بررسي محتوايي فيلم‌هاي جشنواره در گفت‌وگوي جوان با منتقدان
سینمای استراتژیک در جشنواره ۳۴ فرصت خودنمایی یافت
چند روزي از پايان يافتن جشنواره سي و چهارم فجر مي‌گذرد، جشنواره‌اي که با حضور آثار اجتماعي، امنيتي و نظامي اتفاقي نو در اين ۳۴ سال محسوب مي‌شود، به همين بهانه پاي اظهارنظرهاي منتقدان در خصوص محتواي آثار اين دوره از جشنواره نشسته‌ايم.
تاريخ : چهارشنبه ۲۸ بهمن ۱۳۹۴ ساعت ۰۹:۴۳
به گزارش هنرنیوز به نقل از روزنامه جوان، جشنواره فيلم فجر به عنوان ويترين و کارنامه سينماي ايران، نقش مهم و تأثيرگذاري در شکل‌دهي سينما و سمت و سوي تحولات فرهنگي کشور دارد، چون يکي از دستاوردهاي بزرگ انقلاب است و اهالي فرهنگ و هنر و سينما و به ويژه مخاطبان روي آن حساب ويژه‌اي باز مي‌کنند. با اين توصيف و توليد نمايش آثاري که منطبق با فرهنگ و ادبيات و اوضاع اجتماعي جامعه باشد، مي‌تواند با اقبال مخاطب روبه‌رو شود و جشنواره را به اهداف اصلي خود و آرمان‌هاي اجتماعي سوق دهد. از همين منظر يکي از بزرگ‌ترين رسالت‌هاي اين جشنواره انعکاس واقعيت‌ها و مسائل اجتماعي فرهنگي و اعتقادي جامعه است.
آثار ارزشي، نقطه عطف جشنواره ۳۴
جبار آذين، منتقد سينما در اين خصوص مي‌گويد: متأسفانه چند سالي است جشنواره به دليل اهمال‌کاري، سهل‌انگاري و دور بودن مسئولان، مديران و متوليان سينما و ندانم‌کاري برگزار‌کنندگان جشنواره از اهداف به دور افتاده و به همين دليل است که ما در جشنواره‌هاي اخير به عنوان نمونه جشنواره سي و چهارم شاهد توليد آثاري به اصطلاح اجتماعي اما از زواياي تلخ و سياه‌نما و گاه سياسي و گروهي هستيم. وي ادامه مي‌دهد: فيلم‌هاي به نمايش درآمده در اين دوره از جشنواره اگرچه از تنوع موضوعي برخوردار بودند، اما اکثريت غالب با فيلم‌هايي بود که به ظاهر مسائل خانوادگي و اجتماعي را دستمايه خود قرار داده بودند، از همين‌رو مضمون و محتواي آنها به دليل فقدان دانش سينمايي و بينش اجتماعي سازندگانشان تبديل به آثاري تلخ و سياه‌نما شده بود، گرچه در ميان فيلم‌ها شاهد آثار ارزشي و تأثيرگذاري چون «باديگارد»، «ايستاده در غبار»، «جشن تولد» و حتي فيلم‌هاي متفاوتي چون «دختر» و «سينما نيمکت» بوديم، اما به دليل تعداد بالاي فيلم‌هاي ضعيف و آثاري که مبلغ فرهنگ بيگانه بودند، آثار خوب و ارزشي نتوانستند عرض‌اندام کنند به خصوص فيلم شاخص جشنواره امسال و سازنده آن از سوي کساني که سال‌هاست از جامعه فاصله گرفته‌اند، تحريم و ترور شده است. وي تأکيد مي‌کند: فيلمسازان و سينماگران ما به ويژه سينماگران جوان به توليد فيلم‌هاي اجتماعي مبادرت مي‌کنند، اما بايد توجه داشت که دريچه نگاه آنها رو به جشنواره‌هاي خارجي و موردپسند بيگانگان نباشد و اهانت به فرهنگ، باورها و مباني ديني و اعتقادي جامعه به حساب نيايد. آذين ادامه مي‌دهد: فيلم برگزيده جشنواره رسمي و دولتي فجر امسال گرچه از منظر سينمايي کار قابل تأملي بود، ليکن به لحاظ مضمون و محتوا يک اثر آشفته، تلخ و نابسامان تلقي مي‌شد. وي تأکيد مي‌کند: در مجموع فيلم‌هاي دوره سي و چهارم با آنکه به دليل مضمون تلخ و نااميدکننده بودند، اما به واسطه حضور فيلم‌هاي ارزشي ياد شده آبروي اين دوره جشنواره حفظ شد و اين اوضاع نابسامان جشنواره و سينماي ايران نياز به خانه‌تکاني و اصلاحات اساسي در سينما به ويژه حوزه‌هاي مديريتي و لايروبي بخش باندهاي ناسالم سينمايي را مي‌طلبد. در همين راستا اهالي متعهد سينما و رسانه‌هاي اجتماعي بايد نقش مؤثر و بزرگي را در اصلاح و هدايت سينما عهده‌دار شوند.
زنان نقش اولي که قهرمان نبودند
سيدمحمد حسيني، منتقد سينما در خصوص آثار اين دوره از جشنواره فيلم فجر مي‌گويد: در حدود ۱۴ فيلم از آثار اين دوره از جشنواره شخصيت اول به زنان تعلق داشت، اما هيچ کدام از اين شخصيت اول‌ها قهرمان نبودند و زن در اين آثار در نقش متداول اين روزهاي سينماي ايران، نقشي رقت‌انگيز و تأسف‌برانگيزي را ايفا مي‌کرد تا دل مخاطب برايش بسوزد و زن کنشگر قهرمان در داستان‌ها نداشتيم و اين ضعف بزرگ سينماي ايران در سال‌هاي اخير است. وي مي‌افزايد: در بيش از سه تا چهار فيلم شخصيت پدر حضور داشت که طبق معمول موجود محکومي بود، محکوم به اينکه انساني وامانده از تاريخ است و نسل جديد را درک نمي‌کند و به دليل اين درک نكردن باعث طغيان نسل جديد مي‌شود و در اين فيلم‌ها بدمن قصه‌ها پدر است. در اين ميان تنها در «باديگارد» پدر نقش مثبتي را ايفا مي‌کرد.
تم دختران فراري و اعتياد جشنواره ۳۴
وي با اشاره به حضور ۱۲ فيلم با پايان تلخ در اين دوره تأکيد مي‌کند: برخي از آثار اين دوره از جشنواره در واقع تله‌فيلم بودند و قابشان در موضوع و پرداخت ارتباطي با سينما نداشت. حسيني در خصوص تم امسال جشنواره تصريح مي‌کند: تم خيانت حداقل در چهار تا از فيلم‌ها بود، شش تا از فيلم‌ها به مسئله قصاص مي‌پرداخت و سيگار کشيدن و مصرف مواد مخدر از سوي دختران را هم در فيلم‌ها به وفور مي‌ديديم. مسئله دختران فراري و اعتياد هم از ديگر موضوعات اين دوره از جشنواره بود. اين منتقد ادامه مي‌دهد: استفاده از الفاظ رکيک در برخي از فيلم‌ها به اندازه‌اي است که در معيار هاليوودي هم تنها براي بالاي ۱۸ سال قابل نمايش است، اما در کشور ما بدون رده‌بندي سني اکران مي‌شود. وي خاطرنشان مي‌کند: تئاترزدگي در اين دوره از جشنواره از ميزانسن‌ها گرفته تا ديالوگ مشهود بود، ديالوگ‌هايي که مسلسل‌وار پرتاب مي‌شود و جايي براي درک مخاطب از شخصيت‌ها باقي نمي‌گذارد. حسيني در خصوص نقاط عطف اين دوره از جشنواره اذعان مي‌کند: چند فيلم در اين دوره به نظر من فيلم‌هاي قابل تأملي بودند از جمله فيلمي که در اوج بدبختي، کاراکتر مؤنث تن به بزهکاري نمي‌دهد و با ياد خدا تصميمي مي‌گيرد که اعضاي خانواده‌اش را جمع کند. فيلم «باديگارد» هم تنها فيلمي بود که قهرمان داشت و خلأ نبود قهرمان در اين دوره از جشنواره را پر کرد، قهرماني که به دنيا مي‌آيد، کنش و واکنش دارد و مخاطبان با او همذات‌پنداري مي‌کنند. به لحاظ ارائه شيوه‌هاي نوين هم «ايستاده در غبار» سبکي تازه اختراع کرد. هرچند من معتقدم که اين فيلم به سينما مستند نزديک است و اين شيوه آغازي در نوع تازه قصه‌گويي است. وي تأکيد مي‌کند: کشدار بودن فيلم‌ها هم از شاخصه‌هاي آثار اين دوره بود. داستان بسياري از فيلم‌ها دقيقه ۴۵ تازه شروع مي‌شود، بعضي از فيلم‌ها هم پايانشان، آغازشان بود.
پرداخت سينمايي به سوژه منافقان
حسين سلطان‌محمدي، ديگر منتقد سينما هم در خصوص آثار اين دوره مي‌گويد: مثل هميشه نگاه اجتماعي در آثار اين دوره از جشنواره بيشتر به چشم مي‌آيد، البته يک ويژگي قابل توجه در آثار امسال، توجه به پرونده منافقان در دهه ۵۰ و ۶۰ بود و همچنين بحث‌هاي امروز در حوزه نگهباني از شخصيت‌ها. در آثار اين دوره پرداخت به رويدادهاي امروزي به صورت پررنگي به چشم مي‌خورد؛ مانند داعش و مسائل سياسي و امنيتي اين روزهاي جامعه. وي ادامه مي‌دهد: از جهت ديگر تمرکز آثار اين دوره به نقاطي در حوزه امنيت ملي همچون برجسته کردن نقش حفاظتي ارگان‌هاي اطلاعاتي، انتظامي و دفاعي متمرکز شد و اين از امتيازات خوب امسال بود که از مديوم سينما در جهت تأکيد بنيان‌هاي امنيت ملي و ايجاد احساس امنيت دروني در آحاد مردم استفاده شد. سلطان‌محمدي تصريح مي‌کند: در فيلمي مانند «ابد و يک روز» به‌رغم توجه بر سختي‌هاي زندگي در انتها قهرمان داستان تمام تلاش خود را به کار مي‌گيرد که همه اعضاي خانواده را کنار هم جمع کند و با هم به جنگ پليدي‌ها بروند.
