به گزارش هنرنیوز؛ می‌گویند نیاوران مرکب از نی و آوران بوده که گفته می‌شود این وجه تسمیه به دلیل وجود برکه‌ای در وسط محله بوده که نی بسیاری در آن می‌روئیده است. آبادی قدیم نیاوران در شمال مجموعه فعلی کاخ نیاوران قرار داشت و ناصر الدین شاه پس از اینکه زمین‌ها و ساختمان‌های آن ده را از صاحبانشان خرید بناهای آن را تخریب کرد و بافت کنونی نیاوران را پایه‌ریزی نمود. ناصر‌الدین شاه از اوایل سلطنت به نیاوران علاقه داشت و بیشتر اوقاتش را در آنجا می‌گذراند و چون گاهی دهه عاشورا و ماه محرم به تابستان می‌افتاد در سال ۱۲۷۳ قمری دستور داد تا یک تکیه دولتی در نیاوران بنا کردند. اگر گذرتان به نیاوران افتاد بد نیست سری هم به کاخ و پارک نیاوران بزنید شاید آنجا بتوانید کشف کنید چرا ناصرالدین شاه به این محل علاقه داشت. شاید هم برای دریافت پاسخ سری به شهر کتاب نیاوران و فرهنگسرای آن زدید. البته اگر بین راه تجریش تا نیاوران وسوسه نشدید به پارک جمشیدیه و کوچه باغ‌های جماران سری بزنید.
 
دارکوب خالدار و صاحبقرانیه
رضا کاظمی – راهنمای تور- می‌گوید:« به محض این که وارد باغ نیاوران شوید درختان قدیمی و تنومند، همراه با صدای چرخ ریسک، بلبل، گنجشک، دارکوب خالدار، کلاغ ، شاه طوطی، یاکریم و .شما را وادار می‌کنند تا یک مرحبا به انتخاب سلطان صاحبقران (ناصرالدین شاه) بگویید و از نزدیک بخواهید این کاخ را ببینید. اما اولین ساختمانی که در بدو ورود به باغ نیاوران حتما سری به آن بزنید موزه و گالری جهان نما است که در ضلع غربی کاخ صاحبقرانیه قرار دارد. اگر علاقه‌مندید در یک سرگیجه هنری آثاری از مفرغ‌های لرستان، سفالینه‌های املش، هنرهای سرخپوستان آمریکای شمالی تا آثاری از هنرمندان معاصر ایرانی همچون سهراب سپهری، ناصر اویسی، فرامرز پیلارام، جعفر روحبخش، پرویز کلانتری، بهمن محصص، سیراک ملکونیان، ژازه طباطبایی، مش اسماعیل، پرویز تناولی را در کنار تابلوهای نقاشی هنرمندان غیر ایرانی چون ژرژ براک، پل گوگن، پل کله، پابلو پیکاسو، سالوادور دالی و ... را ببینید در اینجا توقف کنید اما از ما سوال نکنید این چه طرز برخورد با آثار بی‌نظیر دنیا است؟ ما فقط می‌گوییم این بار شما بزرگواری کنید و به آثار بدون محفاظ دست نزنید! »
 
قهوه تلخ مستشار
اگر خیلی علاقه‌مندید بدانید مستشارمجموعه «قهوه تلخ» مهران مدیری کجا قهوه می‌خورد و به زمان قدیم می‌رفت حتما به کاخ صاحبقرانیه سری بزنید. کاظمی می‌گوید:«اینجا در حالی که محو تماشای تابلو‌ها و اشیا کاخ ناصرالدین شاه و محل استراحت محمدرضا پهلوی و اتاق‌های انتظار هستید یکدفعه با دیدن صندلی دندانپزشکی در یکی از اتاق‌ها دچار شوک می‌شوید و برای آن که تصور پر کردن دندان را از خود دور کنید بی اختیار به درها و پنجره‌های چوبی ارسی شکل با شیشه‌های رنگی زیبا و آینه‌های قدی کنده کاری‌شده خیره می‌شوید و به یاد می‌آورید ناصرالدین شاه این کاخ را در سی‌امین سال حکومتش ساخت پس شما هم باید به زندگی همچنان امیدوار باشید!»
 
سنگی از کره ماه
اگر هم هوس کردید سنگی از کره ماه را ببینید قدم زنان از کنار جوی آب خودتان را به مرکز باغ نیاوران برسانید و در کوشک احمد شاهی از دیدن این سنگ به همراه اثاری از جنس نقره، برنز، عاج، چوب، در کنار تابلوهای نقاشی و گوبلن و نشان‌ها و مدال‌ها و سنگ‌های معدنی تزئینی لذت ببرید. کاظمی ادامه می‌دهد:« در ضمن می‌توانید از محل زندگی و دفتر کار و علاقه‌مندی‌های رضا پهلوی ولیعهد سابق ایران هم اطلاعاتی کسب کنید. هنگام خروج یادتان باشد در ضلع شمالی بنا نقش شیر و خورشید گچ‌بری شده بر پیشانی دیواره ایوان را ببینید.»
خمینی ای امام
اما اگر تا اینجا آمدید و وسوسه شدید بعد از دیدن محل زندگی رضا پهلوی مهمترین کاخ این مجموعه که تلفیقی از معماری ایرانی و مدرن است را ببینید سری هم به ضلع شرقی باغ بزنید. در آنجا بنایی چهار گوشه را می‌بینید که کف آن از جنس سنگ سیاه و سقف آن از جنس آلومینیوم است و البته این سقف سیار برای تنظیم نور قابل باز و بسته شدن است. کظمی اظهار می‌کند:« در اینجا ساعت‌ها می‌توانید قدم بزنید و از اتاق محمدرضا شاه و فرح دیبا و اتاق خواب لیلا و ندیمه‌اش به همراه اتاق سایر فرزندان پهلوی دیدن کنید. لباس‌های رسمی و نظامی و مدال‌ها و نشان‌های محمدرضا پهلوی، نقاشی‌ها و فرش‌هایی گران‌بها و هدایای متعددی از کشورهای مختلف شما را با خود به تاریخ معاصر ایران می‌برد. راستی می‌دانید حميد سبزواری شاعر سراينده «خمينی ای امام» در خاطراتش نقل کرده که این سرود را در کوچه پشتی کاخ نیاوران تمرین می‌کردند! »
 
از هیچ تا فلسفه
صبر کنید حیف است تا اینجا بیایید و مجسمه «هیچ » پرویز تناولی را در پشت این کاخ در کتابخانه سلطنتی فرح دیبا نبینید. کتابخانه‌ای با بیش از ۲۳ هزار جلد کتاب در حوزه تاریخ ایران، ادبیات فرانسه، هنر، نقاشی و فلسفه که برخی از آنها توسط سران کشورها و نویسندگان نامدار مانند پروین اعتصامی، علی‌نقی وزیری، منوچهر آتشی، جان اف کندی، والت دیزنی، جواهر لعل نهرو، رولف بنی، گریشمن به این کتابخانه اهدا شده و برخی هم شامل نسخ خطی است. کاظمی می‌گوید:« این کتاب‌خانه خود یک موزه فاخر است اما متاسفانه بیشتر کتاب‌های موجود در این کتابخانه ترجمه نشده است.»