به مناسبت در گذشت «آلن رنه»؛
سوار بر موج نو
آلن رنه: هرگز فکر نمی کردم کارگردان شوم، هنگامی که 12 سالم بود گذر از سینمای صامت به ناطق بر من تاثیر گذاشت. هنوز هم فیلمهای صامت تماشا می کنم.
تاريخ : دوشنبه ۱۲ اسفند ۱۳۹۲ ساعت ۱۰:۴۲
آلن رنه در ژوئن سال ۱۹۲۲ در وان، شهر بندری غرب فرانسه، به دنیا آمد. از کودکی به هنر و ادبیات علاقه داشت ولی چون دچار آسم بود تحصیلات خود را در خانه ادامه داد. چیزهای زیادی خواند از کتابهای کمیک گرفته تا «در جستجوی زمان از دست رفته» «مارسل پروست.» در سن 14 سالگی به سینما علاقه مند شد و شروع به ساخت فیلمهای 8 میلیمتری کرد.
پس از اشغال فرانسه به دست آلمان مدرسه را ترک کرد و به پاریس رفت جایی که همراه رنه سیمون به یادگیری بازیگری پرداخت. پس از اتمام سربازی در اواخر دهه 40 تصمیم گرفت سینما را به صورت حرفه‌ای دنبال کند، پس شروع به ساخت فیلمهای کوتاه 16 میلیمتری از زندگی هنرمندانی چون «اسکار دومینگز»، «سزار دولما» و... کرد. در سال 1948 ونگوک را ساخت که در آن زندگی نقاش معروف را از طریق نقاشی هایش و موسیقی متن و نریشن روایت کرد. این فیلم برنده یک جایزه در جشنواره ونیز و یک اسکار شد. رنه همین کار را در مورد شاهکار ضد جنگ پیکاسو، «گرونیکا(1950)» و پل گوگن با نام «گوگن(1950)» تکرار کرد و کمی بعد به سوژه‌های اجتماعی و تاریخی گرایش پیدا کرد.
او سه مستند کوتاه دیگر ساخت: Les Statues Meurent Aussi (1953)، Toute la Memoire du Monde (1956) و (Le Chant du Styrene (1958 و در این فیلمها بود که تم و سبک فیلمهای رنه مشخص شد و در فیلمهای دیگرش هم ظاهر شد یک دوربین ناظر در حال حرکت، تدوین سریع و تلخ و موسیقی متن خاطره انگیز که همه به خلق «شب و مه(۱۹۵۵)» منجر شد. فیلمی با درونمایه سنگین و تکان‌دهنده و اثری ظریف و پراحساس درباره اردوگاه‌های کار اجباری رژیم آلمان نازی. او نشان داد که سینما می‌تواند هولناک‌ترین مضمون‌های روز را با ظرافت و حساسیت فراوان بیان کند. این ویژگی یا مهارت به دستخط سینمای آلن رنه بدل شد. فیلم تحسین جهانیان را در پی داشت.
«هیروشیما، عشق من (محصول ۱۹۵۹)» که حاصل همکاری رنه با مارگریت دوراس نویسنده است در اولین نمایش برای تماشاگران گیج‌کننده بود، اما راه تازه‌ای در برابر سینمای مدرن قرار داد. رنه در این فیلم روشی را تحقق بخشید که برای ساخت یک فیلم مستند کاربردی نبود. فیلم داستان عشق در فاجعه هیروشیما بود. هیروشیما، عشق من به موفقیت بین المللی دست یافت و رنه را در خط مقدم آنچه که به ان موج نوی سینمای فرانسه می گفتند قرار داد.
آلن رنه در فیلم بعدی به نام «سال گذشته در مارین‌باد» رویکردی باز هم رادیکال‌تر به روایت نشان داد. فیلمنامه را آلن روب گریه، نوشته بود و فیلم جریان سیال ذهن را به زبان سینمایی «ترجمه» کرد. یک داستان پر رمز و راز پیچیده که تمام قوانین فیلمسازی سنتی را شکست و مخاطب را با یک پازل غیرقابل حل روبرو کرد که در آن خطوط و موقعیتها بارها وبارها تکرار شد. فیلم شیر طلایی ونیز را از ان خود کرد.
«موریل(1963)» مراقبه دیگری از تم های مکان، زمان و حافظه بود. بعد از «جنگ تمام شده (۱۹6۵)» او چند سال فیلم نساخت تا اینکه در 1974 استاویسکی را با بازی ژان پل بلموندو و براساس داستان یک رسوایی سیاسی ساخت، فیلم در فرانسه بسیار محبوب شد. «پراویدنس(1977)» فیلم بعدی رنه با بازی «جان گیلگاد» در نقش یک نویسنده که در کشمکش با رمان آخر خود است هفت جایزه سزار را از آن رنه کرد.
آثار رنه در این سالها از تا «دایی امریکایی من (۱۹۷۹)» در قلمرو نقد اجتماعی و تعهد سیاسی قرار دارند و به زبان سینمایی متعارفی روایت می‌شوند. آلن رنه روی هم فیلمساز پرکاری نبود و برای تدارک و تولید هر فیلم مدت زیادی کار می‌کرد. آلن رنه در سالهای بعد بر پایه نمایشنامه‌های آلن اکبورن، درام‌نویس نامی بریتانیایی، چند فیلم ساخت که آثاری سرگرم‌کننده با طنزی دلنشین به شمار می‌روند، مانند دو فیلم پیوسته "دود کردن و دود نکردن" (۱۹۹۳). فیلم «همان ترانه قدیمی(محصول ۱۹۹۷)» فیلمی است شاداب و نشاط‌بخش، به ویژه برای دوستداران موسیقی روز و تصنیف‌های عامه‌پسند.
رنه که دیگر در این سالها کم کار شده بود «علف‌های وحشی» که پس از ۱۹ سال غیبت رنه، در جشنواره فیلم کن سال 2009 به نمایش درآمد با اقتباس از رمانی برگرفته با نام «اتفاق» ساخته شد. آخرین فیلم آلن رنه نیز بر پایه نمایشنامه‌ای از آلن اکبورن به نام «زندگی ریلی» ساخته شده است. در این فیلم همان گروه بازیگرانی شرکت دارند که در تمام فیلمهای اخیر او حضور دارند، از جمله همسر هنرمندش زابین آزما. فیلم در فرانسه به عنوان "عشق ورزیدن و نوشیدن و آواز خواندن" به نمایش در آمد.
رنه در طی سالیان دراز موفق شده بود در «آتلیه» فیلمسازی‌اش که «فرانسوا توما» نام داشت، گروهی از هنرمندان را گرد آورد. در رأس این گروه زابینه آزما، همسر او قرار داشت و هنرمندانی مانند پیر آردتی و آندره دوسولیه با او همکاری می‌کردند: او «علف‌های وحشی» و «زندگی یک رمان است» را با همکاری این گروه ساخت.
آلن رنه کارگردان بزرگ که بیش از 6 دهه از در دنیای سینما حضور داشت سرانجام 3 مارس 2014 در سن 91 سالگی در پاریس دار فانی را وداع گفت.
