به گزارش هنرنیوز در ۴۰ کیلومتری جنوب غربی نطنز و در ۷۵ کیلومتری شرق شهر کاشان پس از عبور از جاده کویری ایران و گذر از روستایی چند که همه در دره زیبای بَزررود قرار دارد به روستای دست نخورده و تاریخی ابیانه می‌رسیم. این روستا که اکنون تنها یک دروازه ورود و خروج دارد مکانی برای بازدید ایرانگردان و جهانگردان است.
در این که قدمت ابیانه به چه زمانی می‌رسد اختلاف نظر بسیار است. برخی آن را به زمان اشکانیان و برخی به عهد ساسانیان نسبت داده‌اند. نظریه دیگری می‌گوید اجداد مردم ابیانه باید از آوراگان شهر سیَلک کاشان باشند، جایی که نخستین تمدن‌های انسانی در آنجا کشف شده و بقایای یکی از قدیمی‌ترین شهرهای کهن یافت شده است. شهری که مادها آن را به قصد غلبه تصرف و ویران کردند و به احتمال قوی اهالی آنجا به شهرها و روستاهای دیگر از جمله ابیانه گریختند.
بیشتر اهالی ابیانه تا زمان صفویه زرتشتی بودند و در زمان شاه اسماعیل صفوی یا به مذهب شیعه گرویدند و یا به یزد و هندوستان مهاجرت کردند.
ابیانه را پلکانی به درون تاریخ خوانده‌اند و ویژگی‌های معماری آن را منحصر به فرد دانستند و به چهار دوره ساسانی، سلجوقی ، صفوی و قاجار نسبت داده‌اند. علی الماس زاده مسئول میراث فرهنگی شهرستان نظنز در باره بخش‌هایی از این معماری می‌گوید:« دروازه بالا دو درب داشته و شبها مأموران برای حفاظت این درها را می‌بستند و روز مجدداً باز می‌کردند. این مأموران از حاکم و والی حقوق می گرفتند و مسئول ورود و خروج و کنترل افراد به داخل روستا بودند.»
از نظر معماری این روستا با همیت و تاریخی است گواه این مطلب حضور چشمگیر گردشگران داخلی و خارجی و محققان و دانشجویان است که فقط به دلیل ویژگی خاص بافت تاریخی و معماری منطقه پا به ابیانه می‌گذارند و عکس و فیلم می‌گیرند و تحقیق می‌کنند.
الماس زاده درباره این معماری توضیح می‌دهد:« اگر به طول و عرض و ارتفاع پنجره‌ها دقت کنید، درمی‌یابید ۱۰۰۰سال پیش چقدر به سرما و گرما و نر اهمیت می‌دادند، بدون این که نیاز به نقشه‌های معماری و تأسیساتی داشته باشند. پنجره‌های کوچک بالاسر هواکش هستند که در حال حاضر ۷۲ نوع از این پنجره‌های کوچک هواکش در ابیانه شناسایی شده است. ویژگی در خور تأمل این پنجره‌ها اتصال آنها بدون میخ با فاق و زبانه است.»
خاک بدنه ساختمان‌های ابیانه قرمز رنگ است که اکسید آهن آن بالا و چرب است و آب را به خود نمی‌گیرد. الماس‌زاده معتقد است اگر کاهگِل مصرفی به خوبی ورز داده شود بین ۲۰ تا ۲۵ سال چه در نما و چه در سطح این خاک دوام دارد. بیشتر نماهای این روستا از خاک قرمز است که مخصوص همین روستاست و روستاهای همجوار حق استفاده از آن را ندارند.
سبک ساخت خانه در اباینه به دوره صدر اسلام تا زمان صفویه و پس از آن پیوند می‌خورد. بافت تاریخی خانه‌های روستا حلزونی شکل است و در اینجا کوچه بن‌بستی وجود ندارد! خانه‌ها به صورت پلکانی در شیب کوه قرار دارند و دورنمای زیبایی را بوجود می‌آورند.
الماس‌زاده درباره یکی از بناهای روستا که محل قضاوت نیز بوده توضیح می‌دهد:« این ساختمان چهار صفه است یعنی از قسمت شرق که وارد می‌شوند یک راهرو وجود داشته که در سمت چپ و راست آن مأموران انتظامی و نگهبانان مستقر بودند و قسمت وسط هالی بوده که در آن اتاق انتظار وجود داشته است. سمت راست حاکم و والی با خانواده‌شان زندگی می‌کردند. قسمت جنوبی هم مخصوص انبار اسلحه و آذوقه بوده است. در مغرب و بالا، بخش تظلم خواهی قرار دارد که اگر کسی شکایتی داشته به این جا مراجعه و حاکم به شکایت آنها رسیدگی می‌کرده است. ویژگی این بنا در نوع در و پنجره است که به صورت منحصر به فرد فقط در این ساختمان به صورت عمودی و کشویی باز و بسته می‌شود. در ساخت آن فقط از چوب بهره برده شده و به غیر از چارچوب که گل میخ در آن استفاده شده در هیچ جای دیگر برای اتصال میخ به کار نرفته و به همان صورت فاق و زبانه است.»
کمی جلوتر مرکز حکومتی قرار دارد. زهرا ایمانی کارشناس ارشد معماری هم درباره کوبه‌های روی در می‌گوید:« کوبه سمت چپ مخصوص مردان بوده که از شعائر اسلامی نشأت گرفته است بدین معنا که با کوبیدن کوبه سمت چپ داخلین ساختمان متوجه می‌شدند پشت در یک مرد است و آنها نیز مردی را روانه باز کردن درب می‌کردند اما اگر کوبه سمت راست که صدای زیرتری دارد نواخته می‌شد زنان مسئول این کار می‌شدند چرا که پشت درب زنی منتظر آنها بود.»
او ادامه می‌دهد:« قفل درها هم با کلیدی لوله‌ای شکل به طول ۳۰ سانتی‌متر بسته می‌شد. البته یادآوری این نکته ضروری است که هرجا گل میخی به این شکل و شمایل در ابیانه دیده شود قطعاً بیانگر آن است که بنای مذکور در امر حکومت مورد استفاده قرار می‌گرفته است.»
در گشت و گذار در کوچه‌های ابیانه یک نمونه دیگر آپارتمان سازی مربوط به ۹۵۰ سال پیش قابل رویت است. ایمانی توضیح می‌دهد که در قسمت پایین انبار علوفه، اصطبل، انبار آذوقه و هیزم قرار دارد. طبقه وسط ساختمان زمستانی و طبقه بالا تابستانی است که در نگاه ظاهری از ارتفاع درب و پنجره می‌توان تشخیص داد که در قسمت وسط برای نفوذ کمتر سرما و حفظ گرمای درونی خانه ارتفاع و عرض پنجره‌ها کمتر است بنابراین این طبقه در زمستان کاربرد داشته و در قسمت بالا به خاطر تهویه بیشتر عرض و ارتفاع زیادتر شده است.
یکی از باستانی‌ترین بناهای ابیانه به آتشکده «هِرپَک » معروف است که نوع سوختش زغال سنگ بوده است. ویژگی این بنا تاق ضربی آن است که در آن زمان بوسیله سنگ و ملات و ساروج از خاک رس، خاکستر، سپیده تخم مرغ و گیاهی بنام اُشنوم با ذوق و هنر بسیار ساخته شده است.
روستای ابیانه تاکنون آرام و خاموش در دامنه کوه کرکس نشسته است و خانه‌های سرخ رنگ آن از سه جهت باغ‌های سبز سیب و آلو را در میان گرفته است، باغاتی که برای رسیدن به آن سوی روستا باید از آنها گذر کرد.
روستاییان از گذشته‌های دور برای در امان ماندن اهالی از حملات یاغیان دو قلعه در دو سوی روستا بنا کرده‌اند. کوه روبه روی روستا محل نخستین قلعه بود که از آنجا هر حرکتی را می‌پاییدند و قلعه‌ای دیگر که در کوه پشت آن درست در بالای آخرین ردیف خانه‌های پلکانی بنا کرده‌اند و هر حرکتی در مسیر ارتباطی غرب را زیر نظر می‌گرفت.
به روستا بازمی‌گردیم. الماس زاده درباره ویژگی دومین بنای احداث شده پس از قلعه نشینی می‌گوید:« بنا با استفاده از آجر ، گل و چوب که هیچ سنخیتی از نظر چسبندگی با هم ندارند ساخته شده است. ویژگی دیگر این که ساختمان ایتدا به سبک اسکلت فلزی امروزی با چوب اسکلت‌بندی شده و سپس دیوارهای حائل آن چیده شده است. همچنین از یک ستون به عنوان ستون اصلی بهره برده شده و چوب‌ها در جهت شمال به جنوب و غرب به شرق بوسیله گل میخ و فاق و زبانه اسکلت را به هم متصل کرده‌اند. وجود تیر بزرگ و سراسری در این دیوار نشان‌دهندهه آن است که ۹۰۰ سال پیش در این منطقه زلزله را می‌شناختند و به خاطر جلوگیری از خراب شدن ساختمان هنگام زلزله تیرهای چبی تعبیه کرده‌اند.»
یکی دیگر از ویژگی‌های منحصر به فرد ابیانه وجود درخت کهنسال نارون است که ثبت ملی و پلاک کوبی شده است. ایمانی توضیح می‌دهد که هرجا درخت نارون یا چنار با این قطر و هیبت وجود دارد آثار مقدسی چون مسجد،حسینیه و امامزاده می‌توان یافت که البته ابیانه نیز از این قاعده مستثنی نیست.
او به آب انبار این مسجد سه طبقه اشاره می‌کند که زمانی آن هنگام که روستا فاقد آب بهداشتی بوده زمستان‌ها نهر آب را می‌بستند و آب را روانه این آب انبار می‌کردند. جالب ان که مسجد نیز همگام با سایر خانه‌ها محل اقامت زمستانی و تابستانی دارد آنچنانکه از طبقه وسط آن در زمستان و از طبقه بالا در تابستان برای اقامه نماز بهره می جستند.
