مریم اطیابی- بازهم طبق معمول کار از کار گذشته است. مثل همیشه این بند قانون جلوی چشمانت رژه می رود«بر اساس بند ج ماده ۱۱۴ قانون برنامه ۵ ساله چهارم کلیه وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و موسسات دولتی موظفند قبل از اجرای پروژه‌های بزرگ عمرانی و در مرحله امکان‌سنجی و مکان‌یابی نسبت به انجام مطالعات فرهنگی – تاریخی «میراث فرهنگی» در آن خصوص اقدام کنند و در طراحی و مکان‌یابی پروژه‌های یاد شده نتایج مطالعات را رعایت کنند.» قانونی که در عمل هیچگاه مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
البته این موضوع چندان هم به مذاق برخی در میراث فرهنگی بد نمی‌آید چرا که بیشتر کاوش‌های باستان‌شناسی نام کاوش‌های نجات بخشی را یدک می‌کشد. همان دست کاوش‌هایی که تنها با هدف جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها و یافته‌های باستان‌شناسی صورت می‌گیرد نه تغییر مسیر طرح‌های عمرانی.
این بار نوبت به بزرگراهی است که از دشت ورامین، دشت ری، دشت ساوجبلاغ و دشت قزوین می‌گذرد و احتمال تخریب آثار پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران را افزون می‌کند. هر چند با توجه به پهنای باند احتمالاً اگر اثری هم بوده تا کنون نابود شده اما آیا پژوهشکده باستان‌شناسی و پژوهشگاه و میراث استان تهران در این باره اقدامی کرده‌اند؟ اصلاً آیا کسی از این اتوبان خبر دارد؟
دقیقاً کجایی؟پیگیری‌های نخستین نشان از بی‌اطلاعی مسوولان میراثی دارد. میراث تهران می‌گوید از میراث شهر ری پیگیری کنید. میراث شهرری احتمال می‌دهد شاید در حوزه استحفاظی ورامین باشد و البته ورامین این جاده را به قم نسبت می‌دهد. کم کم ماجرا شبیه قصه «جیبوتی» می‌شود که این روزها اسباب طنز شده چرا که تقریباً هیچ کس به درستی نمی‌داند این جاده کجا است و اگر قرار نبود خبرنگاران سفری به دیر گچین داشته باشند و در طول راه به این اتوبان برنمی‌خوردند شاید این اتوبان محل توجه قرار نمی‌گرفت.
خبرنگارانی که فقط می‌توانستند این نشانی را بدهند:« ۵ الی ۶ کیلومتری جنوب شرق جاده چرم شهر ورامین ، سر راه دیرگچین!»
با این بی‌اطلاعی می‌توان حدس زد این پروژه عمرانی با مجوز وزارت راه و بدون استعلام از سازمان میراث فرهنگی به کار خود ادامه داده است.
جاده در محدوده استحفاظی ورامین و شهرری نیستامیر مصیب رحیم‌زاده، مدیر دفتر میراث فرهنگی و گردشگری شهر ری که از وجود چنین جاده‌ای بی‌اطلاع است به خبرنگار هنرنیوز قول می‌دهد که حتماً موضوع را پیگیری کرده و در اسرع وقت پاسخ دهد.
وی پس از اطلاع دادن این موضوع به همکارانش در ورامین و حضور یگان حفاظت ورامین در محل مورد نظر به خبرنگار هنرنیوز می‌گوید: به گفته نیروی یگان حفاظت، محدوده مورد نظر در حوزه استحفاظی ری و ورامین نیست. از سویی این جاده از قم تا گرمسار را در بر می‌گیرد، در این صورت بحث باستان‌شناسی در کلیه راه‌ها مطرح است. اما اگر محدوده خاصی باشد که اتوبان مذکور به آثار تاریخی برخورد کند، آنها موظف‌اند به میراث اطلاع دهند تا باستان‌شناسان برای کاوش در محل حاضر شوند.»
کمی دیر به فکر نیفتادید؟اما
«دشت‌پیما»، رییس یگان حفاظت ورامین که عصر همان روز پس از تماس تلفنی رحیم زاده در محل حاضر شده بود، پس از آن که از محوطه بازدید کرد با اعلام این موضوع که در حوزه‌ی استحفاظی ورامین خاک‌برداری صورت نگرفته است، اظهار می‌کند:« این جاده از ورامین به ری و از ری به قم کشیده می‌شود، آنچه ما دیدیم همه‌جا آسفالت شده بود.»
او ادامه می‌دهد:« فکر نمی‌کنید کمی دیر به این فکر افتادید که آنجا آثار وجود دارد یا نه؟ با این وجود و درنهایت این کارشناس است که باید در این‌باره نظر دهد، من فقط می‌توانم بگویم در حوزه استحفاظی ما خاک‌برداری صورت نگرفته است.»
نامه بی‌پاسخ ماحصل تماس دوباره با میراث تهران این بار ارجاع موضوع به
محمدرضا نعمتی مسئول اداره باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران را به همراه دارد. او نیز ابتدا خواهان نشانی دقیق است. سپس با حالتی که به نظر می‌رسد چندان مطمئن نیست، می‌گوید:« اگر بخواهیم به این نشانی استناد کنیم احتمالاً این موضوع مربوط می‌شود به ارسال نامه‌ای به اداره کل راه استان تهران و درخواست برای توقف کار در این محوطه . ما نامه توقف کار را هفته گذشته به وزارت راه ارسال کردیم که در آن بر این موضوع تأکید شده که این محوطه نیاز به بررسی بیشتر دارد، اما هنوز جوابی ندادند. البته پژوهشکده باستان‌شناسی نیز در نامه‌‌ی درخواست توقف عملیات عمرانی در این محوطه را کرده است که شواهد امر این گونه نشان می‌دهد که یا نامه به آنها نرسیده است یا این‌که آنها روی این نامه اقدامی نکرده‌اند!»
نعمتی درباره‌ی این که آیا اطلاعی از میزان خسارت و یا تخریب محوطه‌های باستانی در دسترس است، اظهار می‌کند:« سال ۹۱ بخشی از یک تپه پیش از تاریخ در حدود ۷۰۰ متر مربع را بریدند. آن محوطه مربوط به جاده‌ی ورامین به چرمشهر بود که در سال ۹۱ تخریب شد.»
مسیر مورد نظر بدون هیچ استعلامی از سکونت‌گاه‌های تاریخی میگذرداو پاسخ دقیق‌تر را منوط به ارسال عکس می‌کند. در این فاصله از
فرشید مصدقی امینی، باستان‌شناس حوزه فلات مرکزی ایران جویای احوال این منطقه می‌شویم. خوشبختانه بالاخره یک نفر به طور دقیق این منطقه را می‌شناسد. او در باره این منطقه و اتفاقاتش توضیح می‌دهد:« در حدود سال‌های ۹۰- ۹۲ قرار بود جاده‌ای از ورامین به چرمشهر کشیده شود که در این پروژه کارشناسان میراث فرهنگی در دو نوبت از محوطه بازدید و موارد اضطراری را به وزارت راه ابلاغ کردند، اما پس از آن و در غفلت میراث فرهنگی استان تهران در آن زمان، بخشی از این تپه‌ها را بریدند، حال به نظر می‌رسد آن پروژه از آن زمان تا کنون همچنان نافرجام مانده است.
او نیز پس از بررسی محوطه مذکور اظهار می‌کند:« تا جایی که اطلاع دارم، در بخش‌های مربوط به استان تهران از میراث فرهنگی این استان هیچ استعلامی نشده است. در حال حاضر نیز اتوبان جدید در مسیرهای شرقی - غربی در حال احداث است تا کمربندی جنوبی تهران را تامین کند. البته باید بر این نکته تأکید کرد که تپه‌های باستانی قابل تأملی در جاده حسن‌آباد به طرف اتوبان وجود دارد که در دو طرف جاده سکونت‌گاه‌های متروک دوره اسلامی مانند قلعه‌ها، آب انبارها و زمین‌های زراعی هستند که پس ازمدتی همه این سکونت‌گاه‌های گلی و خشتی به تلی از خاک تبدیل و تپه باستانی شده‌اند. همچنین برخی از تپه‌های پیش از تاریخ مانند «خمارآباد» در این محوطه، یک پیشینه قدیمی‌تر در هزاره‌های گذشته دارد.»
مصدقی با ابراز تأسف از این که مسیر مورد نظر بدون هیچ استعلامی از سکونت‌گاه‌های تاریخی می‌گذرد، تأکید می‌کند:« کسی منکر کشیدن این جاده نیست، مانع آن نیز نمی‌شود، اما شناسایی و تعیین حریم و عرصه‌ی این محوطه‌های تاریخی اهمیت دارد.»
فعلا هیچ محوطه‌ای در آن مسیر نداریماما
محمدرضا نعمتی، مسئول بخش باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، پس از بررسی عکس‌ها در نهایت چنین می‌گوید:« در این منطقه هیچ محوطه یا تپه‌ای تخریب نشده، در واقع هیچ محوطه‌ی تاریخی وجود ندارد، فقط تنها مشکل استعلام نکردن اداره کل راه استان تهران از میراث فرهنگی است. در حال حاضر کارهای این پروژه در دست انجام است و در این هفته نیز جلسه‌ای با پژوهشکده و اداره‌کل راه و شهرسازی استان تهران برای بحث‌های باستان‌شناسی آن برگزار می‌شود.»
او ادامه می‌دهد:« این پروژه براساس مشاهدات از تیرماه کار خود را آغاز کرده و تنها مشکل‌اش در حال حاضر نگرفتن استعلام از میراث فرهنگی بوده است، اما فعلا هیچ محوطه‌ای در آن مسیر نداریم. بزرگراه کنونی در کمربند جنوبی تهران است که از آبیک قزوین تا چرمشهر ادامه دارد و با حدود ۱۷۰ کیلومتر نهایتا به جاده‌ی قم گرمسار می‌رسد، احتمال دارد در طول این مسیر چنین محوطه‌ای وجود داشته باشد.»
ماحصل کاوش‌های نجات بخشی چیست؟به گزارش هنرنیوز؛ همچنان یک پرسش در ذهن باقی می‌ماند چرا در حالی که طبق قانون انجام هر نوع عملیات عمرانی در مرحله مطالعاتی منوط به گرفتن استعلام از حوزه‌های محیط زیست و میراث فرهنگی است اما این قانون اجرا نمی‌شود و اکثر طرح‌های عمرانی در حالی که نیم بیشتر مراحل اجرایی خود را طی کردند با نامه‌نگاری از سوی این دو حوزه مجبور به توقف کار و اجازه انجام اقدامات میراثی و محیط زیستی می‌شوند؟!
از سویی همچنان این پرسش مطرح است که ماحصل کاوش‌های نجات بخشی اضطراری در طول این سالها چه بوده است؟ آیا این گونه به نظر نمی‌رسد که کاوش‌های نجات بخشی تبدیل به محل کسب درآمدی برای پژوهشگاه و پژوهشکده باستان‌شناسی شده است؟ آیا صرف توقف یک طرح عمرانی و انجام چند طرح مطالعاتی و کاوش و مستندنگاری چاره درد محوطه‌هایی است که هر روز در معرض اجرای انواع و اقسام طرح‌های عمرانی قرار می‌گیرند؟ چه کسی و در کدام مسند تا کنون به آسیب‌شناسی کاوش‌های نجات بخشی پرداخته است؟ چه کسی تا کنون پیگیر این ماجرا بوده که چرا متولیان طرح‌های عمرانی پیش از اجرای پروژه‌های خود به سراغ سازمان میراث فرهنگی نمی‌آیند؟ آیا این نشان از ضعف میراث فرهنگی به عنوان نهاد متولی حفاظت از آثار تاریخی ندارد؟ تا کنون چند نهاد، ارگان، سازمان متخلف که پیش از اجرا از سازمان میراث استعلام نگرفته‌اند در محاکم قضایی محکوم شده‌اند؟ اگر چنین اتفاقی افتاده آیا قوانین جزایی برای متخلفان مکفی بوده است؟ آیا صرف عدم استعلام و نامه نگاری و توقف عملیات و بر سر یک میز نشستن و گرفتن مجوز یک فصل یا چند فصل کاوش باستان‌شناسی و سپس اعلام رضایت برای اجرای باقی طرح عمرانی دوای درد محوطه‌های تاریخی است؟! کاوش‌های نجات بخشی چند درصد منتج به تغییر مسیر طرح‌های عمرانی شده است؟
به گزارش هنرنیوز؛ اینک محوطه‌ای که برخی معتقدند احتمال وجود آثار پیش از تاریخ در آن چندان دور از ذهن نیست چشم انتظار تصمیم مسوولان پژوهشکده باستان‌شناسی ، میراث فرهنگی استان تهران و وزارت راه است. آن هم در حالی که این طرح عمرانی مسیر زیادی را پیموده است و احتمال تخریب آثار دیگر در مسیر اجرا چندان دور از ذهن نیست. آیا این بار وزارت راه پاسخگوی پژوهشگاه خواهد بود و اجرای طرح را تا پایان مطالعات و احتمال گمانه زنی و کاوش متوقف خواهد کرد؟
