پشت صحنه فیلم ها، کارتون ها و انیمیشن ها گاهی از خود نتیجه نهایی که بر پرده سینما و صفحه تلویزیون به نمایش درمی‌آید، جذاب‌تر است. یکی از این جذابیت ها دانستن رمز و رازهای انیمیشن‌سازی است و سختی‌هایی که ماه ها سازندگان این فیلم ها تحمل می کنند تا یک فیلم کوتاه ۳۰ دقیقه ای بر صفحه تلویزیون ظاهر شود.
این روزها انیمیشن بازار داغی پیدا کرده است و علاقمندان حتی گاه لحظه‌شماری می‌کنند تا انیمیشن‌های جدیدی را که هر روز ساخته و تولید می شوند، در همان اولین روزها خریداری کنند. شاید فیلم‌های انیمیشن به دلیل نوع ساخت آن دنیای جذاب تری را برای مخاطبان خود فراهم می کند. دنیایی پر از حرکت، موسیقی و سرعت.
روز چهارشنبه هشت آبان مطابق با ۳۰ اکتبر سالروز جهانی انیمیشن نامگذاری شده است. به همین بهانه سراغ یکی از پیشکسوتان فیلم‌های انیمیشن ایران یعنی عبدالله علیمراد رفتیم تا جویای احوالش شویم. علیمراد با فیلم‌های "طوطی و بقال" و کوه جواهر" وارد کار انیمیشن شد و بعد از آنها فیلم هایی چون "بهادر"، "سپیدبالان" و "کشاورز و ربات" را ساخت.
جوایزی همچون نخل طلایی فیلم كوتاه جشنواره فیلم كن، دوربین طلایی جشنواره بین‌المللی كاروسل كانادا، فیل نقره‌ای جشنواره حیدرآباد هند، تقدیرنامه داوران یونیسف جشنواره فیلم برلین و پلاك برنزی جشنواره فیلم كودك قاهره از موفقیت‌های این فیلمساز است. همچنین علیمراد جوایز بسیاری از اغلب جشنواره‌های داخلی همچون فجر، کودک اصفهان و رشد دریافت كرده است.
وی در این گفتگو از خاطرات خود در ساخت فیلم های عروسکی سخن گفت؛ اینکه برای پیدا کردن پر برای طوطی فیلم "طوطی و بقال" به دنبال مرغ عشق بوده‌اند و چون دوست نداشته‌اند با بی‌رحمی آنها را بکشند و اینگونه برای کودکان فیلم بسازند، چند مرغ عشق خریده و منتظر شده اند تا عمر آنها به سر برسد.
وی همچنین از مهم بودن واکنش های کودکان به فیلم هایش گفت و اینکه چگونه فیلم دومش را به خاطر واکنش های آنها جذاب تر کرده است. کارگردان مجموعه "قصه های بازار" و فیلم "بهادر" معتقد است کار گروهی در تولید فیلم های انیمیشن تاثیر زیادی دارد و این کار در غرب بیشتر انجام می شود.
با ما در این گفتگو به مناسبت روز ملی انیمیشن همراه شوید:
* جناب علیمراد آخرین کاری که در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان داشتید انیمیشن "کشاورز و ربات" بود و بعد از آن دیگر فیلمی از شما ندیدیم. در این فاصله و این روزها مشغول چه کاری هستید؟
- من حدود ۳۵ سال در امور سینمایی کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان مشغول به کار بودم. در آنجا بازنشست شدم بعد از آن خواستم فضای دیگری را تجربه کنم. هم اکنون سریال انیمیشن عروسکی که به اصطلاح به آن استاپ موشن گفته می شود، می سازم. این سریال در ۱۳ قسمت ۶ دقیقه ای تولید می شود و با همکاری حوزه هنری است.
*داستان سریال را توضیح می دهید و اینکه برای چه مقطع سنی نوشته شده است. چون اکثر فیلم‌های شما برای کودکان بوده است؟
- بله در کانون که بودم مخاطب من کوکان و نوجوانان بودند اما این پروژه برای همه مقاطع سنی است و شاید برای کودکان کمی سنگین تر هم باشد زیرا مفاهیمی دارد که بیشتر برای سنین بزرگسال مناسب است.
این سریال ۲ کاراکتر دارد که با هم همسایه هستند گاهی با هم دوست هستند و گاهی درگیر می شوند. وقتی پای مسایل مادی به میان می آید با هم درگیر می شوند و زمانیکه یک دشمن خارجی فانتزی مثل موش و هیولا و ... به زندگی آنها وارد می شود، با یکدیگر متحد می شوند. شخصیت های این سریال از جنس خمیر هستند و من در طول کار هر کاری می توانم با آنها انجام بدهم به طور مثال له می شوند، خم و راست و یا دفرمه می شوند و این به فضای فانتزی کارم کمک می کند.
*یکی از اولین انیمیشن هایی که من از شما به خاطرم می‌آید فیلم "کوه جواهر" بود که فکر می کنم در آن کار هم کاراکترها عروسکی بودند، درست است؟
- بله البته در انیمیشن "کوه جواهر" کاراکترها عروسک‌های کلاسیک بودند.
*چطور شد که به آن فیلم رسیدید؟
- من "طوطی و بقال" را سال ۷۰ ساختم و در جشنواره فیلم کودک اصفهان نمایش دادم. زمانیکه کودکان فیلم "طوطی و بقال" را می دیدند احساس کردم این فیلم برایشان جذابیتی ندارد و توجهی به فیلم نمی کنند، همانجا تصمیم گرفتم فیلم بعدی خود را برای کودکان جذاب‌تر بسازم و بعد فیلم "کوه جواهر" در سال ۷۳ تولید شد. این فیلم را با همکاری زنده‌یاد وجیه الله فردمقدم ساختیم و مسایلی را در آن آداپته کردیم. خاطرم هست وقتی این فیلم جدید را به جشنواره اصفهان بردم کودکان در سکوت کامل فیلم را نگاه می کردند و من احساس می کردم که به هدف خود رسیده ام.
*پس واکنش ها برای شما مهم بود. دوستان یا دیگران پیشنهاد یا انتقادی می دادند که آن را در فیلم وارد کنید؟
-بله من از واکنش ها استقبال می کردم. یادم می آید زمانیکه اصل فیلم در جشنواره فیلم رشد اکران شده بود پایان بندی فیلم با آنچه که بعدا شما در تلویزیون دیدید تفاوت می کرد. یکی از داوران جشنواره رشد به من گفت که بهتر است فیلم با انتقام تمام نشود چون نفس انتقام خوب نیست اگر هم هست به شکل تصادفی در فیلم ها رخ می دهد. در فیلم های والت دیسنی هم که نگاه کنید این انتقام هست اما کاراکترها به نوعی خودشان نتیجه عمل خود را می بینند به نظرم آنها استاد کار کودکان هستند.
*و بعد چه تغییری در فیلم اتفاق افتاد؟
- در پایان فیلم کودکان طلافروش را به عقاب می دادند تا از او انتقام بگیرند و بعد ما پایان را عوض کردیم. به این شکل که بچه هایی که توسط طلافروش اذیت شده بودند پشت کوهی صدای بره در می آوردند و بعد عقاب آمد و مرد طلافروش را برد. در واقع طلافروش نتیجه عملش را به این شکل و به طور غیر مستقیم دید.
* ساخت چنین انیمیشن های عروسکی چقدر زمان می برد؟
- بخشی از زمان برای ساخت و ساز دکور استفاده می شود مثلا در "کوه جواهر" ما حدود ۶ ماه دکور می ساختیم و حدود ۸ ماه هم فیلمبرداری داشتیم. با این حال آنقدر کار شیرین بود که متوجه گذر زمان نمی شدیم و روزی ۱۰ الی ۱۲ ساعت بدون خستگی کار می کردیم.
*شاید نحوه ساخت انیمیشن های عروسکی و کاراکترهای آنها برای مخاطبان کمی مبهم باشد. خاطره ای دارید که بخواهید برای ما بازگو کنید و کمی از سختی های این کار بگویید؟
- یادم می آید ما برای ساخت یک طوطی در "طوطی و بقال" دنبال پر رنگی بودیم و بعد فهمیدیم که پر مرغ عشق بسیار مناسب است. به یک پرنده فروشی در خیابان مولوی رفتیم و به صاحب آنجا گفتیم که پرنده هایی را که مردنی تر هستند به ما بفروشد صاحب آنجا از درخواست ما تعجب کرد. گفت همه پرنده هایی را می خواهند که بیشتر عمر می کنند! اما ما چون نمی خواستیم که خودمان پرنده ای را بکشیم دنبال مردنی هایش بودیم. حدود هشت مرغ عشق خریدیم و بعد آنها را در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خیابان وزرا آزاد گذاشتیم تا خودشان بمیرند اما یادم هست همان ابتدا که آزادشان گذاشتیم چند تا از آنها سرحال تر شدند و جان گرفتند.
*به آنها آب و غذا هم می دادید؟
- بله. نمی خواستیم با بی رحمی این کار انجام شود برای همین مدتی صبر کردیم تا مردند و حتی یکی دو تا را که نمردند به دوستان دادیم. بالاخره توانستیم از پرهای بعضی از آنها هم استفاده کنیم. برای پرهای عقاب انیمیشن "کوه جواهر" هم دچار مشکل شدیم چون پرهایی هم که برای آن عقاب می خواستیم، پیدا نمی شد.
*عقاب "کوه جواهر" به چه اندازه ای بود؟
- اندازه یک قمری بود و برای آن هم باید به دنبال پر سار می گشتیم. باز هم به خیابان مولوی رفتیم اما پرنده سار مردنی پیدا نکردیم. در پایان هم به یکی از پرنده فروشنده های آنجا گفتیم اگر پرنده های سارش مرد به ما زنگ بزند. در نهایت چند وقتی منتظر شدیم و کسی با ما تماس نگرفت دوباره به آنجا رفتیم. این بار دیدیم یک نفر در بازار مولوی سرهای سار را می برد و می گوید برای مریض خوب است خلاصه آنجا بود که از این سارهای مرده خرید کردیم.
* ساخت انیمیشن به لحاظ سیستم و تکنولوژی تفاوت‌های زیادی کرده است. آن زمان کار چگونه پیش می رفت و چه سختی‌هایی داشتید؟
- در گذشته ما با نگاتیو کار می کردیم. کار با نگاتیو سخت تر از سیستم های دیجیتال است. قبل از اینکه فیلم ها به لابراتوار برود نمی دانستیم چه از آب درخواهند آمد. آن زمان حتی اگر به اشتباه مثلا قیچی ما در صحنه جا می ماند چند روز دوباره طول می کشید تا فیلم گرفته شود اما در سیستم دیجیتال به راحتی می توان چنین مشکلاتی را حذف کرد. در سیستم دیجیتال اشتباهات کم می شود. کیفیت متحرک سازی و همچنین سرعت به طور فوق العاده ای بالا می رود.
*چرا با پیشرفت تکنولوژی انیمیشن های ما پیشرفت چندانی نداشته اند؟ و حتی گاهی به نظر می رسد که شاید انیمیشن های قدیمی از جذابیت بیتشری برخوردار بوده اند.
- این به دلیل روش تولید و ساخت انیمیشن ها نیست و شاید تا حدی به فضا و جو آن زمان هم بازمی گردد. من یکی از داوران چهل و سومین جشنواره بین المللی فیلم رشد (که این روزها در حال برگزاری است) بودم و آنجا انیمیشن های خوبی را دیدم که ساخته شده است. بسیاری از این انیمیشن ها تنها در جشنواره های خارجی اکران شده و جایزه می برند و شما اصلا آنها را نمی بینید.
*بله اگر هم هست ما آنها را در تلویزیون کمتر می بینیم و به همین دلیل هم از انیمیشن های خارجی استقبال بیشتری صورت می گیرد.
- بله انیمیشن هایی که برای کودکان به تولید انبوه می رسد، تلویزیونی است و شاید آن جذابیت را نداشته باشد اما فیلم های جشنواره رشد گزینشی و محدود است. این فیلم ها در مقابل انیمیشن هایی که به تولید انبوه می رسد حکم طلا را دارند. ما انیمیشن های ارزشمند زیاد داریم که متاسفانه از آنها حمایت نمی شود. کیفیت انیمیشن هایی که در تلویزیون نمایش داده می‌شود پایین است در حالیکه الان سایر وسایل ارتباط جمعی هم فیلم ها و انیمیشن هایی پخش می کنند که از این طریق سلیقه و سطح توقع کودکان ما را بالا برده است و کودکان مثل گذشته هر فیلمی را نمی بینند. این به نهادها و سازمان های مربوطه بر می گردد که باید از کار خوب حمایت کنند و روی آن سرمایه گذاری شود تا به تولید برسند.
*آیا این مساله فقط به حمایت ها برمی گردد؟ کمپانی های خارجی چطور توانسته اند انیمیشن های خود را به این تولید انبوه برسانند؟
- کمپانی های بزرگی چون والت دیسنی با ما قابل مقایسه نیستند. عوامل زیادی در این مساله دخیل است. آنها کار گروهی را بلدند. می توانند ۲۰۰ انیماتور و یا ۳۰۰ هنرمند را متمرکز و هدایت کنند. در تیتراژهای فیلم هایشان هم نگاه کنید می توانید ببینید در یک فیلم از گروه های زیادی استفاده شده است اما در اینجا ده نفر دور هم جمع می شویم تا کاری بکنیم دعوا راه می افتد. از طرف دیگر توده مردم ما انیمیشن دوست ندارند. بهترین انیمیشن ها را هم که در سینماهای تهران اکران کنید چندان از آنها استقبال نمی شود.
*البته استقبال زیادی از انیمیشن های خارجی شده است و بسیاری از آنها را مردم خریداری کرده و در منزل خود نگاه می کنند.
- بله اما شاید در خود ایران ساخت انیمیشن چندان جواب نمی دهد در خارج از ایران در آمریکا و اروپا چون مردم به دیدن انیمیشن عادت دارند تولیدکننده از ساخت فیلم نگران نیست چون می داند سرمایه اش برمی گردد و مردم هزینه می کنند و بلیت می خرند اما در ایران شما به چه امیدی می توانید انیمیشن های سینمایی بسازید؟
به خود من چندین بار پیشنهاد کرده اند که انیمیشن بلند سینمایی بسازم اما من نخواسته ام چون مخاطب ایرانی دوست ندارد به سینما بیاید و انیمیشن ببیند. آن را کار جدی نمی داند. یکی از فیلم های من در فرانسه برای جشنواره چند صد صندلی بلیت فروخت.
*این مساله تا چه اندازه به خود انیماتورهای ما بر می گردد؟ به هر حال مخاطبان عام کمتر انیمیشن خوبی در ایران دیده است و به همین دلیل هم کمتر از کار ایرانی استقبال می کند.
- بله درست است. به هر حال همانطور که گفتم یک دلیل به همان کار گروهی مربوط می شود که باید به تدریج شکل بگیرد. والت دیسنی هم بعد از سال ها به جایگاه کنونی رسید و ابتدا با چند طراح و نقاش شروع کرد.
*یک عامل دیگر هم که در انیمیشن های خارجی دیده می شود استفاده از عوامل حرفه ایست مثلا خود شما در فیلم "کوه جواهر" از فریبرز لاچینی برای موسیقی کمک گرفته بودید و یا در غرب از عواملی استفاده می شود که اثر را جذاب تر کنند مثلا کارهایشان ریتم تندی دارد و یا پر تحرک و رنگی است.
- بله شرق بیشتر از ریتم کند در کار خود استفاده می کند و برعکس هرچه به سمت اروپا و امریکا می رویم این ریتم تند می شود. با این حال گاهی کندی ریتم به دلیل ناشی گری و کم تجربگی سازنده است. سمفونی بتهون را هم که گوش کنید اگر کند می شود ریتم با قاعده است و به شکل مناسبی بالا و پایین می رود. البته کارهای ایرانی هم الان به سطح قابل قبولی رسیده اند و از ریتم خوبی برخوردارند.
چقدر انیمیشن های خارجی را نگاه می کنید؟
- هر زمان که فرصت داشته باشم، می بینم. بعضی از آنها را فرزندانم تهیه و یا از اینترنت می‌گیرند.
*فرزندانتان بیشتر انیمیشن های ایرانی را می بینند یا کارهای خارجی را؟
- یکی از پسرانم که حدود ۲۹ سال دارد و همکار خود من است باید انیمیشن های ایرانی را هم نگاه کند اما انیمیشن های خارجی هم جذابیت های زیادی دارند و آنها را هم دوست دارند.
*کدامیک از این فیلم ها بوده اند که از دیدن آنها لذت برده اید؟
- انیمیشن های "کرالاین"، "پارانورمن" و "آپ" را دوست داشته ام. این انیمیشن ها از متحرک سازی، نوع ساخت و ساز عروسک ها، دکور و نوپردازی قوی ای برخوردار بودند. حتی زمانیکه آنها را با دوستان دیدیم کمی هم دچار یاس شدیم که سازندگان این انیمیشن ها به کجا رسیده اند و ما کجا هستیم.
*فیلم های شما در جشنواره های زیادی هم شرکت کرده است. کدام فیلم بیشتر جایزه گرفت؟
- جشنواره های خارجی در حوزه انیمیشن به دو شکل برگزار می شوند. یک شکل آن جشنواره هایی که تنها به فیلم های انیمیشن اختصاص یافته است. از موضوعات و تکنیک های عجیب و انتزاعی استفاده می شود که حتی شاید دیدن آنها برای کودکان ممنوع هم باشد و یا اصلا فهمش برای این سنین مناسب نباشد. دوم جشنواره هایی است که در حوزه فیلم های کودک و نوجوان برگزار می شود که فیلم های من هم بیشتر در این جشنواره ها پذیرفته شده اند مثل فیلم "بهادر" که جایزه نخل طلایی فیلم کوتاه جشنواره فیلم کن را در بخش مربوط به کودک و نوجوان دریافت کرد.
*چه آرزویی برای انیمیشن ایران دارید؟
- امیدوارم روز به روز بهتر شود.
*در حوزه کاری خود چطور؟
- تنها دوست دارم که مخاطبم فیلم هایم را بپسندد.
