این بازیگر که با ایفای نقش «احمد» در آخرین ساخته‌ی اصغر فرهادی توانست نظر تماشاگران داخلی و خارجی را جلب کند، پس از حدود یک سال اقامت در فرانسه که برای یادگیری زبان، بازی در فیلم و اکران آن بوده، اخیرا به ایران بازگشته و این روزها مشغول دوبله‌ی «گذشته» است.
علی مصفا بازی در «گذشته» را یک تجربه جدیدی دانست و گفت: این فیلم نه فقط برای من بلکه برای گروه ایرانی حتی برای سینمای ایران تجربه جدیدی بود چون احتمالا هیچ وقت تولیدی به این مفصلی در خارج از کشور که به این شکل گسترده اکران شده باشد، نداشتیم. در این فیلم بخشی از عوامل ایرانی بودند و برای اولین‌بار فیلمی همزمان با اکران جهانی در ایران اکران شد.
به مراتب حرفه‌ای‌تر از اینجا بود
این بازیگر، محیط کار کردن و شکل کار را در «گذشته» برای خود جدید دانست و ادامه داد: خیلی چیزها هم مشابه بود. ولی خیلی از جنبه‌های دیگر کار برایمان تازگی داشت و به مراتب حرفه‌ای‌تر از اینجا بود. بعضی جنبه‌ها هم بود که ما شکل اینجایی‌اش را ترجیح می‌دادیم.
وی با اشاره به این جنبه‌ها اظهار کرد: بعضی چیزها بود که جور شدن با آن برای ما سخت بود. مانند تعطیلی شنبه و یکشنبه که برای ما سخت بود. ما عادت داریم با ریتم تندی کار را پیش ببریم که در آنجا هفته‌ای دو روز وقفه ایجاد می‌کرد. اما بعد دیدیم در تجدید قوا بسیار موثر است و روحیه آدمها را بالا می‌برد. چیزی که درست است و در کشورمان به آن عادت نداریم.
بچه‌ها در کشور ما با روحیه‌ای جان بر کف بر صحنه می‌آیند
علی مصفا گفت: موارد دیگری هم هست که به سالها کار ما در سینما برمی‌گردد و روحیه‌ای که با آنها تفاوت بسیاری دارد. بچه‌ها در کشور ما با روحیه‌ای جان بر کف بر سر صحنه می‌آیند. اما آنجا کارشان را بسیار اصولی انجام می‌دهند و حرفه‌شان است و مانند سایر حرفه‌ها، سالهاست که تعریف و جایگاه خود را پیدا کرده است.
او که در فیلم «گذشته» با زبان فرانسوی، بازی کرده است، بازی به زبان دیگر را برای خود غریب دانست و افزود: زبان بازیگر و شکل بیان دیالوگ‌ها یکی از ابزارهای بازی کردن است که هیچکدام از اینها را نداشتم و باید آن را در خودم و در مدت زمان کمی که داشتم، می‌ساختم.
علی مصفا درباره آشنایی‌اش با این زبان ادامه داد: به زبان فرانسه آشنایی داشتم اما خیلی چیزها یادم رفته بود و تسلط لازم را هم نداشتم. یادگیری فرانسه را خیلی سال پیش شروع کرده بودم اما متوقف شده بود. حدود دو ماه وقت داشتم برای فیلم زبانم را بازسازی کنم. به پاریس رفتم و امتحان تعیین سطح دادم و از سطح متوسط در کلاسهای فشرده شروع کردم. سعی می‌کردم خودم را در محیط قرار دهم و با آدم‌ها حرف بزنم، رادیو گوش کنم و به طور همزمان تمرینات خاص فرهادی را هم همراه بازیگران دیگر داشتم.
مدام با خانم حاتمی سناریو را چک می‌کردم
مصفا نقش همسرش لیلا حاتمی را در یادگیری سریع زبان بسیار موثر عنوان کرد و گفت: مدام با خانم حاتمی سناریو را مرور و دیالوگها را چک می‌کردم تا تلفظ‌ها درست باشد. کمک ایشان در زمینه زبان بسیار موثر بود. لحن زبان از ذهن آدم می‌رود و مدام به کسی که شکل دیالوگ گفتن را چک کند احتیاج داشتم. البته سر صحنه خیلی‌ها کمک می‌کردند اما من به کسی قبل از رفتن به صحنه احتیاج داشتم و حضور خانم حاتمی در خانه، چنین موقعیتی را برایم فراهم کرده بود.
وی افزود: اصغرفرهادی از فرانسه زبانها خواسته بود دیالوگ‌ها را به فرانسه بگویند و ضبط کرده بود و آن را در اختیار من گذاشته بود تا گوش کنم. در مجموع هر کاری که می‌توانستیم کردیم تا به آنجا برسیم و در صحنه به راحتی دیالوگها را بگوییم و از شکل حفظ کردن فاصله بگیریم.
این بازیگر در بخش دیگری از گفت‌وگویش با ایسنا درباره انتخابش توسط اصغر فرهادی برای حضور در «گذشته» گفت: با من تماس گرفتند و خواستند برای چند تست بروم. در این مرحله چیزی که اهمیت داشت این بود که بتوانم دیالوگ‌هایم را به زبان فرانسه بگویم. در چند جلسه متنی را با شخص دیگری که فرانسه می‌دانست حفظ و اجرا کردم که در نهایت انتخاب شدم.
برنیس بژو همراهی زیادی داشت
مصفا درباره ارتباطش با بازیگران مقابل خارجی با بیان اینکه کمک زیادی به او کرده‌اند اظهار کرد: آنها هم درک می‌کردند با کسی هم بازی هستند که زبان مادری‌اش و حتی زبان کسی که سال‌ها اینجا زندگی کرده باشد، نیست. برای همین خیلی به من کمک کردند و همراهی زیادی داشتند خصوصا برنیس بژو.
وی ادامه داد: در هیچکدام روحیه سوپراستاری ندیدم که بخواهند رفتارشان به گونه‌ای باشد تا فاصله‌ای ایجاد شود. نکته مهم این است که آنها با کسی (اصغر فرهادی) کار می‌کردند که اسکار گرفته بود و اشتیاق زیادی داشتند در کارش باشند. شاید برای قضاوت کردن باید در محیط دیگری با آنها روبرو شد.
این بازیگر درباره همکاری با بازیگران خارجی با بیان اینکه کار کردن در مقابل آنها تفاوت زیادی نمی‌کند، اظهار کرد: ابتدا سخت است اما بعد مثل دو بازیگر کار می‌کنیم و مهم نیست متعلق به چه کشوری هستیم. تجربیاتمان و شیوه ورودمان به این ماجرا فرق می‌کند اما وقتی با هم کار می‌کردیم خیلی تفاوت احساس نمی‌کردم.
وی ادامه داد: تفاوت بازیگران ایرانی و خارجی همان تفاوت‌هایی است که یک ایرانی با یک خارجی دارد و چیزی که خاص بازیگر بودنش باشد، نیست. البته یک کار نمی‌تواند ملاک درستی برای ارزیابی باشد.
مصفا درباره صحبت‌هایی که درباره گذاشتن پنبه در دهانش برای نزدیک شدن به لهجه مطرح شده است، گفت: این موضوع ارتباطی به لهجه نداشت. شکل نهایی گریم اینگونه بود که مورد پسند فرهادی قرار گرفت و در عین حال حرف زدن را مقداری سخت‌تر می‌کرد.
او درباره نقش زبان در طولانی شدن زمان فیلمبرداری گفت: فیلمبرداری طبق برنامه سه ماه و نیم به طول انجامید و بیشتر نشد. زبان هم مساله‌ای بود اما همه چیز آنقدر خوب چیده شده بود که زبان هیچ وقت در روند کار تأخیری ایجاد نکرد. گروه مترجم کنار اصغرفرهادی بسیار خوب کار می‌کردند و همه چیز را دقیق منتقل می‌کردند. از مرحله‌ای که گذشتیم ارتباط بی‌واسطه هم بین فرهادی و بازیگران خارجی برقرار شد. حتی مواقعی برای آنها هم عجیب بود که فرهادی به لحن بعضی دیالوگها ایراد درست می‌گرفت. کار ما از مانع زبان فراتر رفت و مکانیزم خوبی چیده شده بود.
علی مصفا که طی ماه‌های گذشته گفت‌وگوهای زیادی با خبرنگاران خارجی داشته است، درباره سوالات آنها درباره‌ی «گذشته»،توضیح داد: آنها بسیار کنجکاو بودند بدانند شیوه کار فرهادی با بازیگران چگونه است که به همچین بازی می‌رسد. این میزان دقت به بازی بازیگران و دقت و انرژی گذاشتن برای رسیدن به آن بازی مورد نظر، برایشان عجیب بود. برای بازیگران فیلم هم شکل تمرینات قبل از شروع فیلمبرداری تازه و عجیب بود.
وی درباره اینکه آیا آنها او را نماینده‌ی مردم ایران در فیلم می‌پنداشتند، پاسخ داد: در سوالاتشان چنین چیزی ندیدم. شاید در نقدهایشان چنین نگاهی بود که این آدم نماینده فرهنگ ایران است که این موضوع هم در اقلیت بود. بیشتر جوری جذب قصه می‌شدند که بیشتر هر کسی را به عنوان شخصیت این قصه می‌دیدند.
مصفا ادامه داد: خود من هم به این نقش اینگونه نگاه نکردم. «احمد» را انسانی ایرانی دیدم که در این قصه چنین شخصیتی دارد. اصلا فکر نکردم کاری نکنم که مثلا بگویند مردهای ایرانی اینگونه هستند. هنگام خواندن سناریو اصلا به چنین چیزهایی فکر نکردم و با فرهادی همچنین صحبتی نشد و چنین نگرانی نداشتیم. بیشتر در کشورمان منتقدان و سینمایی‌نویسان علاقه دارند در وهله‌ی اول همه چیز را دسته‌بندی کنند و از مسیر این دسته‌بندی‌ها به نتیجه برسند من هیچ وقت نمی‌فهمم چرا به صرف این که یک شخصیت ایرانی است یا مثلا فرانسوی است باید نمایندگی فرهنگی، اخلاقی و غیره کشورش را هم به عهده بگیرد.
او درباره برخی انتقادات که به شخصیت پردازی‌های فیلم «گذشته» می‌شود، پاسخ داد: معتقدم «احمد» شخصیتی است که پر از تناقض است، مثل بقیه شخصیت‌ها و این چرا باید ایراد تلقی شود؟ این هم به میل سینمایی‌نویسها برمی‌گردد که می‌خواهند شخصیت از همه نظر کامل و کاردرست باشد. البته هنوز فاصله زیادی از فیلم نگرفتم که بتوانم قضاوت کنم اما از اینکه بخشی از گذشته این نقش آشکار نیست، ایرادی نمی‌بینم و من را برای بازی در این نقش اذیت نمی‌کرد.
مصفا خاطرنشان کرد: به نظر من آن چیزی که قصه لازم داشت همین بود که در فیلم هست. اگر می‌خواستیم گذشته این آدم را نشان دهیم، نمی‌دانم چه خاصیتی می‌توانست داشته باشد. شاید تنها جواب سوالات بیننده‌ای که عادت دارد این سوالاتش پاسخ داده شود را می‌داد اما کمک دیگری به پیشبرد قصه نمی‌کرد.
نمی‌فهم چرا باید جد و آباء شخصیت در ابتدا به شکل کامل معرفی شود
وی افزود: خودم ترجیح می‌دهم درباره بخش‌هایی از گذشته شخصیت‌ها صحبت نشود و به بیننده واگذار شود تا با توجه به چیزی که می‌بیند آن را در ذهنش شکل دهد. در این فیلم وقتی وارد یک ماجرای چهار روزه می‌شویم با شخصیت‌هایی مواجه هستیم که لزوما همه رگ و ریشه آنها را نمی‌دانیم. اما قصه‌ای میگذرد و شناختی از این آدمها پیدا می‌کنیم. با توجه به آن چیزی که داریم این چه ایرادی دارد؟ نمی‌فهمم چرا باید جد و آباء و شجره‌نامه شخصیت در ابتدا به شکل کامل معرفی شود.
«گذشته» بیننده را تا انتها درگیر می‌کند
علی مصفا درباره دیدن فیلم در کنار تماشاگران خارجی گفت: همه درگیر قصه می‌شدند و تا آخر ماجرا را دنبال می‌کردند و معتقد بودند با وجود اینکه تایم فیلم هم طولانی است اما «گذشته» بیننده را تا انتها درگیر خود می‌کند.
وی ادامه داد: در ایران هم اکران یک فیلم با زیرنویس و تایم طولانی و استقبال تماشاگران اتفاق جدیدی است. پیش‌بینی می‌کردیم در ایران استقبال شود اما خودم فکر نمی‌کردم فیلم با زیرنویس این مقدار استقبال شود. فکر می‌کردم برای مردم سخت باشد. شاید اگر فیلم دوبله می‌شد، شکل ماجرا فرق می‌کرد اما شکل دوبله هم کار سخت و پیچیده‌ای است.
طبیعتا چیزهایی با دوبله از دست می‌رود اما ...
مصفا درباره دوبله فیلم که در حال انجام است با بیان اینکه طبیعتا چیزهایی از دست می‌رود و در عین حال باعث می‌شود چیزهایی هم اضافه شود، گفت: فکر می‌کنم دوبله ضربه‌ای به فیلم وارد نکند چراکه دوبله «گذشته» خیلی خاص خواهد بود و با یک فیلم خارجی که می‌خواهد اینجا دوبله شود، فرق می‌کند. عدهای هم هستند عادت کرده‌اند فیلم را به زبان اصلی ببینند و دوبله را خیلی نمی‌پذیرند. به هر حال دی وی دی فیلم هم بیاید عده‌ای دوست دارند آن را با دوبله ببینند و خیلی‌ها هم که دیدند آن را دوباره ببینند.
وی درباره فعالیت‌هایی که بازیگران هنگام اکران فیلم در خارج از کشور برای کمک به فروش بیشتر انجام می‌دهند، آنرا در چارچوب قرارداد عنوان کرد و ادامه داد: آنجا همه چیز تعریف شده است و اتفاقی خارج از قاعده رخ نمی‌دهد. چیزی که ما اینجا نداریم و در ردیف کارهای اضافه محسوب می‌شود. در آنجا روابط خیلی برابرتر از ایران است. همه کار خودشان را می‌کنند و مهم نیست تو بازیگری و دیگری تدارکات. احترام آدمها هم خیلی بیشتر رعایت می‌شود.
مصفا که با «گذشته» در جشنواره فیلم کن نیز حاضر بوده است نوع برخوردها را در این جشنواره متفاوت با برنامه‌های مشابه در کشورمان عنوان کرد و گفت: رفتاری که آنجا می‌شود قرار است در کمال انسانیت و احترام باشد اما بعضی وقتها آدم اینجا چنین احساسی نمی‌کند، بنابراین موضع‌گیری می‌شود. آنجا خیلی چیزها جا افتاده است و همه چیز طبق تعاریف پیش می‌رود و مورد خلاف قاعده‌ای اتفاق نمی‌افتد. چیزهایی که طی سالهای سال توسط برگزارکنندگان شکل گرفته اما اینجا هر سال جشنواره به یک شکل برگزار می‌شود.
بازیگر فیلم‌های «لیلا» و «پری» بازی در «گذشته» را در ادامه روند کاری‌اش موثر دانست و در عین حال به ایسنا گفت: حتما دیدم به عنوان فیلمساز تغییراتی کرده اما به عنوان بازیگر خودم متوجه تغییری نمی‌شوم شاید چون عادت ندارم به شکلی آگاهانه به بازیگری فکر کنم، شاید هم این از میل همیشگی‌ام به فرار از بازیگری نشات می‌گیرد.
وی درباره اینکه بعد از «گذشته» پیشنهاد بازی در فیلمی خارجی داشته است یا نه گفت: من پیشنهاد مستقیمی نداشتم. چند جا مطرح شد که خیلی جدی نبود. وقتی فیلمی مانند «گذشته» ساخته می‌شود و امکان کار کردن سینماگران ایرانی در خارج از کشور را مطرح می‌کند، چنین چیزی هم خیلی طبیعی می‌تواند پیش بیاید. با فیلم «جدایی نادر از سیمین» هم چنین اتفاقی افتاد و به پیمان معادی پیشنهاد بازی شد. قبل‌تر نیز با فیلم عباس کیارستمی برای همایون ارشادی این موقعیت پیش آمد.
بازیگر برگزیده جشنواره سیزدهم فیلم فجر ادامه داد: بازیگران ما بازیگرانی هستند که از سالها قبل در این کلاس کاری بوده‌اند. به هر حال در آنجا رقابت فشرده است و شرایط سخت‌تر است اما بازیگران ما این کلاس بازی را دارند و چیزی از آنها کم نمی‌آورند. اگر به من هم پیشنهادی شود برایم تفاوتی نمی‌کند، تنها باید احساس کنم، می‌توانم آن نقش را بازی کنم و اگر به این نتیجه برسم که نمی‌توانم کار کنم آن را انجام نمی‌دهم.
علی مصفا که در مدت عدم حضورش در ایران دومین ساخته سینمایی‌اش، «پله آخر» اکران شد درباره آن گفت: این فیلم در شرایط سختی اکران شد. وقتی آدم سر اکران فیلمش هست اتفاقات بدی میافتد چه برسد به اینکه نباشی. فکر کردم فرصتی است که اگر استفاده نکنم از دست می‌رود و تنها فرصت اکران هم همین بود. اما از اینکه آن موقع اکران کردیم پشیمان نیستم. البته بر سر مسائل حوزه هنری فرصت اکران اصلی از ما گرفته شد و دیواری کوتاه‌تر از دیوار« پله آخر» پیدا نکردند.
در مقام بازیگر خیلی به من خوش نمی‌گذرد
بازیگر فیلم «پارتی» که به نسبت سال‌های حضورش در بازیگری تعداد فیلم‌هایی که در آنها به ایفای نقش پرداخته اندک است علت آن را موارد مختلفی عنوان و خاطرنشان کرد: چیزهای مختلفی باعث شده تعداد فیلم‌هایی که بازی کرده‌ام زیاد نباشد. خیلی در مقام بازیگر به من خوش نمی‌گذرد شاید علت اصلی این باشد. بازی کردن در یک فیلم خیلی برایم لذت بخش نیست و تا حدی اذیتم می‌کند. زمانی پیشنهادی می‌شود که اگر قبول نکنی غیر منطقی است. اما ترجیح می‌دهم تا جایی که میتوانم از زیرکار بازیگری فرار کنم.
مصفا ادامه داد: بازیگری کار جذابی است ولی ته دلم همیشه ترجیح می‌دهم راهی پیدا کنم که از آن معاف شوم. مگر آنکه شرایط به گونه‌ای چیده شود که نتوانم هیچ بهانه‌ای بیاورم و آن را قبول کنم.
وی بازی در«گذشته» را در افزایش علاقه‌اش به بازیگری بی‌تاثیر خواند و اظهار کرد: سالهای زیادی است که فعالیت بازیگری دارم اما این فیلم قطعا چیزهایی در من را به خاطر تجربه منحصر به فرد بودنش تغییر داد.
مصفا علاقه‌اش را به کارگردانی بیشتر از بازیگری عنوان کرد و درباره فعالیت آینده‌اش به ایسنا گفت: می‌خواهم فیلم بعدی‌ام را بسازم و منتظرم ببینم چه شرایطی پیش می‌آید. طرح و فیلمنامه آماده دارم و بیشتر فکر می‌کنم چگونه می‌شود سرمایه آن را فراهم کرد. دلم می‌خواهد باز هم خودم تهیه‌کننده باشم و این که مجبور نیستم با شخص دیگری سر اکران و مسائل دیگر بحث کنم برایم لذت‌بخش است. البته «پله آخر» زیان مالی به همراه داشت اما وضعیت آنگونه هم نیست که تهیه‌کنندگان ناله می‌کنند.
وی درباره فعالیت بازیگری نیز اظهار کرد: سعی می‌کنم همچنان بازی نکنم و حتی در کار خودم هم بازی نکنم. در «پله آخر» هم شرایطی پیش آمد که مجبور شدم مقابل دوربین بروم. بازی و کارگردانی همزمان تجربه بسیار سختی است و امیدوارم دیگر این کار را نکنم.
مصفا در پایان این گفت‌وگو درباره آخرین وضعیت سینما «جمهوری» که چند سال پیش مورد حریق قرار گرفت گفت: چند بار از شهرداری تقاضای کمک برای بازسازی و یا تعیین تکلیف کردیم که هنوز جوابی نگرفته‌ایم.
تهیه و تنظیم گفت‌وگو: مسعود نجفی