند. بلکه بیشتر از مصالح معماری سنتی خودمان که ریشه در گذشته دارد برای مرمت استفاده می‌کنند. به عنوان مثال مصالحی که بیشتر از بقیه شناخته شده باشد و همسان‌تر با معماری سنتی ماست مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بعضی از تئورسین‌ها این نوع مرمت را به عنوان ارزش می‌شناسند اما برخی دیگر آن را ایراد می‌دانند. نظر شما چیست؟

اساساً گویی هر چه به سمت جلو پیش می‌رویم استفاده از مصالح سنتی جای خودش را به مصالح مدرن می‌دهد که البته متریال‌های علمی تایید شده، متفاوت است به عنوان مثال از متریالی به عنوان ملات به جای گچ استفاده کنیم .اما درنگرش سنتی مرمت گچ یک جایگاه خوبی دارد تقریبا بیشتر استادکاران ترجیح می‌دهند از گچ به جای مصالح مدرن استفاده کنند. چرا که به عنوان مثال همین گچ تا ۱۵۰ سال پیش دست ساز و عمل‌آور شده توسط استاد کاران قدیمی بود اما گچ‌های صنعتی که به اصطلاح از فناوری بهره بردند حتی در بناهای امروزی هم بیشتر از ۴۰ تا ۵۰ سال دوام نمی‌آورد.

کاربرد این مصالح امروزی در مرمت بناهای تاریخی چه مشکلاتی به همراه دارد؟ متولی جایگزینی مصالح سنتی چه اقداماتی تاکنون انجام داده است؟

متاسفانه به دلیل مشکلات عدیده‌ای که مصالح امروزی دارند، کاربرد آنها در بناهای تاریخی باعث می‌شود پس از چند سال دوباره نیاز به مرمت باشد. ما سالهای سال مبحثی در استانداردسازی مرمت داریم به نام «طرح جایگزین مصالح سنتی» که می‌توانیم از یک سری مواد با دوام و با کیفیت امروزی استفاده کنیم و آن را آرام آرام جایگزین نماییم.

اما در کشور تنها سازمان متولی بناهای تاریخی سازمان میراث فرهنگی است. از این رو اصولاً پژوهشگاه سازمان میراث باید بخشی داشته باشد که به آزمایش و بررسی جایگزینی مصالح و بهره‌گیری از مصالح نوین برای مرمت آثار تاریخی بپردازد و کمترین کارش این باشد که حداقل از تجربیات دیگر کشورها در این زمینه استفاده کند.

مصداقی از بهره‌گیری تکنولوژی نوین در مرمت بناهای تاریخی وجود دارد؟

بله، به عنوان مثال در مجموعه تخت جمشید حدود یکسال پیش توسط گروهی ایتالیایی مرمتی انجام شد و این گروه خارجی گچ مخصوص مرمت آثار سنگی و تاریخی را همراه خودشان آوردند. ظاهر و عملکرد این متریال مثل گچ اما بهتر و با خواص متفاوت بود.

چه بخشی از سازمان میراث فرهنگی بر مرمت‌ها ناظر است؟

معمولا وقتی طرح مرمت یک بنا داده می شود باید مورد تایید شورای فنی سازمان میراث فرهنگی قرار بگیرد. حدود ۶-۵ سال پیش شورای فنی میراث فرهنگی از نظر علمی و اجرایی یکی دو پایه بالاتر از پیمان‌کاران بود. یعنی اگر پیمانکاری می‌خواست کاری انجام دهد، طبیعتا شورای فنی چه به لحاظ کار چه به لحاظ مصالح مرمتی تشخیص می‌داد مرمت در چه وضعیتی قرار دارد اما درحال حاضر برعکس شده است و بسیاری از کارشناسان فنی و صاحب نظر از سازمان بیرون رفته‌اند.

پس عملا شورای فنی میراث فرهنگی‌ها از کارشناسان مجرب تهی شده است؟ 

بله، متأسفانه تمام کارشناسانی که داخل ساختار بودند از سازمان میراث فرهنگی بیرون آمدند که یا در قالب شرکت‌ها کار می‌کنند و یا مشغول به انجام کار دیگری هستند. از این رو در حال حاضر شرکت‌ها و پیمانکاران به لحاظ علمی قویتر از شورای فنی هستند.

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت شوراهای فنی‌ به دلیل علم اندک در مرمت از بکارگیری مصالح نوین ابا دارند؟

بله، دقیقاً ترجیح می‌دهند بسیاری از پروژه‌ها با مصالح روتین بازار انجام شود و اساساً شورای فنی حاضر نیست ریسک مصالح جایگزین را بپذیرد.

به نظر شما آیا مرمت باید به صورت قراردادهای امانی انجام شود یا پیمانکاری؟

بسیاری از کارهایی که در قالب میراث انجام می‌شود مرمت محسوب نمی‌شود. در واقع کار جدید است مثل محوطه و کف‌سازی اطراف محوطه تاریخی که هیچ وقت کار مرمتی محسوب نمی‌شود. اما کار مرمتی به معنای واقعی بر روی اثر تاریخی هیچ وقت پیمانکار‌ پذیر نیست. شخصاً در مورد بناهای تاریخی مخالف انجام پیمانکاری هستم.

چرا؟
در بناهای تاریخی باید کار نظارت صرفاً برعهده میراث فرهنگی باشد و کار به صورت امانی انجام شود. در این حالت شما معمولاً با استادکاران قدیمی و درجه یک به صورت روزمزد یا حق‌الزحمه قرارداد می‌بندید و مانند شرکت‌های پیمانکاری برای تحویل کار، دریافت سریعتر پول و رفتن سراغ پروژه بعدی از ارائه کار مناسب و در خور سرباز نمی‌زنید.

در مرمت امانی تعیین مصالح به عهده میراث فرهنگی است. متولی کار سازمان میراث و مجری استادکار خبره است. اما اکنون سازمان میراث فرهنگی توان علمی و اجرایی بسیاری از طرح‌های مرمتی را به دلایل ذکر شده ندارد.

گفته می‌شود در برخی از پروژه‌های مرمتی ناظر و مجری و عضو شورای فنی (که مسئول تایید کار مرمت است) یک گروه هستند. این موضوع چه آسیبی به طرح‌های مرمتی می‌زند؟

دقیقا اصل خود آسیب است، چرا که سیستم ممیزی پروژه‌‌های مرمت از بین می‌رود. یعنی هیچ مقام ناظری برای کارشناسی به حق پروژه وجود ندارد. ناظر پروژه خودش ذی نفع است از این رو ممکن است بسیاری از مسایل چشم پوشی و اغماض شود.

نقش ناظر چیست ؟ 

ناظر یک عامل است. تصمیمات اصلی برای برنامه‌ریزی کار مرمتی باید توسط شورای فنی سازمان میراث فرهنگی گرفته شود. 

سازمان باید مجموعه آیتم‌ها را به دستور کار تبدیل کند و در اختیار ناظر بگذارد. به هیچ عنوان ناظر، تصمیم گیرنده چگونگی روش کار و مرمت نیست. دستور کار توسط شورای فنی به پیمانکار داده می‌شود و نظارت آن هم به ناظر سپرده می‌شود. درکل ناظر خودش به شکل مستقل تصمیم‌گیری نمی‌کند.
مریم اطیابی