با پایان یافتن عمر هشت ساله دولت نهم و دهم و شروع به کار دولت یازدهم، یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها و الزامات در حوزه میراث فرهنگی و باستان‌شناسی بررسی کارنامه سازمان میراث فرهنگی در هشت سال گذشته است که اگر با دیدی همه جانبه و کلان نگر صورت پذیرد نتایج آن می‌تواند راهنمای تصمیم گیران آینده و مانع تکرار اشتباهات سالهای گذشته در این سازمان باشد.

بررسی ساز و کار مختلف انتخاب مدیران ارشد این سازمان و تبعات آن در طول هشت سال گذشته و البته آینده اهمیت بسیار دارد زیرا در صورت انتخاب مدیران شایسته، متخصص و با تجربه در هشت سال گذشته ریل گذاری صحیح با توجه به اهداف و ماموریتهای سازمان میراث فرهنگی صورت می‌پذیرفت و مدیران این سازمان با اقدامات نمایشی دست به تعویض ریل و تغییر مسیر حرکت این سازمان به سمت باتلاق مناقشات سیاسی نمی‌زدند و سرمایه‌های انسانی و مادی این سازمان را به باد نمی‌دادند و حساسیت برای انتخاب مدیران جدید این سازمان در شرایطی که کشتی سازمان میراث فرهنگی بعد از گذشتن از طوفانهای سهمگین دریای سیاست و متحمل شدن آسیبهای فراوان و همچنین در هم شکسته شدن آن به دلیل طرح انتقال اکنون به گل نشسته است صد چندان احساس می‌شود.

در حالت کلی انتخاب اشخاص برای مناصب مختلف بر پایه دو مشی، دیدگاه و اصل صورت می‌پذیرد:
۱- اصل مبتنی بر شایسته سالاری ۲- مشی مشهور به غنایم جنگی

در اصل اول تخصص، سوابق کاری، تجربه و... اشخاص برای برعهده گرفتن مناصب و مسولیت‌ها با دقت و وسواس بررسی می‌شود و در ‌‌نهایت هر فردی که شرایطش بر دیگران برتری داشته باشد برای برعهده گرفتن آن مسولیت انتخاب می‌شود.

در مشی معروف به غنایم جنگی اشخاص بدون در نظر گرفتن تخصص، سوابق کاری، تجربه و... فقط بر اساس گرایش‌های سیاسی، همسو بودن با برنامه‌ها، داشتن تعهد به جای تخصص، همشهری و هم زبان بودن، پیوندهای فامیلی، نژادی، دوستانه و... برگزیده می‌شوند.

مدیرانی که از طریق اصل نخست انتخاب می‌شوند با اهداف و ماموریتهای سازمان تحت مدیریت خود آشنایی دارند، با بدنه کار‌شناسی ارتباط نزدیک و تنگاتنگ برقرار می‌کنند، از تمامی ظرفیت‌ها برای رسیدن به اهداف سازمان بهره می‌گیرند، در برابر منتقدین پاسخگو هستند و...

اما برخی تبعات انتخاب مدیران از طریق شیوه غنایم جنگی را می‌توان اتخاذ تصمیمات خلق الساعه و فاقد پشتوانه کار‌شناسی، خودکامگی، فاصله گرفتن از بدنه کار‌شناسی، دور شدن از اهداف، کاهش بازدهی کاری، پاسخگو نبودن، ریزش و تحلیل بدنه کار‌شناسی از طرق مختلف، انجام امور از طریق آزمون و خطا و در ‌‌نهایت از بین رفتن سرمایه‌های مادی و معنوی سازمان نام برد.

این دو شیوه در زمان‌ها و مقاطع مختلف نه تنها در سازمان میراث فرهنگی که در دیگر نهادهای دولتی به کار گرفته شده است و یکی از معیارهایی است که می‌توان فراز و فرودهای سازمان میراث فرهنگی کشور را از طریق آن توجیه و بررسی کرد. بکارگیری هر کدام از این دو اصل در کنار موارد دیگر که در مطلبی دیگر به آن اشاره خواهد شد، در دوره‌های مختلف افول و اوج‌گیری تشکیلات اداری و پژوهشی میراث فرهنگی و باستان‌شناسی کشور را باعث و عامل شده است.

بر این اساس با نگاهی گذرا به کارنامه سازمان میراث فرهنگی در سالهای گذشته و کارکردهای آن و البته ملاک و معیارهای انتخاب اشخاص صاحب منصب به راحتی می‌توان قضاوت کرد که این سازمان در چه زمانهایی در راستای دستیابی به اهداف و ماموریتهای خود موفق‌تر عمل نموده و به عکس در چه مقطعی چه کسانی با پشت پا زدن به اهداف و رسالتهای قانونی سازمان میراث فرهنگی و تهی کردن سازمان از وجود کار‌شناسان متخصص و باتجربه و جایگزینی اشخاص غیر متخصص، آن را از درون دچار استحاله نموده و اقدام به تعویض ریل و تغییر مسیر سازمان داده‌اند.

با توجه به تجربه‌های تلخ و دردناک گذشته و نتایج ناخوشایند انتخاب و انتصاب مدیران غیر متخصص و ناکارآمد، امید است در طلیعه آغاز به کار دولت تدبیر و امید مدیران سازمان میراث فرهنگی کشور نه با رویکردهای سیاسی و دیدگاه‌های سهم و غنیمت خواهی بلکه با لحاظ کردن ملاک های شایسته سالاری که‌‌ همان تخصص، سوابق کاری و تجربه است انتخاب شوند و بتوانند با بررسی وضعیت موجود و ارزیابی آسیبهای وارده شده به این حوزه و دلایل آن، در درجه اول از ضرر و زیان بیشتر جلوگیری و همزمان با افزایش و ارتقا توان تخصصی و کار‌شناسی سازمان که در سالهای اخیر به شدت تحلیل رفته، امکانات و داشته‌های سازمان میراث فرهنگی را در مسیر پیش بینی شده برای دستیابی به اهداف و ماموریت‌های قانونی آن هدایت کنند. 

رحمت الله سلیمانی فارسانی
دبیر پیشین اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویان باستان‌شناسی کشور