مریم اطیابی- به گزارش هنرنیوز؛ «وزارت صنایع و معادن مجوز فعالیت معدن سنگ آقای ... را حدود سه سال پیش صادر کرد، مجوزی که اگر مانند دیگر مجوزهای سازمان صنایع و معادن باشد، اعتبار آن ۵ ساله است و این یعنی تا حدود ۲ سال آینده با وضعیت کنونی بهره‌برداری از سنگ‌های کوه «قلعه سموران» دیگر چیزی از این بنای تاریخی که روزگاری امن‌ترین مکان برای سربازان در زمان جنگ بود، باقی نمی‌ماند.» اینها را «سالار سالاری‌فر»، از دوستداران میراث فرهنگی شهرستان عنبرآباد کرمان می‌گوید.





قلعه سلجوقی کرمانی مالک اصفهانی دارد؟!

از وقتی که بهره‌بردار اصفهانیِ سند مالکیت «قلعه سموران» منطقه عنبرآباد جیرفت را برای مهر سکوت زدن بر دهان معترضان به تخریب قلعه رو کرده است و اجازه ورود کسی را به عرصه این اثر ثبت ملی نمی‌دهد مردم دیگر از برج‌های دیده‌بانی‌، فضاهای تراشیده شده با سنگ‌، گورها و کوره‌ی پخت آجر و قطعات پرشمار سفال بدون لعاب و لعابدار ساده و منقوش‌ این سازه سلجوقی بی‌خبرند.




می‌گویند افتخار این سازه نفوذ ناپذیری آن بوده است. هر چه باشد روزگاری جان پناه و حریم مردم درمقابل مهاجمین بوده است. چرخ گردون عجب بازی‌هایی دارد. زمانی مأمن امین و امان می‌شوی و هنگامه‌ای دیگر حرمتت را آنچنان می‌شکنند که لودرها و پتک‌هایشان وسط عرصه‌ات جولانگاه می‌یابند. این گونه است که مردمان خسته از سود و سودای زمان وقتی امیدشان ناامید می‌شود دست به دامان پیامک‌هایی با این محتوا می‌شوند که «اگر میراث فرهنگی نتواند جلوی این تخریب واضح و آشکار و غیرقانونی را بگیرد، باید به عزای میراث فرهنگی نشست.»




اما چگونه قلعه ثبت ملی که به قرون پیش از اسلام تعلق دارد و در قرن‌های اولیه اسلامی بازسازی شده و در دوران حکومت سلجوقیان قلعه مشهوری بوده است و به علت استحکام و موقعیت طبیعی شباهت زیادی به قلعه‌های اسماعیلیه دارد باید چنین فرجامی داشته باشد و صاحب مالک شده باشد؟ سالاری در پاسخ به این پرسش هنرنیوز می‌گوید:« وزارت صنایع و معادن با صدور مجوز به یک شخص حقیقی و بدون استعلام از میراث فرهنگی استان کرمان، امکان بهره‌برداری از کوه نزدیک قلعه سموران که در واقع در عرصه این قلعه تاریخی است را صادر کرده تا سنگ‌هایی که به اصطلاح "تراورتن" نامیده می‌شوند، برای ساختمان‌سازی بهره‌برداری شوند. مالک کنونی معدن هم در سال ۱۳۹۲ و قبل از ثبت ملی «قلعه سموران» کوه‌ها و زمین‌های اطراف قلعه را به نام خود ثبت کرد!»






چند میلیاردی که قلعه را نشانه رفت

شهریور ماه ۹۳ فرج‎الله عارفی نایب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی و نماینده مردم شهرستان‎های جیرفت و عنبرآباد هنگام بازدید از این قلعه اعلام کرده بود: این معدن یک فرصت برای اشتغال منطقه است و با راه‎اندازی کارخانه سنگ توسط این معدن‎کار بیش از صدها جوان فرصت شغلی پیدا می‎کنند. البته طبق نظر کارشناسی تاکنون به قلعه هیچ آسیبی وارد نشده است. این سرمایه‎گذار مدت سه سال در این معدن در حال فعالیت است و چند میلیارد در این مکان سرمایه‎گذاری کرده است.

وی با تأکید بر اینکه باید این مشکل را بدون اینکه به قلعه سموران آسیبی وارد شود، برطرف کرد، افزود: کارشناسان میراث فرهنگی هر چه سریع‎تر محدوده و حریم قلعه را مشخص کنند تا معدن‎کاران بتوانند، فعالیت خود را آغاز کنند.

اما اکنون سالاری درباره وضعیت قلعه که به دو بخش کوچک و بزرگ تقسیم می‌شود، می‌گوید:« بخش کوچک که به نظر یک برج دیده‌بانی بوده است، آسیب جبران‌ناپذیری دیده است. تا امروز می‌دانیم که این بخش از قلعه، آخور و اصطبل اسب‌ها به طور کامل تخریب شده‌اند تا سنگ از دلِ کوه به دست آورند و حالا در عرصه‌ی قلعه در حال استخراج سنگ هستند. از سوی دیگر، با تخریب قلعه‌ی کوچک یک جاده ایجاد کرده‌اند تا مسیر دسترسی به نقاط بالاتر و حتی قلعه اصلی «سموران» به راحتی فراهم شود. همچنین در بالای قلعه سنگ‌های باارزش و بزرگ را نابود کردند و برجک و دیوارِ دور تا دور قلعه را از بین بردند.»




افزون بر این تخریب‌ها به گفته‌ی این دوستدار میراث فرهنگی با توجه به این‌که قلعه درست بالای مکان اصلی معدن و در فاصله ۱۰ متری دیوار قلعه است، در حالت کلی شاکله قلعه از بین رفته است، اما هنوز مسئولان نتوانسته‌اند جلوی کار را بگیرند.

این نامه‌ها و طومارها

گویا به غیر از مردم بومی منطقه که تجمع‌هایی در اعتراض به تخریب قلعه انجام داده‌اند و حتی پیگیرتشکیل نهادی مردمی برای جلوگیری از تخریب بیشتر شده‌اند، اقدامات اجرایی دیگر راه به جایی نبرده است. آنها حتی شکایت به مقامات قضایی برده‌اند و در این زمینه دادگاهی هم برگزار شده است. نامه‌ای اعتراضی هم به رئیس جمهور نگاشته‌اند و طومار ۱۳ متری را هم در نماز جمعه و به نشانه اعتراض به تخریب مهمترین اثر تاریخی منطقه به بهای استخراج سنگ امضا کرده‌اند اما...




هرچند پس از مطلع شدن مسوولان میراث فرهنگی از احتمال تخریب این اثر تاریخی ، این قلعه به صورت اضطراری در ۲۱ آبان ماه سال ۱۳۹۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است اما از آن زمان چه بر این قلعه رفته است؟

آنچه به جایی نرسد

پس از آن سلیمانی، مدیر پایگاه میراث فرهنگی جیرفت در نامه‌ای خطاب به بلوچی‌نسب، سرپرست وقت صنایع و معادن استان کرمان با اشاره به نامه‌ای که ۲۷ آذرماه ۱۳۹۱ به اداره صنایع و معادن استان نوشته، با یادآوری ارزش و اهمیت آثار باستانی و تاریخی و لزوم حفظ و حراست از آنها قبل از صدور مجوز هرگونه فعالیت عمرانی،‌ به بخش‌نامه مورخ ۸۲/۷/۹ هیات وزیران اشاره شده است که براساس آن، «ضرورت دارد سازمان ها، موسسات دولتی و نهادهای انقلاب اسلامی قبل از آغاز عملیات اجرایی از سازمان میراث فرهنگی استعلام کنند.»

سلیمانی در نامه‌ی خود به سرپرست وقت صنایع و معادن جنوب کرمان به این نکته نیز تاکید کرده که «با توجه به اینکه بخش‌های قابل توجهی از منطقه تحت نظارت جنابعالی (پهنه ۷ شهرستان جنوبی)، از نظر باستان‌شناختی شناسایی نشده است، و از محوطه‌های باستانی احتمالی موجود در این بخش‌ها موقعیت، چگونگی و ابعاد آنها اطلاعاتی در دست نیست، این سازمان از انجام هرگونه فعالیتی خارج از ضوابط ناظر بر حفظ آثار تاریخی فرهنگی در هر مرحله‌ای جلوگیری می‌کند و متخلفان را به محاکم قضایی معرفی کرده و تحت پیگرد قرار می‌دهد.»







به گزارش هنرنیوز؛پس از آن در دی ماه ۱۳۹۱، بلوچی نسب در نامه‌ای دیگر به سلیمانی، مدیر پایگاه میراث فرهنگی جیرفت اظهار کرده است:« درباره استعلام از آن مدیریت محترم برای صدور مجوزهای معدنی به استحضار می‌رساند براساس ماده ۱۶ قانون اصلاح قانون معادن ‌، استعلام مربوط به ابنیه تاریخی در مورد مشهود صورت گرفته است. اما از آنجا که استعلام در همه محورهای جنوب استان با توجه به وسعت محدوده و حجم بالای درخواست‌های ورودی امکان پذیر نیست و از سوی دیگر تبصره ماده تصریح کرده است کلیه دستگاه‌های اجرایی مکلف هستند حریم‌های قانونی محدوده‌های خود را اعلام کنند بنابراین خواهشمند است در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهید.»




این در حالی است که در آبان ماه سال گذشته نیز علی مهاجری، مدیر کل سابق میراث فرهنگی استان کرمان در نامه‌ای به باژیان، مدیر دفتر بازرسی مدیریت عملکرد و امور حقوقی استانداری کرمان اعلام کرده است: «متاسفانه علی‌رغم اقدام به استعلام دستگاه‌ها قبل از اجرای هرگونه طرح و فعالیت عمرانی‌، با این حال ادارات کل صنایع و معادن استان کرمان وجنوب استان خود را ملزم به استعلام نمی‌دانند و در این فرایند آثاری مورد تخریب قرار می‌گیرند که قابل جبران و بازگشت نخواهد بود. قلعه تاریخی سموران در عنبرآباد در بالای تخت‌گاه که در تاریخ منطقه بسیار از آن نام برده شده است متاسفانه به واسطه صدور مجوز استخراج سنگ معدن به سرمایه گذار اصفهانی بخشی از آن کوه با ایجاد جاده در بدنه صخره‌ها تخریب شده و منظر طبیعی کوه آسیب دیده است. این در حالی است که استخراج سنگ آن همچنان ادامه دارد.»


او در بخش دیگری از نامه‌اش به باژیان تاکید کرده است: «پیرو جلسه ۲۴ مکرر قانون معادن این اداره کل خط محدوده عرصه و حریم را ارائه تا برپایه حد مجاز اعلام شده بهره‌بردار مربوطه فعالیت کند، در حالی که در همان جلسه به صراحت اعلام شد محل استخراج در دست انجام در عرصه و منظر اثر قرار گرفته که ادامه آن به طبیعت و چشم‌انداز قلعه لطمه وارد می‌کند. خواهشمند است موکدا دستور دهید بهره بردار مربوطه از ادادمه استخراج سنگ پرهیز کرده تا راجع به حفظ این اثر تاریخی چاره اندایشی شود.»





با رفتن مهاجری از اداره کل میراث کرمان، محمود وفایی مدیر کل جدید این اداره مهرماه امسال در بخشی از نامه‌اش به مدیرکل جدید سازمان صنایع و معادن جنوب استان کرمان تاکید کرد: «مطابق ضوابط عرصه‌های تاریخی هرگونه دخل و تصرف و تغییر و دگرگونی در توپوگرافی عرصه اثر ممنوع است. با توجه به اینکه بهره بردار همچنان مشغول استخرج سنگ از اثر است خواهشمند است دستور دهید عملیات استخراج سنگ متوقف و نسبت به اصلاح حریم بنای تاریخی چاره اندیشی شود.»

هشت روز بعد، وقتی وفایی دید که بهره‌بردار هم‌چنان مصر انه عملیات بهره‌برداری سنگ از این کوه را ادامه می‌دهد، در نامه‌ای دیگر به این مدیر کل با تاکید نسبت به ثبت این قلعه‌ی تاریخی می‌گوید:‌»با توجه به این‌که بهره‌بردار مزبور همچنان مشغول استخراج سنگ در عرصه اثر است، خواهشمند است موکدا دستور فر مائید به فوریت استخراج سنگ متوقف تا متعاقبا در خصوص اصلاح حریم پیگیری و نسبت به ادامه فعالیت شرکت چاره‌اندیشی شود.»

چه کسی قانون را رعایت می کند؟

به گزارش هنرنیوز؛ به فهرست این نامه‌نگاری‌ها باید نامه‌ی برخی از بومی‌های منطقه عنبرآباد به مسعود سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی را هم اضافه کرد. نامه‌ای که مردم این شهرستان در آن با اشاره به وضعیت کنونی «قلعه سموران» درخواست توجه بیشتر به این بنای تاریخی و توقف کار معدن‌کار را داشته‌اند.




اکنون هرچند بخش حقوقی شکایت‌های قضایی میراث فرهنگی را برای جلوگیری از ادامه فعالیت این بهره‌بردار معدن انجام داده است و هر چند رای علیه بهره‌بردارهم صادر شده است اما به گفته‌ی سالاری‌فر، این مالک هنوز به فعالیت خود در این محوطه ادامه می‌دهد آن هم با وجود ارسال ابلاغیه‌ بازپرس شعبه ۲ دادسرای عنبرآباد به تاریخ ۲۷مهر امسال به پاسگاه روستای «رودفرق»که بر اساس آن باید از ادامه فعالیت این بهره‌بردار در محدوده‌ی این قلعه جلوگیری می‌شد .