نويسنده كتاب «فرقه دموكرات در سراب» با اشاره به اين كه بررسي اسناد و حقيقت اين مساله از موضوعات بحث برانگيز تاريخ معاصر به شمار مي‌آيد، گفت: مطالعه و بررسي اسناد اين كتاب نشان مي‌دهد كه هر حركت و خيزشي كه متكي به بيگانگان اعم از شرق يا غرب باشد، فرجامي جز پايان تلخ فرقه دموكرات نخواهد داشت.
به گزارش هنرنيوز، رحيم نيك‌بخت، پژوهشگر تاريخ سياسي در گفت‌وگو با ايبنا، با اشاره به اين كه اين اثر را با همكاري اصغر حيدري، محقق و پژوهشگر سرابي به رشته تحرير در آورده، به معرفي فرقه دموكرات سراب و اقداماتي كه آنان براي جدايي آذربايجان از ايران انجام داده‌اند، پرداخت و عنوان داشت: بسياري از مردم به دليل ناآگاهي از حقيقت اين ماجرا، تحت تاثير تبليغات غرض‌ورزانه دشمنان خارجي قرار مي‌گيرند، اين كتاب مي‌كوشد با بيان حقايق قضاوت را بر عهده خوانندگان قرار دهد.
وي درباره فرقه دموكرات و آغاز پيدايش و فعاليت آنان در سراب گفت: عوامل اطلاعات شوروي سابق در دوره پهلوي اول، كميته‌هايي را براي تجزيه آذربايجان ايران طراحي كرده بودند كه پس از شهريور 1320 آن را عملياتي كردند. آنها در ميان ايرانياني كه پس از اين واقعه تاريخي از شوروي رانده و به ايران بازگردانده شدند، تعدادي عوامل ك. گ. ب(KGB) و جاسوس نيز همراه آنان به مرزهاي ايران گسيل داشتند كه در آن ميان «غلام‌يحيي دانشيان» از سران فدائيان فرقه دموكرات نيز جاي داشت.
نيك‌بخت، بر اساس پژوهش‌هاي انجام شده در تاليف اين كتاب، ادامه داد: اين مهاجران كه در سال‌هاي 1316 تا 1317 از طريق مرزها وارد ايران شدند، به شناسايي مراكز نظامي، مراكز مبادلاتي، راه‌هاي صعب العبور، و حوزه‌ها استراتژيك منطقه آذربايجان پرداختند. آنها همچنين به استقبال ارتش سرخ شوروي رفتند و از آنها نيز ياري و كمك گرفتند.
پژوهشگر تاريخ سياسي با بيان اين كه «فرقه دموكرات، حركت سازمان يافته‌اي بود كه از شهريور 1320 راه افتاد و تا سال 1324 ادامه داشت» تصريح كرد: فرقه دموكرات در اين مدت به سرعت گسترش يافت و تمامي منطقه را شناسايي كرد و با فعاليت‌هاي فرهنگي توانست فضايي را براي اقدامات خود فراهم آورد. از سوي ديگر به دليل ظلم و ستمي كه رضا شاه بر مردم روا مي‌داشت، حزب توده و فرقه دموكرات از فضاي نارضايتي ايجاد شده استفاده كردند و با طرح داعيه‌هاي عدالت‌جويانه، ابتدا موفق شدند طبقات محروم جامعه و فرودستان را فريب دهند.
كارشناس اسناد درباره نحوه دستيابي به اين اسناد اظهار داشت: از حدود بيش از 10 سال گذشته تاكنون اسنادي را كه مراكز آرشيوي مانند مركز اسناد انقلاب اسلامي، سازمان اسناد ملي و ساير مراكز اسنادي در اختيار داشتند، درباره سراب و فرقه دموكرات در تدوين اين مجموعه گردآورديم. در اين مسير «اصغر حيدري» نيز با تعداد زيادي از شخصيت‌هايي كه از نزديك شاهد مسايل و فعاليت‌هاي فرقه دموكرات سراب بودند، مصاحبه هايي انجام داد و حقيقت اين كار بر اساس مجموعه مصاحبه ها و اسناد گردآوري شده از شاهدان عيني حادثه استوار شد.
نويسنده كتاب «فرقه دموكرات در سراب» با بيان اين كه اين كار در بردارنده دو بخش اصلي است، توضيح داد: «مدخل پژوهشي» اين اثر بر اساس خاطرات پس از شهريور 1320 و سقوط فرقه دموكرات و «مستندات و اسنادي كه به عنوان اسناد منتشر نشده‌اند» گردآورده‌اند. موضوع فرقه دموكرات از مسايل چالش‌برانگيز و حساسي است كه افراد خارج از كشور با تبليغاتي كه انجام مي‌دهند، مي‌خواهند از اين فرقه به عنوان برگ برنده اقدامات چالش برانگيز خود استفاده كنند. در اين كتاب با بررسي موردي فرقه دموكرات سراب، كوشيديم حقيقت آن را ترسيم كنيم و آن را به قضاوت عموم يگذاريم.
پژوهشگر و نويسنده تاريخ سياسي اضافه كرد: اين فرقه وراي آنچه در ظاهر به عنوان اقدامات عمراني داشتند، بحث تجزيه آذربايجان را از ايران در سر مي‌پروراندند، اما آنچه موجب شكست آنان شد، روحيه ملي و مذهبي مردم آذربايجان بود. پس از فوت «آيت‌الله سيدعبدالحسن اصفهاني» مرجع تقليد كه در نجف رحلت كرد، مردم به ويژه ساكنان آذربايجان براي بزرگداشت وي مراسم گوناگوني را ترتيب مي‌دادند. مراسم ختم او موقعيتي را فراهم ساخت تا احساسات اسلامي و شيعي مردم بر انگيخته و زمينه‌ساز تكاپوي مردم و پي بردن به ماهيت حقيقي فرقه دموكرات شد.
نيك‌بخت ادامه داد: اعضاي فرقه دموكرات تصميم داشتند 21 آذر سال 1325 تمام رجال ملي و مذهبي را كه مي‌توانستند عليه آنان مخالفت كنند به قتل برسانند و نام اين هدف خود را «گان بايرامي» يعني «عيد خون» گذاشته بودند كه به لطف خدا، در روز مقرر ورق برگشت و با قيام مردم، آنها به واسطه جناياتي كه انجام داده بودند، به سزاي اعمالشان رسيدند.
نويسنده كتاب «خاطرات حجت‌الاسلام حسینی‌همدانی» بيان داشت:
مردم با شناسايي اين افراد به از بين بردن آنان اقدام مي‌كردند. در تداوم اين حركت، علما اعلام كردند كه كسي حق ندارد فردي از فرقه دموكرات را بكشد تا روند قضايي براي آنها طي شود.
وي با اشاره به نكات جالب و خواندني اين كتاب گفت: فرقه دموكرات براي اين كه رعب و وحشت فراواني در ميان مردم و مقامات ايجاد كند، دست به اقدامات جنايت باري مي‌زد كه از آن ميان مي‌توان به تسليم واداركردن عده‌اي از ژاندارم‌هاي پاسگاه سراب اشاره كرد كه حدود 21 نفر بودند و با شكنجه‌هاي فراوان و وحشيانه‌اي به قتل رسيدند. فرماندهي اين اقدام را «غلام‌يحيي دانشيان» بر عهده داشت. در بخشي از اين كتاب نيز به كتاب خاطرات اين فرد اشاره شده كه به دليل برخي از ملاحظات، وي از بازگو كردن حقايق يا جزيات آنها خودداري كرده و حقيقت كامل را در خاطرات خود نياورده است.
نيك‌بخت با اشاره به تصاوير جالب و متعدد اين كتاب، گفت: مخاطبان اصلي اين كتاب را جوانان و دانشجويان آذربايجان به ويژه محققان و دانش‌پژوهاني كه با بخشي از تاريخ محلي سراب آشنايي دارند، تشكيل مي‌دهند.
وي مهمترين نكته‌اي كه با مطالعه اين كتاب مي‌توان به آن دست يافت را درس گرفتن از تجربه‌اي از اقدامات انجام شده در گذشته تاريخ ايران خواند و توضيح داد: اين تجربه نشان مي‌دهد، هر حركت و خيزشي كه متكي به بيگانگان اعم از شرق يا غرب باشد، فرجامي جز پايان فرقه دموكرات نخواهد داشت. فرقه دموكرات به اين وادي گام نهاد و سرانجام آن قتل عام، كشتار و آسيب‌هاي عميقي بود كه به مردم آذربايجان وارد شد و قربانيان اصلي اين توطئه مردم آذربايجان بودند كه برخي ناچار به مهاجرت شدند و برخي نيز به طرز فجيعي به قتل رسيدند يا مورد آزار و شكنجه قرار گرفتند.
رحيم نيك‌بخت در بخش‌هاي گوناگوني از تاليف، تدوين و ترجمه آثار تاريخ سياسي فعاليت داشته كه از آن ميان مي‌توان به نگارش كتاب‌هاي «جنبش دانشجویی تبریز به روایت اسناد و خاطرات رحیم نیکبخت»، «مبارزات آیت‌الله سیدیونس اردبیلی به روایت اسناد و خاطرات»، «خاطرات حجت الاسلام حسینی‌همدانی»، «زندگی و مبارزات آیت‌الله شهید دکتر مفتح» و «خاطرات حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ حسین انصاریان» اشاره كرد.
مركز انتشارات كتابخانه مجلس شوراي اسلامي كتاب «فرقه دموكرات در سراب» را به تازگي در 344 صفحه و شمارگان 1000 نسخه منتشر كرده است.
