منصور وفایی هنرمند برجسته نقاشی قهوه‌خانه‌ای است. هنرمندی که نقاشی قهوه‌خانه ا در دستان او به رنگ روزگار معاصر درآمده است. به بهانه گشایش هفته هنر پهلوانی از سوی بنیاد فردوسی با وی به گفتگو نشسته‌ایم.
با توجه به این که نقاشی قهوه خانه ای از ارزش بالایی برخوردار است و لزوم حفظ آن به عنوان هنری اصیل احساس می شود تا چه حد به ترویج این هنر توجه شده است؟ در مورد نقاشی قهوه خانه توضیح دهید؟
درباره هنر نقاشی قهوه خانه می توان گفت : این هنر کم کم با رکود مواجه می شود نقاشی قهوه خانه ای دارای زوایای پنهان است که هنوز به آن توجهی نشده است. شاید مسئولان به هیچ وجه متوجه نیستند که نقاشی قهوه خانه ای برخاسته از فرهنگ و تاریخ و تمدن ایران است و در هیچ کجای دنیا هم مثالی از آن وجود ندارد، نشانگر عمق یک فرهنگ است.
نقاشی قهوه‌خانه را از دید خود چگونه توصیف می کنید؟
به اعتقاد من آنچه در پس نقاشی قهوه خانه ای عیان است؛ گنجینه ای متعالی از مذهب و فرهنگ این سرزمین است. آنچه در باب فرهنگ و مذهب و یا موضوعات حماسی در نقاشی قهوه خانه ای در نقاشی قهوه خانه قابل بیان است. سرشار از جنبه های ملی است.
پرده ای که در باب عاشورا ساخته می شود هم پیوند با مضامین عرفانی است. اما این خصلت در نقاشی قهوه خانه ای مورد غفلت قرار گرفته است.
پس معتقدید که مردم نقاشی قهوه‌خانه را خوب نمی شناسند؟ علت چیست؟
بله. اگر این قابلیت شناخته می شد می توان گفت این نقاشی قابل گسترش و شایسته تداوم است. این هنر می توانست در پهنه هنر دنیا خودنمایی کند.
علت این موضوع شاید این است که در کشور ما ضعف پژوهشگر و محقق را حس می شود. در دوره دفاع مقدس وقتی یک رزمنده با رمز یا حسین به قلب دشمن حمله می کند و خود را در مقابل گلوله های دشمن قرار می دهد و با رشادت نبرد می کند. گرچه کار او جنبه فیزیکی دارد اما در قلب و روح او حکایتی دیگر در جریان وقوع است. این رزمنده در واقع احساس می کرد که ائمه پشتوانه او هستند.
نقاشی قهوه‌خانه از دید شما نیازمند چه خصوصیاتی است؟
نقاشی قهوه خانه باید آن جنبه از معنویت را که در جامعه به عنوان یک دغدغه به حساب می آید مورد توجه قرار دهد. جنبه های ملی و میهنی که سبب می شود یک رزمنده از میهن خود دفاع کند باید به صورت تصویری در بیاورد و بر بوم نشان دهد.
همین امر سبب می شود تا بیننده هم منویات قلبی او را ببیند و هم موضوعاتی که هر روز در میدان نبرد در جریان است. بنابراین برخی موضوعات که از قدیم در نقاشی قهوه خانه حضور داشته است امروز کمرنگ شده است.
شیوه شما تفاوت‌هایی با هنرمندان دیگر این فن دارد. این تفاوت حاصل کدام ویژگی در کار شماست؟ ویژگی های نقاشی قهوه‌خانه را از دید خود بیشتر تشریح کنید.
نقاشی به شیوه قهوه خانه ای نوعی تصویرگری روایت گونه اما به شکل بسیار دقیق است. برخی نقاشان قهوه خانه معتقدند در نقاشی نباید طبیعت سازی کرد و همین امر سبب می شود تا نقاشی قهوه خانه از اصالت خود فاصله گیرد. اصالتی که برگرفته از شرایط زمان معاصر است. در زمینه تابلو، باید زمان و مکان کاملاً رعایت شود. شب یا روز با ویژگی های مختص خود باید به روشنی تصویر شود.
از سویی دیگر ویژگی های داستان باید به طوری دقیق تصویر شود. وقتی در داستان عاشورا با مکانی مواجهیم که از دو ویژگی برخوردار است نمی توان سپاه اشقیا و امام حسین را در یک شرایط تصویر کرد. اشقیا با رفاه نسبی و در زیر درختان نخل و در کنار فرات حاظرند و یاران امام حسین در زیر آفتاب سوزان نبرد می کنند. حتی جزئیات زمینه و رنگ ها و میزان درخشندگی آنها در این نمایش حایز اهمیت است. آسایش اشقیا و آفتاب سوزان بالای سر امام حسین باید با صداقت و به دور از هر گونه سطحی نگری توسط نقش بیان شود.
یک نقاشی قهوه خانه باید بیابان را عیناً بازسازی کند. حتی تیر و خارهای بر زمین افتاده باید با جزئیات نمایان شوند. از سوی دیگر لازم است تفاوت فاحش میان این دو گروه بیان شود از یک سو امام حسین و یاران و کودکانش در حال تشنگی و در یک سوی دیگر از نشستن شمر و همراهانش در کنار فرات و زیر نخل ها خوش می گذراندند.
به اعتقاد من این خصایص باید در نقاشی قهوه خانه ای با واقع گرایی بیان شود و شاید این موضوع نکته ای است که می تواند نقاشی قهوه خانه را زنده نگه دارد.
آیا هرگز شاگردی داشتید و یا هنرتان را ترویج داده‌اید تا پس از شما امتداد یابد؟
چند سال قبل که در بنیاد آموزش های رودکی هنرها آموخته می شود و از سوی وزارت ارشاد اسلامی تأسیس شده بود تدریس می کردم. شاگردانم ۷ نفر بودند که از میان آنها ۲ نفر را شایسته ادامه این سنت می دانم. من این دو نفر را به وزارت ارشاد معرفی کردم و آن ها اکنون مشغول فعالیت هستند.
آیا شاگردانتان پس از این سراغی از شما گرفتند؟
بله در طول این مدت در ۲ ورک شاپی که برگزار کردم حاظر شدند و فعالیت من را دیدند.
وزارت ارشاد چطور؟ دوباره تصمیم به برگزاری کلاس برای شما گرفت؟
سال گذشته از من دعوت شد تا در برگزاری دوره ای برای تدریس نقاشی قهوه خانه با وزارت ارشاد همکاری کنم. اما چون تعداد این افراد به حد نساب نرسید؛ کلاس ها تشکیل نشد. حال شاید به این علت که آگهی فراگیر نبود و کسی از کلاس اطلاع نیافت این موضوع محقق نشد.
