امسال هفتمین دوره جشنواره شعر فجر است؛ به همین منظور با رضا حمیدی دبیر این دوره از جشنواره به گفتگو نشسته ایم؛
○ سال گذشته در نشست خبري ششمين دوره جشنواره شعر فجر عنوان شد که قرار است براي اين جشنواره يک دبيرخانه دائمي تشکيل شود. آيا اين مسئله تحقق يافته است؟
● دبيرخانه دائمي به اين معناست که عده‌اي به طور دائم براي جشنواره‌اي در يک مکان مشخص مستقر باشند و فعاليت کنند و منظور از دبيرخانه غير دائمي، اين است که افرادي براي يک دوره موقت چند ماهه، امور جشنواره را بر عهده گيرند، ولي در حال حاضر دبيرخانه دائمي تشکيل شده و فعال است و در دفتر شعر و ادب ساختمان فجر مستقر است.
○ يکي از برنامه‌هاي دوره‌هاي پيشين جشنواره بزرگداشت از پيشکسوتان شعر بود. آيا اين برنامه در جشنوارة امسال تكرار مي‌شود؟
● امسال بخش ويژه‌اي تحت عنوان «تجليل از حاميان شعر» در برنامه جشنواره وجود دارد و هدف ما اين است که به عناوين مختلف از افرادي که در حوزه شعر فعاليت مي‌كنند، و اسباب ارتقاي جايگاه شعر را فراهم مي‌آورند، تجليل کنيم. به همين منظور کليه انجمن‌هايي را که در استان‌ها و شهرستان‌ها وجود دارد، بررسي مي‌کنيم و بر اساس ملاک‌هايي که براي انجمن‌ها در نظر گرفته‌ايم، از يک انجمن موفق و فعال تجليل خواهيم كرد. همچنين در بين برنامه‌هاي صدا و سيما، برنامه‌ايي را که بيشترين توجه و اهتمام را به شعر داشته‌اند، شناسايي كرده، به آن جايزه خواهيم داد. در فضاي مجازي نيز بيشترين فعاليت‌هاي حوزه شعر را رصد و بهترين آنها را براي اهداي جايزه برمي‌گزينيم. همچنين از ناشري که از لحاظ کمي و کيفي بيشترين توجه را به شعر داشته، تجليل خواهد شد. نيز بنا داريم از يک پژوهشگر برجسته و نامدار در حوزةه ادبيات، اعم از اين كه خود شاعر باشد يا نباشد، مراسم تكريم و تجليل را به جا آوريم. پژوهش در اين بخش از برنامه، اعم از تحقيقات ادبي يا تصحيح متون يا نظريه‌پردازي در اين حوزة مهم است.
به دليل اهانت‌هايي که در اويل سال به ساحت عظيم الشان پيغمبر اسلام شد، يک بخش ويژه هم به نام «پيامبر اسلام(ص)» در نظر گرفته‌ايم كه اميدواريم پاسخي باشد به اندكي از آنچه جامعه مي‌طلبد و اداي ديني باشد به ساحت عرشي رسول اعظم(ص). شايان ذکر است که در ساير بخش‌ها (غير از ويژه‌برنامة پيامبر) التزام به ارسال تعداد معيني از آثار وجود دارد، اما در اين بخش ويژه، چنانچه حتي يک اثر هم به دبيرخانه ارسال شود، در فرايند داوري ها قرار مي‌گيرد و بدون استفاده از سهميه ساير بخش‌هاي جشنواره به آن جايزة ويژه تعلق مي‌گيرد. امسال بخش نقد شعر هم در حوزة پژوهش اضافه شده است. البته آثار بخش بايد در قالب کتاب باشد.
○ در خصوص شناسايي انجمن‌هاي فعال، آيا تنها انجمن‌هاي مرتبط با اداره ارشاد استان‌ها مد نظر است يا همه انجمن‌هاي استاني را در بر مي‌گيرد؟
● ما کل انجمن‌ها را در نظر گرفته‌ايم و از طريق شاخصه‌هاي تعيين شده با همكاري اداره ارشاد استان‌ها انجمن‌هاي برتر و فعال‌تر را شناسايي مي‌کنيم و اين مسئله شامل تمام انجمن‌ها و کارگاه‌هاي شعري
” يک بخش ويژه هم به نام «پيامبر اسلام(ص)» در نظر گرفته‌ايم كه اميدواريم پاسخي باشد به اندكي از آنچه جامعه مي‌طلبد و اداي ديني باشد به ساحت عرشي رسول اعظم(ص) “
در استان‌ها مي شود؛ زيرا اعتقاد داريم که انجمن‌ها و کارگاه‌هاي شعر، مي‌توانند زمينة رشد كمي و كيفي شعر و پردازش فني‌تر آن را فراهم آورند. لذا هرچه اين انجمن‌ها غني‌تر و كارآمدتر باشند، محتواي شعر ما از غناي بيشتري برخوردار خواهد بود و افق‌هاي تازه‌تري را به روي جامعة هدف مي‌گشايند.
○ تا کنون چه تعداد آثار به دبيرخانه جشنواره ارسال شده و آيا مهلت ارسال آثار تمديد خواهد شد؟
● مهلت ارسال آثار تا ۵ بهمن ماه تمديد شده است. ضمن آنکه تا کنون بيش از ۸۰۰ شاعر آثارشان را در بخش‌هاي مختلف جشنواره به دبيرخانه ارسال كرده‌‌اند که معمولا در روزهاي پاياني، اين آمار به طور چشم‌‌گيري افزايش مي‌گيرد. در دوره سوم جشنواره، حدود ۲۴۰ شاعر در جشنواره شرکت کرده بودند که اين رقم در دوره چهارم به ۴۳۰ رسيد. در دوره پنجم ۱۲۰۰ شرکت‌کننده و در دوره ششم ۱۴۵۳ نفر در اين رقابت حضور داشتند و پيش‌بيني ما اين است که امسال اين مقدار نسبت به سال گذشته افزايش خواهد داشت و شاهد رشد آن خواهيم بود. ان شاء لله.
○
سال گذشته ۹ منطقه در کشور براي برگزاري جشنواره‌هاي منطقه‌اي منظور شده بود. آيا امسال هم به همان شيوه عمل خواهد شد؟ ● سال گذشته براي اولين‌بار اين تقسيم‌بندي شکل گرفت. بر پاية اين شيوة برگزاري، نخست استان‌هاي كشور را به ۹ منطقه، بر اساس زبان، فرهنگ، قوميت و هم‌جواري تقسيم كرديم. ولي امسال بخش‌هاي مختلف كشوري را به هفت منطقه تقليل داديم و شش حوزة خاص را هم در سطح كشور، به هفت منطقة مذكور افزوديم که جزئيات بيشتر از آن در نشست خبري اعلام مي‌شود. همچنين در هريک از اين مناطق هفت‌گانه، مراسم و مجالس شعرخواني و كارگاه شعر برگزار خواهد شد. و در نهايت، پس از اتمام جشنواره‌هاي مناطق و حوزه‌هاي خاص، دو روز در تهران، مراسم در دانشگاه و سه فرهنگسرا دنبال خواهد شد و هفت اسفند، آيين اختتاميه در تالار وحدت برگزار مي‌شود. يكي از برنامه‌هاي مراسم اختتاميه، تكريم و نكوداشت حاميان شعر و برگزيدگان است.
○ جشنوارة فيلم فجر بسيار شناخته شده و مردمي است. اما جشنواره شعر هنوز به اين جايگاه نرسيده است. چه تدبيري براي گسترش اين جشنواره و رسيدن به جايگاهي در خور شعر كهن‌سال فارسي، پيش‌بيني كرده‌ايد؟ ● فيلم فجر دو سال پس از انقلاب شکل گرفت و تا كنون همه ساله برگزار شده است؛ يعني حدود سي و يک سال پيشينه و تجربه دارد. لذا طبيعي است که در سطح جامعه شناخته‌شده و زبانزد و در كانون توجهات است. همچنين جشنواره تئاتر و موسيقي نيز چنين سابقه و ديرينه‌اي دارند. اما امسال هفتمين سال جشنواره شعر است که نشان از تأخير بسيار دارد. تقريبا خيلي ديرتر از ساير جشنواره‌ها شروع شد و وقتي هم که شروع شد در دوسال اول، رقابتي نبود، بلکه بيشتر تجليل از شعراي شاخص و پيشکسوت در استان‌ها و در تهران بود و حالت تشريفاتي داشت. البته از دوره سوم شکل رقابتي پيدا کرد. لذا اگر بخواهيم فقط جنبه رقابتي آن را منظور کنيم به واقع امسال دورة پنجم آن محسوب مي‌شود.
وانگهي اگر هنري بخواهد مطرح شود، بشدت نياز به توجه رسانه‌ها دارد. در اين ميان، سينما از وضعيت ويژه‌اي برخوردار است؛ زيرا هم هنر است و هم خود يك رسانة قدرتمند و مردمي. بنابراين مي‌تواند جور خود را بكشد و بار خود را كم‌وبيش به منزل برساند؛ بر خلاف هنرهاي ديگري همچون شعر، كه نيازمند ياريگري و همدلي و همراهي رسانه‌ها است. آري، قبول دارم كه شعر نيز خود يك رسانه است؛ اما جنبة رسانگي آن اولا بسيار محدوتر از سينما است و ثانيا شعر فاخر و كلاسيك معاصر، اگر هم رسانه باشد، بيشتر در ميان نخبگان رواج دارد و هنوز راه خود را كاملا به كوچه‌ها و خيابان‌هاي شهر باز نكرده است. بنابراين نياز شعر كلاسيك و فني، به همكاري رسانه‌هاي مختلف، بسيار بيش از هنري مانند سينما است.
” جامعة بدون شعر و شاعري، ناقصه الخلقه است؛ حتي اگر سرشار از انديشه و صنعت باشد؛ چون شعر، قدرت ساماندهي عجيبي به انديشه‌ها دارد؛ “
بنابراين بايسته است كه رسانه‌ها به كمك اين فن شريف بيايند و در احيا و روزآمدي آن بكوشند. توجه داشته باشيم كه جامعة بدون شعر و شاعري، ناقصه الخلقه است؛ حتي اگر سرشار از انديشه و صنعت باشد؛ چون شعر، قدرت ساماندهي عجيبي به انديشه‌ها دارد؛ چنانكه حافظ مي‌گويد:
كس چو حافظ نگشاد از رخ انديشه نقاب
تا سر زلف سخن را به قلم شانه زدند
يعني گيسوي پريشان انديشه، نياز به شانه‌اي از جنس سخن دارد تا از رخ انديشه، پرده برگيرد.
به گفتة رهبر انقلاب، شعر ما ثروت ملي ما است. شايد اين تعبير را نتوان دربارة هنرهاي ديگر به كار برد. فقط دربارة شعر است كه مي‌توان از اين تعبير استفاده كرد. همه کشورهاي جهان، کشور ما را با شعر و شاعرانش مي‌شناسند. در اين راستا انقلاب شکوهمند اسلامي و رهبري امام خميني (ره) افزون بر ادبيات، اسباب شناخته شدن بيشتر ايران را در جامعة جهاني فراهم آورد و اميد است اين روال و ورند همچنان پويا و پوينده باقي بماند.
○ آيا در مدارس و دانشگاه‌ها براي معرفي اين جشنواره و فراخوان آن اقدامي صورت گرفته است؟ ● ما امسال هفتمين دوره جشنوارة بين المللي شعر فجر را برگزار مي‌کنيم و به‌اصطلاح مي‌خواهيم از خان هفتم عبور کنيم و به دنبال آنيم که طرحي نو دراندازيم. حالا اگر سقفي را هم نشكافتيم، نشكافتيم. اميدواريم اين نهال نوبنياد، در سال‌هاي آينده ببالد و برگ و بار بيشتري بدهد. مقصد و مقصود اصلي ما، خدمت به شعر و ذوق و انديشه است. اين مقصد مقدس، الزاماتي دارد؛ از جمله باز كردن راه شعر به خانه‌هاي مردم و به حلقه‌هاي مردمي است. شعر در گذشته، زندگي بود. به قول شاعر: با شعر مي‌زيستيم. اكنون متأسفانه، قدر وجهة مردمي شعر، مخدوش شده و در رشته‌هاي دانشگاهي و حلقه‌هاي ادبي، محصور شده است. جشنواره شعر فجر، مي‌كوشد دوباره مردم را با شعر آشتي بدهد و سنت ديرينه را زنده كند. به همين منظور ما كوشيديم كه دامنة شعر را از دانشگاه تا جلسات مردم‌نهاد و مدارس تا نماز‌هاي جمعه بگسترانيم.
○ اتفاقي که براي جايزه جلال آل احمد افتاد، جوايز و جشنواره هاي ادبي را در هاله ابهام فرو برد. چه تضميني وجود دارد که درباره جشنواره شعر فجر اين اتفاق نيفتد؟ ● ما داوري‌ها را به شوراي علمي سپرديم که متشکل از اساتيد برجسته حوزة ادبيات هستند. مثل استاد يوسفعلي ميرشکاک، محمدعلي بهمني، فاضل نظري، محمود اکرامي و ديگران که با هم‌فکري آنها کار را پيش مي‌بريم تا با کمترين آسيب داوري‌ها انجام شود. چون به هرحال داوري در شعر، تا حدي زيادي سليقه‌اي و نسبي هم هست. از سوي ديگر ترتيب داوران را طوري قرار خواهيم داد که تا جايي که امکان دارد، شعري که برگزيده مي‌شود، نزديك به واقعيت و معيارهاي مصوب باشد و کمترين حقي از هيچ يک از شاعران گرانقدر ما ضايع نگردد.
○ جناب آقاي حميدي گفته مي‌شود که جشنواره شعر فجر کاملا فراجناحي و غير سياسي است. آيا در انتخاب برگزيدگان محدوديت‌هايي در اين باره ممکن است اعمال شود؟ ● مسئولان همه ادوار جشنواره، هماره كوشيده‌اند جشنواره شعر فجر، ضيافتي براي همه سليقه‌ها و گرايش‌هاي موجود در چارچوب‌هاي ديني و ملي باشد. هدف، ايجاد وفاق از طريق حضور همه سلايق شعري در جشنواره است و بدين منظور ما تقريبا هشت هدف را براي جشنواره در نظر گرفته‌ايم؛ به عبارت ديگر تمامي شاعران با هر سبک و سليقه‌اي مي‌توانند آثارشان را به اين جشنواره ارسال کنند و ما براي آثار، محدوديتي ايجاد نکرديم و موضوعات را کاملا آزاد گذاشتيم؛ ولي خط قرمز جشنواره، مربوط به آثاري است كه با نظام جمهوري اسلامي ايران در تضاد حاد است. به هر حال، هر جشنواره‌اي در هر گوشة جهان، براي خود مرز و چارچوبي را تعريف مي‌كند. مرزهاي ما، ضروريات دين و كشور و منافع ملي است.
مریم خاکیان
