به گزارش هنرنیوز به نقل روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری قدیر افروند سرپرست گروه باستان‌شناسی امروز چهارشنبه با اعلام این خبر و با اشاره به ادامه کاوش‌های باستان‌شناسی در محله دولاب گفت: با حفر حدود ۱۰ گمانه اهداف مطالعاتی هیات پیگیری شد که گمانه ۱ با توسعه به ۳ بخش بدلیل برخورد به بقایای یک کف یا سازه خشتی در حداقل عمق ممکن به چهارمین بخش توسعه پیدا کرد و یک حلقه چاه شناسایی شد که کار حفاری آن در عمق حدود ۸ متری کف مسجد به اتمام رسید.
او افزود: در این چاه تعداد زیادی قطعات ظروف سفالی و تعدادی اشیای دیگر نظیر پیه سوز، سکه و قطعات شیشه بدست آمد. با بررسی دقیق‌تر معلوم شد این چاه یکی از حلقه‌های قنات محله دولاب بوده است.
به گفته افروند گروه باستان‌شناسی درگمانه ۲ به بقایای دوران ایلخانی شامل یک قطعه سفال زرین فام و قطعاتی از سفال لعاب یکرنگ فیروزه‌ای درست بر روی یک آبراه شرقی- غربی قرار گرفته بود، دست یافت.
به گفته او در گمانه ۳ داخل مسجد و در بخش تاریخی متاخر و زیر پوشش تاق و تویزه‌ای حفر شد که بعد از نمایان شدن بقایای تنوری درست زیر کف پوش موزائیک و لایه قطوری از شن و ماسه تا سطح خاک بکر ادامه پیدا کرد، اما در نیمه عمیق آن هیچگونه مواد فرهنگی بدست نیامد.
افروند با اشاره به تمدید برنامه کاوش توسط پژوهشگاه افزود: در این مدت با توسعه شرقی ترانشه ۲ در عمق حدود ۴۰ سانتی متری ۳ کف تاریخی و اولیه مسجد شناسایی شد و در روزهای پایانی ادامه کار با توسعه این ترانشه به شناسایی دقیق‌تر سازه خشتی مورداشاره اختصاص خواهد داشت.
این باستان‌شناس گفت: در روزهای اخیر با بررسی دقیق‌تر پیرامون تنور مورد اشاره به بقایای یک تنور دیگر و ۳ اجاق مواجه شدیم که همچنان این کار ادامه دارد. در این بخش و نیز از داخل و پیرامون تنور و اجاق‌ها تنها قطعات سفال و مواد فرهنگی پیش از صفویه بدست آمده است. بر این اساس کار به برداشتن کف موزائیکی حدود بخش کهن مسجد با بخش الحاقی قاجاری توسعه پیدا کرد و همچنان این بررسی و مطالعه ادامه دارد.
وی با اشاره به یاری و مساعدت شهرداری منطقه ۱۴ افزود: در مجاور مسجد و میانه خیابان کوچک شهید برادران هدایتی آب انباری متاخر نیز در کارگاه شماره ۴ از زیر خاک سربرآورد و اکنون مختصات کلی این آب انبار با عمق حدود ۴ متری و پاشیر آجری‌اش بر ما روشن شده است.
افروند ادامه داد: با توجه به اهمیت تاریخی دولاب در قرون اولیه اسلامی دامنه این کاوش‌ها به حیاط خانه تاریخی فخاری نیز کشیده شد و دوگمانه ۵ و ۶ در عمق کمتر از نیم متر علاوه بر برخورد به سیستم فاضلاب دوره قاجاری (تنبوشه‌های سفالی) به مواجهه با چند چاه کار متوقف و ناچار به حفر گمانه شماره ۷ شدیم که در زیر لایه قاجاری به یک دیوار خشتی پیش از قاجار ی و در زیر آن به موادفرهنگی پیش از صفویه تا عصر ایلخانی دست یافتیم.
این مسجد که امروزه بنام «بقیه الله» نام گذاری شده در گذشته به «مسجد حصیری»، «مسجد شیخ علی»، «مسجد زیربازارچه» و... هم شهرت داشته است.
به گفته این باستان‌شناس هیچکدام از آثار تاریخی محله دولاب تاکنون در فهرست آثار ملی قرار نگرفته‌اند و میراث فرهنگی استان در نظر دارد با تهیه گزارش ثبتی «مسجد تاریخی دولاب و تکیه چال» و نیز «گرمابه تاریخی دولاب» در اولین جلسه شورای ثبت استان به ثبت ملی آن‌ها اقدام نماید.
همین گزارش حاکیست که گروه پژوهشی اعزامی میراث فرهنگی در نخستین روزهای حضور در محله دولاب با برخی ویژگی‌های متمایز و ویژه گویش پارسی دولابی‌ها مواجه شد. حدس و گمان بر این است که این گویش جالب احتمالا «نزدیک‌ترین به گویش تاریخی ده طهران – و قبل از رایج شدن گویش باصطلاح» لفظ قلمی در تهران در اواخر عصر قاجاری است.
«دولاب» در کهن‌ترین متون تاریخی دوران اسلامی روستایی معروف است که به همراه «ده طهران» و برخی نقاط دیگر در دشت و محل کنونی تهران قرارداشته‌اند. قدیم‌ترین یاد از «ده دولاب» در آثار طبری مورخ معروف است.
