علیرضا قربانی را آنها که مسیرشان به تالارهای موسیقی نیفتاده از مجموعه تلویزیونی «کیف انگلیسی» می‌شناسد تیتراژ خاطره‌انگیزی که آنروزها به دل خیلی‌ها نشسته بود. پس از آن مجموعه تلویزیونی «شب دهم» که در ماه محرم پخش شد یکبار دیگر صدای علیرضا قربانی را به خانه‌های مردم آورد؛ «روشنتر از خاموشي» (زندگی ملاصدرا) و «مدار صفر درجه» از دیگر آثار تلویزیونی بود که تیتراژ آن با صدای علیرضا قربانی اجرا شده بود. او از سال 78 خواننده ارکستر ملی ایران به رهبری فرهاد فخرالدینی شد. درباره شرایط موسیقی ایرانی با او به گفتگو نشسته‌ایم که می‌خوانید:
هنرنیوز: آقای قربانی از اجراهای جدید و آلبوم‌ها چه خبر؟
اواخر شهریور ماه سفری به خارج از ایران خواهیم داشت که قرار است به اتفاق دوستان‌مان در چند فستیوال که یکی از آنها پاریس است شرکت کنیم. بعد از آن فکر می‌کنم که اولین کنسرت‌مان در آبان ماه برگزار شود که کنسرت مجلسی ایرانیان است. البته در گذشته هم این کنسرت را داشتیم که پر مخاطب بود و بازدید بسیار خوبی از آن انجام شد. در این کنسرت در صدد هستیم که بخشی از کارهای استاد تجویدی و استاد خلعتبری را اجرا کنیم.
هنرنیوز: فکر می کنید جایگاه موسیقی در دانشگاه‌های کشور ما چگونه است؟
این سوال را خیلی دقیق نمی‌توانم جواب دهم چرا که در فضای دانشگاه‌های کشور حضور ندارم و باید صاحبنظرانی که به استادی در دانشگاه‌های کشور می‌پردازند اظهار نظر کنند. اما طبق شنیده‌هایم از اساتید برجسته کشور، دانشجویان موسیقی کشور ما دانشجویانی با ذوق و با انگیزه‌اند و همین مسئله باعث شده است که فضای دانشگاه‌های کشور ما نیز از نظر هنر موسیقی فضایی مناسب و پر از خلاقیت باشد.
هنرنیوز: نگاه مردم چقدر در حرکت و ایستایی هنرمند موثر است؟
هنرمند به تنهايي نمي‌تواند خودش را در جامعه مطرح بكند، بلكه اين مردم هستند كه او را مطرح مي‌كنند. هنرمند نمي‌تواند براي خود جايگاهي تعيين بكند. جايگاه او را مردم و اهالي آن جامعه تعيين مي‌كنند. اما اگر شناخت مردم تضعيف بشود، هنرمندان شايسته منزوي مي‌شوند و به جاي آنها تعدادي از هنرمندان سطح پايين‌تر مي‌نشينند كه اين موضوع بزرگترين ضربه را به فرهنگ و هنر و موسيقي مي‌زند.
هنرنیوز: یکی از مباحثی که همیشه در هنر امروز مطرح بوده و موسیقی هم از این موضوع مستثنی نیست مسألۀ ممیزی است نظر شما در باب ممیزی و اینکه اساساً این موضوع چقدر صحیح است، چیست؟
ببینید! دو دیدگاه در این زمینه وجود دارد، منظر نخست عده‌ای هستند که می‌گویند ممیزی اصلاً نباید وجود داشته باشد و دسته ی دوم هم عده‌ای هستند که معتقدند ممیزی باید وجود داشته باشد اما در حد معقول و منطقی آن. از نظر من اگر جریان ممیزی بخواهد سلیقه‌ای و قائم به افراد و بدون سیستم و سازوکار باشد صحیح نیست؛ اما زمانیکه این دیدگاه وجود نداشته باشد و یک کار از دیدگاه تخصصی‌تر و با توجه به برتری یا کهتری سطح موسیقی مورد نظر قرار گیرد و به آن امتیاز داده شود می‌تواند روش کار آمدی باشد و در جهت بهبود هر چه بیشتر موسیقی عمل کند. این ممیزی پسندیده است و به واسطه ی آن سطح فرهنگی، هنری و اخلاقی جامعه بالا می‌رود.
هنرنیوز: چند سال گذشته اصطلاحی در هنر باب شد تحت عنوان «فاخر»؛ این عنوان برای اغلب هنرها مورد استفاده قرار گرفت و در موسیقی هم رایج شد. به زعم شما اصطلاح موسیقی فاخر به چه نوع موسیقی اطلاق می‌شود؟
همانگونه که شما هم اشاره کردید اصطلاح فاخر خیلی وقت نیست که وارد زبان ما شده است و اصطلاح نسبتاً جدیدی است. اما در خصوص نوع موسیقی اگر بخواهیم خطی را در نظر بگیریم و بگوییم از این خط به بعد این موسیقی «فاخر» و از این خط به قبل موسیقی «فاخر» نیست نه تنها کاری غیر عملی است؛ بلکه قابل اجرا هم نیست. موسیقی «فاخر» به اثری گفته می شود که آن را نه تنها در داخل ایران بلکه در خارج از کشور نیز بتوان به عنوان یک نماد فرهنگی و هنری به تمامی جوامع عرضه کرد. به عنوان مثال ادبیات ایران در سطح جدی می‌تواند در تمام دنیا به عنوان یکی از گنجینه‌های فرهنگی ایران معرفی شود. موسیقی فاخر هم باید به جهانیان بگوید که این نوع موسیقی در کشور ما به عنوان یکی از گنجینه‌های با ارزش است و ریشه چند هزار ساله دارد و همچنین می‌تواند به‌عنوان یک المان و فاکتور فرهنگی به دیگر کشورها ارائه شود. پس از جهت مفهومی، این نوع موسیقی باید ویژگی‌هایی را که گفتم داشته باشد و تمییز‌دادن موسیقی «فاخر» و خط‌کشیدن بین انواع موسیقی‌های مختلف می‌تواند باعث ایجاد مشکل شود و کار قضاوت و داوری را سخت کند.
هنرنیوز: اگرچه ممکن است تقسیم وضعیت موسیقی به کمی و کیفی صحیح نباشد اما به اعتقاد شما موسیقی ایران در شرایط فعلی حرکت و تولید کیفی دارد یا کمی؟
در کشور ما بیشتر به کمیت توجه می‌شود. البته کمیت خیلی مطلوب نیست؛در حال حاضر ما بیشتر در کشورمان در خصوص کیفیت مشکل داریم. البته این بدان معنی نیست که ما در خصوص کیفیت اصلا مشکلی نداریم بلکه اتفاقاً ما مشکلات بسیاری هم در این زمینه داریم چه بسا که از نظر تعداد موسیقی‌هایی که در کشورمان تولید می‌شود ما هنوز به مرحله‌ای که باید نرسیدیم. کیفیت و کمیت ملازم یکدیگرند و هر دو را باید رعایت کرد تا بتوانیم به نتیجه مطلوب دست یابیم.
هنرنیوز: با این توصیفات وقتی موسیقی و تولید به سمت کمیت می‌رود اوضاع هنر موسیقی چه خواهد شد؟
به نظر من به طور کلی در عرصه هنر ما حرکت پیوسته و با صلابتی را نداریم و در جهت پیشرفت قدم‌های محکمی برداشته نمی‌شود. سال‌ها است که می‌بینیم در حوزه موسیقی به‌لحاظ کمیت، کیفیت، نشر موسیقی نوعی رکود مشاهده می‌شود. بسیاری از تولید‌کنندگان کنار کشیده‌اند واضح است که وقتی تولید کننده خوب هم نباشد موسیقی نمی‌تواند پا بگیرد. البته در خصوص تهیه‌کنندگان هم همین طور است. تا زمانی که تهیه‌کنندگان کار خود را به خوبی انجام ندهند هم موسیقی آن طور که باید و شاید نمی‌تواند به رشد و پیشرفت مورد نظر خود نایل آید. صدا و سیما هم آنطور که باید و شاید در تولید و پخش موسیقی فعالیت زیادی نداشته است. قدم‌هایی که موسیقی امروز بر می‌دارد منسجم نیست و به نوعی می‌توان گفت که بیش از پیش لرزان است. امروزه موسیقی جزء کم توجه‌ترین هنرها است و این علت‌های مختلفی دارد؛ بعضی مواقع عدم علم و مهارت و توانایی کافی است؛ گاهی اوقات درک نکردن روح و معنویت موسیقی ایرانی است. اگر نگاهی به آموزشگاه‌ها و گروه‌های موسیقی بکنید، می‌بینید نوازندگان خوبی وجود دارند که ملودی‌ها را بسیار عالی اجرا می‌کنند ولی جواب آواز را نمی‌توانند بدهند یا یک تکه بداهه نوازی نمی‌توانند داشته باشند. این متأسفانه عیب بزرگی است. این نشان می‌دهد که نسل جدید موسیقی ما از آن معنویت و روح موسیقی ایرانی فاصله گرفته است. به علاوه، آن حس و عشقی که در گروه‌ها و نوازنده‌های قدیمی‌تر مثل گروه «چاووش» یا نوازنده‌های برنامه‌های «گل‌ها» وجود داشت. دیگر در مورد موزیسین‌های امروز کمتر پیدا می‌شود.
هنرنیوز: فکر می‌کنید جایگاه نقد در حوزه موسیقی ایران چگونه است؟
متاسفانه اصلاً جایگاه خوبی ندارد. من اغلب نقدهایی را که می‌خوانم اساساً چند مشکل دارد. گاهی ممکن است کسی که نقد می‌کند در این زمینه توانا نباشد. به‌عنوان مثال من اخیرا نقدی را در خصوص «ناگهان رستا‌خیز» استاد «احمد پژمان» خواندم. احمد پژمان یکی از قوی‌ترین آهنگسازان در تمام ادوار موسیقی ایرانی است. این نقد را آقای «حسین کامکار» نوشته بود. ایشان در این نقد جزء به جزء این اثر را نقد کرده بود که البته من وقتی ایشان را دیدم به او تبریک گفتم. چرا که اساساً کسانی که نقد می‌کنند تخصص کافی را ندارند و صاحبنظر نیستند و به نوعی بر آثاری که آن را نقد می‌کنند اشراف کاملی ندارند. مشکل دومی که وجود دارد این است که ما در بسیاری از موارد دچار افراط و تفریط هستیم. خواسته یا نا‌خواسته کسی که چیزی را نقد می‌کند در آن نقد غرضی وجود دارد. برخی اوقات غرض می‌تواند ناشی از دوست داشتن بیش از حد باشد و نه ناشی از کینه. گاهی ممکن است یک نقاد آنقدر به کسی و شخص خاصی علاقه داشته باشد که اشکالات کار او را نبیند و بخواهد آن شخص را با نقد خود به آسمان برساند. همانطور که امروزه کارهای من، استادان من و صاحبنظران در عرصه موسیقی با وجود خوب بودن مجموعه کار آنها ممکن است اشکالاتی هم داشته باشد. گاهی نقدهایی نوشته می‌شود بدون اینکه این اشکالات دیده شود و با خواندن این نقد‌ها به‌راحتی می‌توان فهمید که نویسنده و نقاد واقعاً عاشق و شیدای آن هنرمند خاص بوده است و به همین دلیل حتی ضعف‌هایی هم که به طور طبیعی وجود داشته است را ندیده و نقاط مثبت را با غلو‌کردن بزرگ و برجسته کرده است. یکی از دلایلی که موجب تعالی هنر می‌شود نقد آن است که در ایران وضعیت مناسبی در حوزه نقد نداریم.
هنرنیوز: کار گروهی را در موسیقی چقدر تاثیرگذار می‌دانید؟
کار انفرادی و کار گروهی در حوزه موسیقی مثل دو بال پرنده است که اگر هر کدام وجود نداشته باشد مانعی در جهت اعتلا و گسترش موسیقی است. در اجرای موزیک تاثیر کار گروهی مشخص می‌شود که باید افراد در درجه اول بتوانند در کنار هم کار کنند تا در نهایت کار ارزنده و برجسته ای را بتوانند گسترش دهند.
هنرنیوز: همانگونه که مطلع هستید دفتر موسیقی وزارت ارشاد با توجه به یکی از تنش‌هایی که در کرمانشاه برای یکی از کنسرت‌ها به وجود آمد حمایت خود را از برنامه‌های موسیقایی دارای مجوز در سراسر کشور اعلام کرده و از نهادهای مسئول انتظار دارد با انجام وظایف قانونی خود مانع از اقدامات غیرقانونی و خودسرانه شوند در پی آن خانه موسیقی و انجمن موسیقی هم عکس‌العمل نشان دادند. نظر شما در مورد این تحرکات چیست؟
این مساله حرف دل همه موسیقی‌دانان این مرز و بوم است. حرف‌های بسیار درست و به‌جا و منطقی‌ای در این بیانیه‌ها زده شده است که من هم به سهم خودم پای این بیانیه ایستاده‌ام و از آن دفاع می‌کنم. این یک مفهوم کاملاً بی‌معنی است که وقتی از چندین ارگان برای اجرا و برگزاری کنسرتی مجوز گرفته شده است عده‌ای در پی به‌هم زدن کنسرت‌ها بر آیند چراکه این دامن بقیه امور کشور را هم خواهد گرفت. ما باید واقف باشیم که وقتی این مسئله درحوزه موسیقی و هنر کشور ما نمود پیدا کند و بدون پاسخ بماند در سایر عرصه‌ها نیز نمود پیدا خواهد کرد.
گفتگو: زینا اسماعیلی مقدم
