گذری بر مینیاتور معاصر به مفهوم خاص آن؛
نگارگری هنری که اثری از آن نماند!
به نظر می رسد هنر نگارگری که متاخرین بدان مینیاتور می‌گویند؛ هنری منسوخ شده باشد. این هنر به واسطه تصویر کردن متن و در پیوند با کتب خطی پدید آمد و در همین راستا و در کنار سایر هنرهای وابسته به کتابت به تکامل رسید. این روند که از قرن اول هجری آغاز شد؛ رفته رفته به وسعت هنر نگارگری منجر شد اما بعدها در عصر صفویه این سیر رو به نزول گذاشت و بنیان‌های هنر نگارگر کم کم سست شد.
تاريخ : سه شنبه ۲۰ فروردين ۱۳۹۲ ساعت ۱۱:۰۶
گرچه در روزگار قاجار و به همت صنیع الملک این هنر اندکی جان گرفت اما این تلاش توان بازگرداندن شرایط نگارگری را به حالت آرمانی گذشته نداشت. رفته رفته این هنر روبه زوال گذاشت و در اواسط قاجار جای خود را به هنرهای دیگری چون نقاشی روی قلمدان و قاب آئینه و نقاشی پشت لاکی داد. بعدها با کسترش هنرهای تازه واردی چون نقاشی که در دوران قاجار و توسط متجددینی چون کمال الملک و محمد زمان به ورطه هنر ایرانی پای گذارده بود؛ کم کم اثری از هنر نگارگری نماند.
البته ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که یکی از دلایل عدم استفاده از نگارگری در تزئین نسخه ها ابتدا کاهش توان مالی اغنیا و عدم توجه و احساس نیاز پادشاهان به تزئین نسخه خطی و بعدها عدم تولید نسخه های خطی به سبب رواج پدیده‌ای غربی به نام چاپ بود. و این روند چنان برای هنر نگارگری و سایر هنرهای وابسته به کتابت گران آمد که به قیمت نابودی‌شان تمام شد.
اما بعدها در روزگار معاصر هنرمندانی به یاد این هنر از یاد رفته به تکرار آن پرداختند و سعی در زنده کردن آن داشته و دارند. برخی از هنرمندان تلاش کردند تا هنر نگارگری را به شیوه گذشته زنده کنند و برخی تلاش کردند تا آن را به زمانه خویش پیوند دهند.
در مورد آثاری که تلاش شد تا به شیوه سنتی نگارگری خلق شوند باید دو نکته حایز اهمیت را متذکر شد. نخست آن‌که هنر نگارگری با زمانه خود پیوند دارد. در واقع بر خلاف باور بسیاری از مخاطبان، ارزش این هنر تنها به پرداخت ظریف و ترکیب رنگ‌های طبیعی نیست. این هنر آئینه فرهنگ و آداب و رسوم و نوع پوشاک و معماری و سایر داشته های زمانه خویش است. در واقع ارزش و بهای گزاف این هنر به اطلاعاتی است که از هنر گذشته در اختیار مخاطبانش قرار می دهد. و در رابطه با آثار معاصری که نشانگر فرهنگ گذشته‌اند باید گفت این آثار به سبب آن‌که اطلاع چندانی از هنر و فرهنگ زمانه ما را در اختیار مخاطب قرار نمی دهند و در حقیقت ویژگی متمایز و منحصر به زمانه خود ندارند.
از سوی دیگر تصاویر نگارگری از نظر خط و فرم بیانگر ویژگی های زمانه خویش اند. تاثیرات فرهنگ‌های نزدیک به دوران خود را در خویش راه می دهند و نشانگر بسیاری از خصایل اقتصادی و سیاسی‌اند. از سوی دیگر چهره مردم را در عصر خود معرفی می کنند. اما آثار امروزی نه شباهت ظاهری به مردم سرزمین ما دارند و نه جامه ها و طبیعتشان شباهتی به جامه‌ها و طبیعت و معماری دوران ما دارد. به همین سبب است که معتقدند نگارگری هنری متعلق به گذشته است و قرن‌هاست که از میان رفته!
یادداشت: مینا عبدی
