مه‌پاره اکبری مدرس، محقق و پژوهشگر لباس اقوام ایرانی گفت:ما هرگز برای شناساندن لباس ایرانی گامی برنداشتیم تا آنجا که اروپاییان از تنوع لباسهای ایرانی دچار حیرت می‌شوند.
مه‌پاره اکبری متولد 1331 مدرس، محقق و پژوهشگر لباس اقوام ایرانی و دوختهای سنتی است . در دانشگاه‌های مختلف تهران و سایر شهرها تدریس کرده است. در حال حاضر چندین سال است دو روز در هفته برای تدریس به یزد می‌رود.او چند ماه قبل به عنوان تنها نماینده ایران در نمایشگاه مد اروپا شرکت کرد.با او درباره لباس اقوام ایرانی و جایگاه آن در فرهنگ و تمدن ایران به گفت و گو نشستیم.
هنرنیوز: چگونه به دوخت و لباس اقوام ایرانی علاقمند شدید ؟
من از بچگی به دوخت علاقه خیلی زیادی داشتم. از سن ده- دوازده سالگی تمام هنرهای صنایع دستی مثل قالی‌بافی، گلیم‌بافی، سفالگری، قلم‌زنی، معرق، گلدوزی و انواع گلسازی با شیشه، کاغذ، خمیر و... را یاد گرفتم.
خیاطی را هم کلاس پنجم در دو ماه تعطیلات تابستان آموختم. خوب آنوقت‌ها پسرها مکانیکی و نجاری و دخترها قالی‌بافی و خیاطی یاد می‌گرفتند. کل دوختهای من مربوط می‌شود به آموزشی که در آن دو ماه دیدم. 17 ساله بودم، که تلویزیون به شهر ما آمد. مثل الان رسانه آنچنانی نبود که بتوان از برنامه‌های آن استفاده کرد و یا ژورنال و مجلات خیلی کمبود و من به آنها دسترسی نداشتم، بنابراین از همان زمان یاد گرفتم بیشتر از خلاقیت ذهن خودم بهره ببرم.
هنرنیوز: دو ماه پیش نمایشگاه مد در اروپا برگزار شد. ایران در نمایشگاه چه جایگاهی داشت. حضور ما با چه نقاط ضعف و قوتی روبرو بود؟
اولاً آنها اصلاً ایران را در زمینه مد قبول ندارند. به خاطر نوع پوشش ما مخصوصا چادر فکر می‌کنند ما لباس نداریم.حتی فکر می‌کنند زنان ما فقط دور یک ملحفه سیاه پیچیده شده‌اند. هنگامی که من بعنوان یک designer (طراح) از طرف سفیر ایران در بلاروس برای هفته مد دعوت شدم، تا لباس اقوام ایرانی را به نمایش بگذارم، اصلاً هیچ‌کس از اروپایی‌ها فکر نمی‌کرد ایرانی‌ها انواع طراحی لباس را دارند. شاید باورتان نشود در لیست اسامی شرکت‌کنندگان فقط اسم من را زده بودند و نامی از کشور من نبرده بودند. چون اصلاً کشور ما را قبول نداشتند و برای من خیلی سنگین بود که چرا اسم کشور من را نیاوردند.
حدود 15 کشور از تمام دنیا مثل نروژ، روسیه و... در این جشنواره بین‌المللی شرکت کرده بودند. 2-3 ساعت قبل از اینکه شو برگزار شود، یک مصاحبه خبری با من انجام شد. از من سوال کردند:« شما چه دارید که در این نمایشگاه شرکت کردید؟» گفتم:« تاریخ و تمدن کشورم را دارم. ما دارای تمدن کهنی هستیم، بنابراین لباسهای متنوع و زیبایی داریم. هر استان و شهرستان لباس مخصوص خودش را دارد. من فکر می‌کنم تمام لباسهای دنیا از مدهای ایرانی الگو گرفته است.» برای آنها حرفهای من خیلی تعجب‌آور بود.
شو لباس برگزار شد.به محض اتمام مراسم خبرنگاران دور من را گرفتند. همه می‌خواستند با من مصاحبه کنند. من فقط با 2 یا 3 نفرشان مصاحبه کردم. بعد از شو لباس نظرها برگشت خیلی از لباس اقوام ایرانی استقبال شد.به صراحت بگویم آنها به لباسهای ما علاقه‌مند شده بودند، برای خودم غیر قابل تصور بود.
هنرنیوز: لباس یکی از نمادهای هویت و فرهنگ است. این نشان می‌دهد اگر ما لباسهایمان را معرفی کنیم با استقبال روبرو می‌شود. چرا این اتفاق نیفتاده است؟
متاسفانه ما تا به حال هیچ کاری برای معرفی لباسهایمان انجام ندادیم. هیچ وقت سعی نکردیم لباسهایمان را به عنوان نمادی از فرهنگ و تمدن کهنمان در معرض دید کشورهای دیگر قرار دهیم. از طرفی دست طراحان لباس را بسته‌ایم و طراحی‌های محدودی برای لباس ارائه می‌دهیم.
هنرنیوز:اشاره کردید سایر کشورها طراحی لباس ما را نمی‌شناسند .به نظر می رسدحتی مردم کشورمان هم با طرح‌های مختلف لباس ایرانی آشنا نیستند. علت چیست؟
یکی از مهمترین ابزار حفظ هویت و میراث گذشتگان نگهداری ،به نمایش گذاشتن، یادآوری و معرفی لباسهای قدیمی به جوانان است. نمی‌گویم مردم لباسهای قدیمی را بر تن کنند، می‌گویم با توجه به حفظ سنت از المانهای لباسهای قدیمی الهام بگیریم و لباس های جدید را طراحی کنیم. البته در حال حاضر داریم این کار را انجام می‌دهیم. در چندین سال اخیر جشنواره‌ای بنام «زنان سرزمین من» طی سه دوره برگزار شد. خوب هم استقبال شد اما این جشنواره هم تعطیل شد. چرا نمی‌دانم، جای سوال است! این خیلی مهم است گاهی اوقات هزینه هم می‌کنند، اما هزینه را دست گروهی می‌دهند که اول کار آنها مشخص و آخرش نامعلوم است. انجام دهنده حرفهای باید همیشه پشت در بماند تا یک مجوز یا بودجه یا وامی بگیرد. ما نمی‌توانم به تنهایی نمایشگاه برگزار کنیم همین مسائل کار را برای طراحان خیلی سخت می کنند.
هنرنیوز: چه کاری می‌توان انجام داد که هویت و نمادهای سنتی در لباسهای مردم و در زندگی روزمره آنها وارد شود. چه کار باید کرد تا به جای مانتوهای ترکیه و چینی با مارک و برندهای اکثرا تقلبی مانتوهای سنتی دوخته شود و با برند طراح آن مثلاً با برند خانم اکبری وارد بازار شود؟
خانواده‌ها خود این اجازه را نمی‌دهند که طرحها جا بیفتند.آنها چارچوب خاصی را برای لباس تعیین می‌کنند و این امر باعث محدودیت در طرحها می‌شود. همین جشنواره «زنان سرزمین من» باعث شد رنگ‌ها وارد بازار شود که خود گامی رو به جلو بود. من در آن جشنواره جزء عوامل اجرایی بودم. خیلی صحبتها می‌شد که مثلاً چرا فلانی لباس آبی آورده، رنگ آبی مردها را دگرگون می‌کند. آخر این چه حرفی است. این حرف از یک جامعه بیمارگونه برمی‌خیزد نه یک جامعه سالم و اسلامی. ما باید دید خود را گسترش دهیم و متعصبانه به نعمتهای خداوندی نگاه نکنیم. الان فضا خیلی خوب شده مثلا پوشیدن رنگ‌های شاد در مدارس فضای آموزش را تغییر داده و کودکان را علاقه مندتر ساخته است..
هنرنیوز:در این لباس‌ها به دنبال چه بودید؟
خودم را پیدا کردم. از همه مهمتر عشق و علاقه به وطنم را پیدا کردم .لباسهای ترک و ایتالیایی چه چیزی دارند. آنها خیلی از رنگ مرده استفاده می‌کنند. لباسهای ما رنگ زنده دارند، رنگ زندگی .این خیلی مهم است چگونه از این رنگ‌ها در لباسهایمان استفاده کنیم. رنگ سبز، قرمز، آبی با توجه به شرایط اقلیمی و آب و هوایی در لباس اقوام زیاد دیده می‌شود.ما می‌توانیم این رنگ‌ها را ملایمتر کنیم تا همه بپسندند و قابل قبول اجتماع باشد.باید توجه داشته باشیم قطعاً لباس درون اجتماع با لباس مهمانی متفاوت است. چرا نمی‌توانیم لباس سنتی خودمان را در مراسم ،مهمانیها و جشنها استفاده کنیم؟ باید توجه داشت این دولت نیست که محدودیت می‌گذارد، مقصر خود خانواده‌ها هستند که می‌گویند باید روی مد بگردی و مد را در پوشیدن لباسهای مارکدار خارجی جستجو می‌کنند ،غافل از اینکه لباسهای پدربزرگ و مادربزرگ‌های ما خودش مد است. لباس های سنتی ما مد است.
هنرنیوز :خیلی از افراد لباس های سنتی را دوست دارند اما مثلا امکان ندارد که الان در شهر یک دامن چیندار سنتی پوشید؟
من نمی‌گویم حتما همان لباس بختیاری یا قشقایی که دامنش 17 متر پارچه می‌برد، بپوشیم ولی می توانیم لباسی به همان شکل بدوزیم که برای دامنش 4 متر پارچه ببرد در عین حال از همان رنگ‌ها و همان نوع دوخت استفاده کنیم.من خودم این کار را کرده ام و در طول هفته لباسهای مختلف کردی را در خانه می پوشم( من اصالتا کرد هستم). برای مهمانی رنگ خاص خودش را می‌پوشم ،در خانه نوع دیگرش را. کسی جلو ما را نگرفته، خود خانواده نمی‌گذارد بچه لباس با اصالت خانواده خودش را بپوشند.
هنرنیوز: لباس اقوام ایرانی چه خصوصیتی بارزی دارد؟
ا لباسهای اقوام ایرانی آزاد و راحت هستند. رنگ دارند، رنگهایشان روی ذهن و آرامش روان تأثیر دارد. خصوصیت بارز آنها پوشش است. همه لباس اقوام ایرانی نه تنها در طول 30 سال بلکه در طول تاریخی پوشیده بودند. جالب اینجاست که لباس اعیان بلندتر بوده، قدیم‌ترها لباس‌ها ساده بود. خانمها خودشان روی آن طراحی می‌کردند. کما اینکه طرحی را که روی آجرکاری و کاشیکاری مسجد و خانه می دیدند و همان را روی لباس‌ها پیاده می‌کردند.
هنرنیوز: الان طراحی لباس تا مقطع لیسانس در دانشگاه‌های مختلف تدریس می شود اما در مقطع فوق لیسانس فقط در دانشگاه آزاد یزد می توان در این رشته ادامه تحصیل داد. با توجه به قدمت لباس اقوام ایرانی فکر نمی‌کنید طراحی لباس و مد باید مورد توجه ویژه قرار گرفته و برندسازی در لباس، آموزش داده شود؟
مقوله لباس و طراحی لباس در چندین سال اخیر مورد توجه قرار گرفته و تا مقطع کارشناسی می‌توان در آن به ادامه تحصیل پرداخت.اما چون ما باید در چارچوب خاصی طراحی انجام دهیم،به ورطه تکرار افتادیم. این تکرار آدم را زده می‌کند. چه چیزی را باید طراحی و ارائه کنیم؟ برای چه کسی باید خلاقیتت را به کار بگیری؟ وقتی طراحی می‌کنی اما اجازه نمایش نداری ،چشمه خلاقیتت خشک می‌شود.
یادم هست در دو سالانه‌های لباس مچ شلواری به اندازه یک دگمه سوراخ داشت، آن را رد کردند و اجازه نمایش ندادند، چون معتقد بودند پا پیدا است. خوب قرار نیست آن را در خیابان بپوشند.یک سوراخ کوچک جا دگمه‌ای پایین شلوار چه مشکلی برای جامعه ایجاد می‌کند. باید تعریف ها و چارچوبها را باز تعریف کرد.باید مشخص کرد تعریف ما از لباس مهمانی، خانه و اجتماع چیست. این محدودیت‌ها بخاطر دین و مذهب نیست به دلیل تعصب بعضی افراد است. باید گروهی از متخصصین و هنرمندان به همراه فرهنگسازان این چارچوبها را مشخص کنند. در غیر این صورت نه تنها طراحی لباس پیشرفت نخواهد داشت بلکه هیچ گاه ضرورت ادامه آن در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا احساس نخواهد شد.
مریم اطیابی
