به گزارش هنرنیوز،طبس، نایبند، امیغان، کریت، یزد، کویر مصر، خور، بیاضه، گرمه، ایراج، کویر نمک خور و بیابانک، باتلاقهای کویر مرکزی (ریگ جن ) گنج‌های پنهان که تا امروز از چشمان ما دور بودند روستاهای کویر با معماری و زندگی و فرهنگی در خور تأمل.
جایی نزدیک طبس
ستاره نصرتی – راهنمای گردشگری – درباره کویر طبس می‌گوید:«غروب یکی از روزهای زیبای زمستانی کوله بار سفر می‌بندی و راهی کویر مرکزی ایران می‌شوی جایی بین خور و طبس. رو به روی دشت هر گوشه‌ای از کویر زیبایی خود را دارد و متفاوت با سایر قسمت‌ها، در دل کویر خود را به آرامش بسپار، به رمل‌های شنی که نقاش طبیعت نقش زده برهمه‌ی آنها. و هیچ کجای طبیعت این سرزمین شبیه جای دیگر نیست. رنگ‌های غروب خورشید و ماهی که انگار اینجا زودتر بیرون می‌آید تا با روشنایی‌اش آدم‌هایی را که دوستش دارند خشنود کند. مرز آسمان و زمین. همه جا که تاریک شود آدم‌ها با درست کردن آتش زندگی عادیِ شن‌ها را بهم می‌ریزند تا لحظاتی خاطره‌ای گرم و روشن را در کنار کویر تاریک و سرد بیافرینند یکی ساز می‌زند و دیگری ترانه یا تصنیفی می‌خواند دیگری با تکه‌ای چوب روی شن‌ها خاطره نقش می‌زند و تو نمی‌دانی وقتی که از اینجا می‌روی کویر دلش تنگ می‌شود برای آن همه آدم، رنگ، سرمستی حضور در جوارش و شب نشینی و یا برعکس خوشحال می‌شود که دوباره همه جا را سکوت فرا می‌گیرد.
و صبح کویر که با دریایی از شن و خاطره‌ی موج‌هایش فراموش نشدنی است. بر شن‌ها که دراز بکشی مثل همیشه، آرامش، لذت خلسه واری همراه با نوازش‌های آفتاب چشم‌هایت را گرم می‌کند سنگینی پلک‌هایت از جنس دیگری است از جنسی که هرگز در شهر پرهیاهو به سراغت نمی‌آید در کنار صدای پرندگانی که گاه گاه در اطرافت پرواز می‌کنند. در کویر کوه‌ها هم عالمی دگر دارد و هم چنان وسوسه انگیز استو پوشش گیاهی و ریشه‌هایی به بلندای استقامت کویرنشینان...
اینجا جان می‌دهد برای برگزاری تورهای نجوم و شتر سواری، موتورسواری، سافاری، لذت کویرنوردی با اتومبیل‌های دو دیفرانسیل و به قولی Four wheel تا علاقه‌مندان راهی کشورهای خلیج فارس نشود برای گذراندن لحظه‌ای در کنار کویر بی مدعا.»
کاروانسرای دیرگچین میزبان پایتخت نشینان علاقه‌مند به کویر کاروانسرای دیر گچین در استان قم و در فاصله ۸۰ کیلومتری شهر قم و ۴۰ کیلومتری ورامین قرار گرفته است. در جاده قدیم قم به سمت جنوب در منطقه حسن آباد از میدانگاهی، راه را به سمت شمال برمی‌گردیم و پس از طی مسافت کوتاهی تابلو راهنمای قرچک ورامین و چرم شهر دیده می‌شود. پس از عبور از روستاهای عیسی آباد، احمدآباد، کویر آباد و گذر از دالان‌های درختی! و تماشای مزارع گندم به رنگ طلای ناب و رقص در باد مزارع جو، به جاده گرمسار - قم می‌رسی و مسیر را به سمت جنوب غرب ادامه می‌دهی.
سیاوش کاظمی یکی دیگر از راهنمایان تور درباره این کاروانسرا می‌گوید:« دیر گچین بر سر یکی از شاهراه‌های اصلی ارتباطی پیشینیان ما قرار داشته که بعدها در راه قدیم قم به ورامین و اکنون در جاده جدید قم به گرمسار قرار گرفته است.این جاده محل عبور ماشین‌های سنگین است.
آخرین تپه‌ای که محدوده استان‌های تهران و قم را از هم جدا می‌کند شاید بهترین نشانی برای رسیدن به آن باشد و ردی از ابر سپید که در آخرین دقایق خودنمایی خورشید تابان کاروانسرا را از روی همین تپه در دشت‌های کویری استان قم نمایان می‌کند. تابلوی راهنمای خوبی برای معرفی مسیر دستیابی به این دیر وجود ندارد.»
کاروانسرای دیرگچین در فاصله کمی از جاده، آنقدر بزرگ و باشکوه هست که در روز به راحتی دیده می‌شود و البته در تاریکی شب چندان نشانه‌ای برای شناختن آن وجود ندارد. بی‌اختیار به این فکر می‌کنی که اگر پیش از تاریکی هوا به بنایی پر ابهت در دل کویر مرکزی ایران برسی جایی که نیاکان ما شب را در پناه آن به صبح می‌رساندند آیا باز هم همان حس و حال در تو تداعی می‌شود. کاروان‌سالار، ساربان، شتربانان ، کاروانیان با توشه راه و سرمایه‌ای برای تجارت، غروب آفتاب به دیر می‌رسند و شب را در اتاقی سکنی می‌گزینند. صدای مسافران خسته از راه و پارس گه گدار سگ‌ها و شعله های آتشی که همراهان را دعوت به دمی نشستن و خاطره گفتن وا می‌دارد.
این راهنمای تور ادامه می‌دهد:« قلعه دیر کاج، دژ کردشیر و دیر الجص اسامی دیگر کاروانسرای دیرگچین است که در دوره‌های مختلف تاریخی بر آن نهاده شده است. بر روی دو تابلوی معرفی کاروانسرا که در ورودی و حیاط آن نصب شده است، قدمت بنا به ساسانی و صفویه نسبت داده شده است و متاسفانه این تنها اطلاعاتی است که از خواندن تابلوها می‌توان به دست آورد!
قدمت کاروانسرای دیرگچین به زمان اردشیر پاپکان یعنی حدود ۱۸۰۰ سال پیش می‌رسد اما از یاد نباید برد که در رونق کاروانسراها و بناهای بین راهی در دوران صفویه، این بنا نیز بازسازی شده است.»
کاروانسرای دیر گچین به عنوان مادر کاروانسراهای ایران زمین شناخته می‌شود. علت این نام گذاری این است که تمامی مایحتاج مسافران در این کاروانسرا پیش بینی شده بوده است: آسیاب، مسجد، حیات خلوت، حمام و توالت عمومی.
بازسازی معاصر کاروانسرای دیرگچین از سال‌ها پیش آغاز شده و هم چنان ادامه دارد. یعنی می‌شود روزی دوباره این بنا رونق سابق خود را باز یابد این بار با گردشگران علاقه‌مند به کویر؟! به دور از هیاهوی شهر و تکنولوژی .
کاظمی می‌گوید:« دیرگچین واقعا بزرگ است و حتی سرک کشیدن به تمام حجره‌های آن هم زمان زیادی از شما خواهد گرفت. انواع اتاق‌ها با کاربری‌های متفاوت در چهار ایوان این بنا دیده می‌شود. از منظر پشت بام کاروانسرا حیاط گسترده به نظر می‌رسد که گویای استقبال زیاد مسافران و حجم رفت و آمد به این مکان در دل کویر است. اگر هوس کردید شبی را در این دیر بگذرانید باید از سازمان میراث فرهنگی قم مجوز بگیرید.»
شهر کلوت، حرف کویر باران صبوری – یکی دیگر از راهنمایان تور – توضیح می‌دهد که رشته کوه جفتان در نزدیکی جاده کرمان به شهداد. در کویر لوت همه چیز زلال است. تا بیکرانه‌ها از آن توست. کافی است قوه تخیلت را به کار بیاندازی تا بتوانی هر یک از کلوت‌ها را به شکلی تجسم کنی. آسمان بی نظیر کویر و بازی ابرها و غروبی مسحورکننده.
او اضافه می‌کند :« کلوت به سازه‌های خشتی گفته می‌شود که به صورت کاملا طبیعی شکل گرفته است. این ساختمان‌های خاکی طی سال‌های بسیار و بر اثر فرسایش بادی شکل می‌گیرد. یکی از بهترین نمونه‌های کلوت‌ها در دنیا، در دشت لوت ایران واقع شده است. شهر خیالی کلوت‌ها در نزدیکی شهر شهداد، در استان کرمان قرار دارد. یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های بشری در این جا شکل گرفته است که حدود ۵۰۰۰ سال قدمت دارد. فرضیه‌ای وجود دارد که این سرزمین را آرت می‌گفته‌اند و تمدنی به نام آراتا تا جیرفت و کنارصندل (Konar Sandal) را پوشش داده است.
کلوت شهری با وسعت ۱۱۰۰۰ کیلومتر مربع در ۴۳ کیلومتری شهر شهداد واقع شده است که امروزه یکی از معروفترین بخشهای بیابانی جهان است.اینکه می‌گویند شهر دروغ نیست. وقتی ناگهان در دل بیابان لوت چشمتان به سازه های خاکی عجیب و غریب بیفتد انگار وارد یک شهر شده اید.شهری بدون هیچ سکنه ای که انگار تنها برای ارواح ساخته شده.شاید برای همین است که می‌گویند اینجا شهر جن و پری است. »
اما این تنها جاذبه کویر لوت نیست. باید در لوت با رود شور تنها رود همیشگی دشت لوت همراه شوی. سرچشمه‌های رود شور در بیرجند است که به سمت سرزمین‌های جنوبی و کویر لوت جریان می‌یابد. رود شور ۲۰۰ کیلومتر کویر را همراهی می‌کند این یار باوفا حتی در گرمترین ماه‌های سال هم آب دارد.عبور از رود شور کار چندان ساده‌ای نیست و اگر با دقت انجام نشود، حتما در جایی فرو خواهید رفت. جریان آب را به راحتی در این دشت سوزان می‌توان دید و شبی مهتابی در کنار رود شور در قلب ایران زمین. در کویر لحظه‌ای نباید غافل شوی از دیدن زیبایی‌ها. از روستاهای بی کس، از تپه ماهورها، از مردمان کویر، از فریاد سکوت
صدای کویر گاهی صدای شغالی است که از دور زوزه می‌کشد، گاه صدای جیر جیرکی‌هایی است که غایبند. گاه صدای زوزه باد و سکوت است. احساس می‌کنی در برابر یک حضور نامرئی قرار داری. خیلی دور از هیاهو، خیلی نزدیک به آرامش. خیلی نزدیک به ...
