خوزستان «گهواره تمدن»، این نامی است که بارها و بارها آن را از زبان کارشناسان میراث فرهنگی و یا راهنمایان گردشگری شنیده‌ایم، استانی که محل استقرار تمدن‌های يونانی، فينيقی، مصری، آشوری، كلدانی، سومری و آريايی بوده و از سویی به دلیل تجارت و بازرگانی به وسيله كشتی، تحت تأثير تمدن‌های هند و چين قرار گرفته و با داشتن سه رود کارون، دز، کرخه و نزدیکی به آبهای نیلگون خلیج فارس باید گفت،گهواره تمدن لقبی برازنده برای این بهشت باستانشناسی ایران است. 

پیش به سوی شمال!
«آقا اجازه ! قلم ما رو اکبری شکست . دو دفعه دیگه هم شکسته، حالا با چی خوشنویسی کنیم. تازه این قلم دزفولیه ،از اون خوبا است».اولین چیزی که با شنیدن اسم دزفول یادمان می‌افتد، قلمهای خوشنویسی دوران مدرسه است. برای دیدن شهر قلمها با مجتبی گهستونی دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی «تاریانا» راهی سفر به شمال خوزستان شدیم . 

کبابی با طعم «انار»
گهستونی ‌می‌گوید: « در تابستان سفر به منطقه‌یی که نمی‌شناسی، ریسک محسوب می‌شود. اما ما با گروهی از دوستان راهی شدیم. بعد از گذر از تپه‌های خشک و بی آب و علف به دره‌ای طولانی، كم عرض و البته بسيار زيبا رسیدیم كه به سختی می‌شد به آن ورود پیدا کرد. مجبور شديم مسافتی حداقل دو كيلومتری را با پای پياده طی كنيم،تا بتوانيم وارد اين دره زيبا شويم. ما فکر می‌کردیم اولین كاشفان دره «انار» بوديم. »
دره «انار» در شمال گتوند و در جوار روستايی به نام سلامگاه ( فرج آباد) از بخش كيارس قرار دارد.
دره‌ای با پوشش گياهی متنوع و آب جاری كه برای عبور از آن در بعضی از جاها آب تا ساق پا و در نقاطی ديگر تا بالای کمر را در بر می‌گیرد. كم عرض بودن دره به همراه ديوارهای مرتفع و پوشيده از گياهان وحشی و خودرو باعث می‌شود آفتاب در آن رسوخ نكرده و سرمایی مطبوع در دره وجود داشته باشد. گردشگران محلی برای خوردن كباب و چای گرم در زير شكنندگی‌هايی كه در درون دره وجود دارد، اقامت می‌کنند. تابلو راهنما جاده اصلی، وجود يك پلكان و پلی به طول ۵/۱ متر شرايط را برای رفت و آمد آسان گردشگر محلی و غير محلی ممکن ساخته است.
اگر خواستید به دره «انار» که یکی از مناطق بکر و زیبای اطراف شهرستان دزفول واقع در شمال شهر گتوند است، بروید حتما به «پل پرزین» هم سری بزنید. 

«پرزین» دوای گلو درد
شهر گتوند در شمال استان خوزستان از شمال به بخش سردشت دزفول و دنباله رشته کوههای زاگرس و از مغرب به بخش مرکزی دزفول محدود می‌شود.
در شرق گتوند دره یی وسيع با آبشارها و چشمه‌های مسحور کننده به نام «پرزين» وجود دارد که چون از روی اين دره پلی آهنی می‌گذرد به اين منطقه پل پرزين می‌گويند. وقتی از این دره عبور می‌کنی بوی پونه و گل و گياهان طبی آن ،هوش از سر هر گردشگری می‌برد. در این دره گياهی به نام «کمروز» يا «پا باريک» هم وجود دارد که مردم محلی جوشانده آن را برای درمان گلو درد استفاده می‌کنند.
خوب که نگاه کنی کف رودخانه ماهی‌های درشت بالا و پایین می‌روند. دیدن ماهی‌ها، کنار آبشار پرزین با سنگ‌چین‌های طبیعی را اصلا از دست ندهید.

شغلتو بگو تا بگم قبرت چه شکلیه!
در قسمتهای شمال دزفول حدود ۷۰ کیلومتری آن روستاهای گردشگری اسلام‌آباد، پامنار، گوشه، شیهون، لیوِس، سزار و شِوی قراردارند.ساعت ۸ صبح که از اهواز راه می‌افتی، هوا صاف است،اما هر چه به ارتفاعات زاگرس نزدیکتر می‌شوی، باران بیشتر رفیق راهت می‌شود. کوهستان‌های مرتفع با جنگل‌های پوشیده از بادام کوهی آن هم در هوای بهمن ماه واقعا بی‌نظیر است، مخصوصا اگر بخشی از جنگل را شکوفه‌های رنگارنگ پوشانده باشد. از میان ابرها و مه‌ها که می‌گذریم در مسیر پایین دست بعد از روستاهای اسلام آباد، پامنار،بعد از گذشتن از آبشار شوی به «لیوس» می‌رسیم. مهمان علی عشیری می‌شویم تا گرمای آتش و چایی، سرمای لباسهای خیس باران خورده را از تنمان به در کند. نان با آرد بلوط و روغن حیوانی یکی از غذاهای بومی منطقه است. خانه‌هایی سنگی با در و پنجره‌های چوبی ،در اینجا مردم با حصیرخرما، سبد می‌بافند و با کاموا سبدهای رنگی کوچک و بزرگ درست می‌کنند( کپوبافی).
 به گفته مردم محلی، شوش و لیوس همسن و سالند،آثار تاریخی مربوط به عصر ساسانی گواه این مطلبند. هرچند لیوس زمانی مرکزیت داشته و علاوه بر رفع نیازهای خود مایحتاج دیگران را نیز تامین می‌کرده اما اکنون کودکانش روزانه ۵۰ کیلومتر راه را پای پیاده طی می‌کنند تا به مدرسه بروند.
از کنار قبرستان روستا که می‌گذریم،سنگ قبرها ما را وسوسه می‌کند. سنگ قبرهای لیوس نوعی چهارتاقی با ارتفاع کمتر از نیم مترهستند که در خوزستان کمتر دیده می‌شوند. بر روی این سنگ قبرها تصاویری از انسانها حکاکی شده که نشان از شغل فرد مرده دارد.روی یکی از سنگ قبرها نگاه می‌کنم،مردی در حال تیراندازی است، زیر آن سنگ یک شکارچی به خواب ابدیت رفته بود. 

صبحانه چی می خوری؟
روستای «پامنار» در کنار دریاچه «دز» و قلعه تاریخی «شاداب» قرار دارد .روستای هدف گردشگری که مردمانش سنتهای خود را حفظ کرده‌اند. آنچنانکه مردانش «چوقا» و«دبیت» برتن دارند و زنان لباسهای رنگی زیبا. مردمان ساده و بی‌آلایش روستا، ارادت خاصی به مقبره «عارف پامناری» دارند.
تا ۳۰ - ۴۰ سال قبل مردمان این روستا در دهها اِشکفت (‌سکونتگاه‌های قدیمی دوره ساسانی، قطعه سنگی در كوهستان كه بطور طبيعی به صورت حفره و اتاقی در آمده باشد و بتوان در آن از باد و باران مصون بود.) واقع در دژ طبیعی «شاداب» زندگی می‌کردند. دژ بزرگی که قابلیت کشاورزی داشته و احتیاجات آنها را برطرف می‌کرده است.کوه‌های «لنگرکوه» ،«سالند» ،«سه گریان» ،« هفت تنان» هر ساله میزبان کوهنوردان زیادی از نقاط مختلف استان و سایر شهرها هستند. برف سینه کوه را سپید پوش کرده اما این طرف کنار دریاچه با کرایه یک قایق می‌توان ماهیگیری کرد.راستی می‌دانید مردم این منطقه صبحانه ماهی می‌خورند!

یعقوب لیث به دارالمؤمنین خوش آمدی
پیشینه تاریخی دزفول به زمان ساسانیان باز می‌گردد، اما پیش از ساسانیان هم آباد بوده و بخشی از سرزمین‌های امپراتوری‌های ایلام و هخامنشیان به شمار می‌رفته ‌است. این شهر در ۷۲۱ کیلومتری تهران و ۱۵۵ کیلومتری اهواز قرار دارد. دزفول به دارالمؤمنین مشهور است. شهری که علاوه بر بقعه متبرکه «سبزه قبا» برادر تنی امام رضا (ع) و «حزقیل پیامبر» پدر دانیال نبی(ع) (از پیامبران بنی اسراییل)،مدفن «محمد بن جعفر طیار» شوهر ام کلثوم دختر امام علی(ع) و آرامگاه امامزاده «رودبند» نیز هست. وجود این بقعه‌های متبرکه میزبان خوبی برای گردشگران مذهبی است.
 از طرفی یکی از شاخصه‌های مهم دزفول دسترسی آسان به آثار تاریخی شوش و شوشتر است. با طی نیم ساعت می‌توان به هرکدام از این شهرها دست یافت و با آثار تاریخی بی‌نظیری چون «چغازنبیل» و آبشارهای شوشتر آشنا شد.
نزدیکی به ارتفاعات زاگرس و رودخانه دز نیز باعث شده تا آسیابهای آبی منطقه رعنا در غرب شهر دزفول، با طاقها و ديوارهایی ازجنس سنگ و ساروج به خوبی در مسیر دزفول دیده شود.
 یکی از جاذبه‌های دیدنی دزفول «کت‌ها» هستند. زمانی نه چندان دور مردم در تابستان با پناه‌بردن به اتاقکهایی(کت) در دل صخره‌های حاشیه کنار رودخانه دز لحظات گرم تابستان ۵۰ درجه جنوب را با خنکی کولرهایی طبیعی سر می‌کردند.
علاوه بر اینها بافت تاریخی ۲۵۰ هکتاری با هزاران خانه تاریخی دزفول را به شهر «آجری» مشهور کرده است. ساباط‌هایی که روی گذرهای قدیمی پیونددهنده خانه‌ها و شاید دلها بوده‌اند، از جاذبه‌های اصلی این بافت تاریخی هستند. حمام «شاه رکن‌الدین» که هم اکنون به کتابخانه تبدیل شده،در کنار حمام «کرناسیون» یا همان موزه ‌مردم شناسی و قلعه بهمن صمصام از دیگر جاذبه‌های گردشگری شهر دزفول است. 
اگر خواستید با اولین دانشگاه پزشکی ایران یعنی«جندی شاپور» که از دوره ساسانی تا قرن سوم هجری از اهمیت بسزایی برخوردار بوده، آشنا شوید، حتما به دزفول سری بزنید . از این شهر بزرگ ساسانی فعلاً هیچ آثاری بر جای نمانده و به زحمت می‌توان بقایای مختصری از خرابه‌های آن در نزدیکی رود کارون و هیجده کیلومتری جنوب شرقی دزفول در محلی بنام «شاه آباد» مشاهده کرد. مقبره یعقوب لیث صفاری که به گفته برخی نام وی در کنار فردوسی زنده کننده زبان پارسی است نیز در این شهر قراردارد. یعقوب لیث صفار نخستین کسی بود که زبان پارسی را ۲۰۰ سال پس از ورود اسلام به ایران، به عنوان زبان رسمی ایران اعلام کرد و پس از آن دیگر کسی حق نداشت در دربار او به زبانی غیر از پارسی سخن بگوید
علاقه‌مندان به قدیمی‌ترین سند دریانوردی نیز حتما باید از تپه‌ باستانی «چغامیش» مربوط به دوره ایلامی بازدید کنند. مُهره های گلی زیادی از این تپه به دست آمده است. از دیگر تپه های مربوط به دوره ایلامی تپه «بالنجان» است. 

مریم اطیابی