با آنکه بانوى بزرگ اسلام در جوانى دست از دنیا کشیدند، در همان دوران کوتاه، موارد فراوانى براى تدریس به پیروانش به جا گذاشت، درس‌هایی به یادماندنی که در تمام حوزه‌ها قابل فراگیری است چه در مباحث اجتماعی و فکری و چه در مقوله فرهنگ، هنر و ادب.

مظلومیتی خاص همواره همراه صدیقه طاهره بود ، به ویژه حوادث دوران پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که همچو تندبادى بر آن «یاس نبى» وزید و منجر به شهادت دردناک و غم آور آن «ریحانه رسول» گردید، اما همین مظلومیت‌هاى پیوسته نیز، همگى یک جهت را نشان مى دهد و آن جهت‌گیری‌های تعلیمی و آموزنده زندگی آن حضرت است.

به واسطه جایگاهی تعلیمی و والا در اسلام، چهره حضرت فاطمه (س) همواره در ادبیات فارسی متجلی شده است. شاعران با بهره گیری و الهام از مراحل زندگی این حضرت، مضامین اسلامی، احادیث و قرآن مجید که برگرفته از باورهای عمیق دینی است اشعاری درباره آن حضرت سروده اند.

مراحل زندگی آن حضرت همواره با مشکلات و نکات آموزنده بسیاری همراه بود، ولادت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) با انزواى مادر بزرگوارش ازسوى زنان قریش همراه شد که به دلیل ازدواج حضرت خدیجه (سلام الله علیها) با پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) با وى قطع رابطه کردند و حاضر نشدند در لحظات دشوار وضع حمل به یارى او بشتابند.

کودکى فاطمه مرضیه (سلام الله علیها) با دوره نخست تبلیغ دین در مکه توأم گردید. مشاهده پدر که به ضرب سنگباران زخمى شده و ... بخشى از سهم کودکى فاطمه (س) در رسالت دشوار رسول خدا محمد (صلی الله علیه) بود. اوج این سختى، در سه سال محاصره در شعب ابى طالب علیه السلام به وقوع پیوست تلخ کامى‌هایى که با مرگ مادر عزیزش، تلخ تر شد.

آغاز نوجوانى فاطمه (س) در مدینه با جنگ‌هاى پى‌درپى علیه مسلمانان همراه شد. عروس خانه امیرالمؤمنین علیه السلام در غیاب همسر خود که سردار بى بدیل سپاه اسلام بود، بارسنگین کارهاى خانه و رسیدگى به فرزندان خردسال را به دوش مى کشید.

در آخر هم چنین بی‌رحمانه بر در خانه‌اش تاخته شد و این بانو در حالی که غنچه‌ای ناشکفته در بر داشت طعمه شقاوت اشقیای آن زمان شد، جای تأسف‌بار این رحلت به دانستن ماجرای شهادت پسرش بازمی‌گردد که او همواره می‌دانست چه بر سر این فرزند دلبندش خواهد آمد.

در واقع اثرپذیری شاعران در طول تاریخ از این شخصیت مبارک با این شکل از زندگی بسیار بوده است، این اثرپذیری از فرهنگ دینی که فاطمه (س) یکی از عمده‌ترین ارکان آن و الگوی ارایه شده و کامل برای زنان عالم است، گاه به صورت «تلمیح» گاه به صورت «تضمین» و گاهی نیز اقتباسی ادبی است و رنگ و بوی سخنان اولیاء و ائمه (ع) را درباره حضرت فاطمه (س) یادآور می شود، مثلاً فواد کرمانی با تلمیح به مضمون «کفو» بودن علی (ع) برای فاطمه (س) و اینکه اگر امیرالمومنین نبود ، همتایی برای فاطمه (س) یافت نمی شد، می گوید:

در اوصاف کمال او همین کافی است بر دانا // که این دوشیزه را شوهر امیرالمومنین آمد.

«همتایی» دیگر شاعر فارسی زبان است که رباعی مشهور در این زمینه دارد و می گوید:

عــالم صدف است و فاطمه گوهر اوست// گیتی عرض است و این گوهر جوهر اوست

در قدر و شرافتش همین بس که ز خلق // احمد پدر است و مـرتضـی شوهـر اوست

اما ریحانه نبوت را مقام بالاتر از این است که او را در قالب جملات شاعرانه ای چند بگنجانیم ، این اشعار تنها گوشه ای از ارادت شاعران است که از دل برآمده تا ذره ای از بیکران وجود فاطمه (س) به تصویر بکشد. بنابراین اگر بخواهیم اشعاری را که شاعران فارسی از گذشته تاکنون به فاطمه (س) اختصاص داده اند، جمع آوری نماییم خود دیوانی بس بزرگ خواهد بود. اما هر چه به دوره معاصر نزدیک تر می شویم، شاهد گستردگی بیشتر این ابیات خواهیم شد.

آنچنان که با پیروزی انقلاب اسلامی، شاعران جوان با برگزیدن مضامین دینی و عرفانی و پرداختن به شخصیت زن با الگوپذیری از وجود مبارک حضرت فاطمه (س) اشعار زیادی در این باره خلق کردند که از گذشته تاکنون بی نظیر است. به جرات می توان گفت اشعار عصر انقلاب، بهترین نمونه های عاطفی درباره حضرت زهرا (س) است.

این توجهات چه در اشعار شاعران زن چه در اشعار شاعران مرد، به حدی گسترده است که به راحتی نمی توان از آن چشم پوشی نمود و حتی برخی از شاعران مجموعه های مستقلی را به مقام زن و شخصیت حضرت فاطمه (س) اختصاص داده اند که در این فرصت اندک نمی توان به حجم عظیمی از این اشعار پرداخت و آنها را مورد نقد و بررسی قرار داد با این وجود باید گفت بررسی اشعار فاطمی در عصر انقلاب نیازمند زمانی طولانی و دقت و ظرافت خاصی است.

در پایان باید بگوییم که فاطمه (س) از نظر فرهنگی نیز چهره ای برجسته داشت ایشان خود متکلمی فصیح و سخنرانی شجاع بودند ، چنانکه خطبه ای از او که در کتاب «بلاغات النساء» ذکر شده است بسیار مشهور است. او دراین خطبه آنچنان فصیح سخن گفت: که احساسات مسلمانان را نسبت به پیامبر (ص) برانگیخت.

سیده عالم، فاطمه زهرا (س) شاعر نیز بوده است او در هنگام مصیبت ها نازک دل ترین بود. چنان که «ابن رشیق قیروانی» در باره او می‌گوید: فاطمه (س) شعر نیز می سروده و اشعار زیادی از او نقل شده است.

از بهترین نمونه های شعر عاطفی که احساسات شاعر را منعکس می کند، شعر فاطمه (س) است که حزن و اندوه از آن می چکد و عواطف ناله از آن سر می کشد. از حضرت فاطمه (س) شانزده قطعه شعر به جا مانده است که بیشتر این اشعار در سوگ و دعا و نیایش است، سبک شعری آن حضرت روان، شفاف و دارای لحنی آرام است و عواطف را برمی انگیزاند. در سوگ سروده ای که برای پیامبر (ص) سروده است، واژه ها آسان و مأنوس و آشنا است . فاطمه (س) در سوگ پدر می گوید:

پس از تو خبرهایی پراکنده شد و گرفتاری هایی در رسید/

که اگر خود شاهد آن می بودی، سخن به درازا نمی کشاندی/

ما تو را از دست دادیم ، چنان که زمین با بارانش را/

و قوم تو دگرگون شدند پس آنان را بنگر و بر آنان گواه باش/

ای کاش مرگ پیش از تو ما را دربر می گرفت/

آنگاه هرگز بر تو ناله و نوحه سر داده نمی شود و کتاب ها بین ما و تو حجاب می انداخت/

مردانی ترشرو به ما می نگرند از دمی که تو از ما پنهان شدی، خوار گشتیم و تمام خیر را تاراج کردند/

همه اینها نشان می دهد که حضرت فاطمه (س) از بعد اجتماعی ، سیاسی ، فرهنگی ، در اوج کمال بود و جای آن دارد که یک جانبه به این شخصیت والا و متعالی ننگریم. اگر می خواهیم در باره ایشان بگوییم، در حد توان خویش باید ابعاد وجود مبارکش را در نظر بگیریم و او را الگوی زندگی خویش قرار دهیم.

محبوبه حق کسی به جز فاطمه نیست // گـر هست کسی بگــویدم آن کس کیست.

بعد از پدرش محمد (ص) او را همسر // در رتبه کسی نیست و گر هست علی است.