جايزه كتاب سال در ايران براي نخستین بار با هدف تشويق خادمان دانش و فرهنگ ايران در سال 1334 هجري شمسي اهدا شد.

اين جايزه به پديد آورندگان يازده كتاب برگزيده كه در سال 1332 منتشر شده بودند، تعلق گرفت و از آن سال به بعد، هر ساله طي فراخواني از تمامي نويسندگان، مترجمان و مؤلفان خواسته مي شود تا پنج نسخه از كتاب خود را كه در سال گذشته براي اولين بار و به زبان فارسي منتشر شده است، به نشاني دبير خانه اين جايزه ارسال كنند تا توسط هيأت داوران ارزيابي شود. اين جايزه تا سال 1356 هـ . ش در رشته هاي علوم و فنون، ادبي، علوم انساني و علوم اجتماعي، تربيتي كودكان و نوجوانان به برندگان اهدا مي شد.

اما از سال 1356 با افزايش و قوت گرفتن وقايع انقلاب و حركتهاي مردمي، اهداي اين جايزه به تعويق افتاد و چهار سال بعد در سال 1361 دوباره اين موضوع در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي مطرح شد و در سال1362 آيين نامه نحوه انتخاب كتاب سال توسط وزير وقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي تصويب شد. از آن به بعد هر سال در دهه فجر مراسم اهداي كتاب سال برگزار مي شود.

کتاب سال جمهوری اسلامی ایران عنوان یک جایزه دولتی ایرانی است که هر ساله در بهمن ماه و طی روزهای برگزاری آئین‌های بزرگداشت انقلاب سال ۱۳۵۷ دردهه فجر، با تأیید نهایی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به نویسندگان برگزیده در بخش‌های کلیات ،فلسفه اسلامی ،فلسفه غرب ،دین ،علوم اجتماعی ،زبان ،علوم کاربردی ، هنر ،ادبیات و تاریخ اعطا می‌گردد. جایزه کتاب سال در ایران برای اولین بار در سال ۱۳۳۴ به پدید آورندگان یازده کتاب برگزیده که در سال ۱۳۳۲ منتشر شده بودند اهدا شد ،روند اعطای این جایزه از سال ۱۳۵۶ تا ۱۳۶۲ به علت وقوع انقلاب متوقف گردید و از سال ۱۳۶۲ دوباره از سرگرفته شد.

برگزاری جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی در دوره های گوناگون از عوامل پویایی و تحرک در حوزه تالیف و انتشار بوده است که در یک مقايسه کلی،‌ آمار كتابهايي‌ كه‌ امروز در ايران‌ منتشر مي‌شود با آنچه‌ قبل‌ از انقلاب‌ منتشر مي‌شده، بخوبي‌ اين‌ حقيقت‌ را آشكار مي‌كند كه‌ كتاب‌ در نظام‌ جمهوري‌ اسلامي‌ چه‌ شكوفايي‌ و رشدي‌ داشته‌ است.

جشن كتاب سال جشن احترام به فرهنگ و فكر و انديشه است و جشن كتاب سال جشني است نمادين براي احترام اهالي فكر و فرهنگ، این جایزه در زیر مجموعه خود اهدافی چون ارتقای فرهنگ جامعه اسلامی، حفظ استقلال و و هویت فرهنگی، حمایت و تشویق مولفان، ناشران، مصححان و ناشران متعهد را در بر می گیرد.

به نظر می رسد رشد جوایز کتاب در سالیان اخیر توانسته است با ایجاد رغبت و تلاش مولفان در کشور و در حوزه های فرهنگی و ناشران بخش عظیمی از این دستاوردها را تضمین نموده باشد.

همچنین معرفی ساحت فرهنگی و ملی ما از طریق کتب منتخب در این جایزه که به عنوان چکیده تلاش صاحب نظران در کشور ایران به عنوان بسته فرهنگی حاضر مطرح است، فی نفسه انعکاس نمونه ای از تمامیت بالقوه آن و معرفی آن به فضای کتاب جهانی است.

وانگهی گستره ابعاد آن در هریک از بخش های علمی و فرهنگی به توازن توجه و پرداخت این حوزه ها مرتبط است که در بررسی نقش و جایگاه این جایزه به عنوان یکی از وجوه تمایز و تعالی آن مطرح است.

وگرچه شاید نظر به این گونه جوایز بیش از هرچیز مستلزم بررسی بنیادها و بنیه های علمی و رویکردهای دانش محور حتی در حوزه های کوچکتر است لکن سطوح ارتقای خود را تا به دوره اخیر خود به خوبی طی نموده است.



مریم خاکیان