زنى به نام «بریجید اوشانسى (آستور)»که خود را «خانم واندرلى» معرفى می‏کند به سراغ دفتر کارآگاهى «سام اسپید(بوگارت)» می‏ رود و می‏خواهد که او خواهرش را پیدا کند. پس از چندى مرد مرموزى، « جوئل کایرو(لوره)»، به «اسپید» مراجعه می کند و از او می خواهد تا یک مجسمه ‏ى عتیقه سیاه‏رنگ، معروف به «شاهین مالت» را در قبال دریافت ۵ هزار دلار پیدا کند. 

این فیلم که یکی از بهترین نمونه های داستان گویی ملودرام با رگه هایی از اکشن و تعلیق در سینما است با اقتباس از رمانی به همین نام نوشته «دشیل همت» ساخته شد. شاهین مالت اثر دشیل همت کاری نو در داستانهای پلیسی و ژانر کاراگاهی بود و راه را برای فیلمهای نوآر هموار کرد. داستان چند لایه همت از طمع و فریبکاری تمام عناصر کلیدی داستانهای کاراگاهی قرن بیستم را ارائه کرد. قهرمان درب و داغان، زن خطرناک، طرح گیج کننده، دروغهای پشت سرهمی که به حقیقت منجر می شوند. فرمولی که بعدها دوباره و دوباره در «خواب بزرگ(۱۹۴۹)»، «محله چینی ها(۱۹۷۴)» و «(۱۹۸۴) Blood Simple» استفاده شد. نویسندگان بزرگی چون «ریموند چندلر»، «جیمز الروی»، «المور لدونارد» و حتی «ویلیام باورز» به اینکه به شاهین مالت مدیون هستند اقرار کرده اند. 

همت در سالهای بعد از ۱۹۲۰ خود به عنوان یک کاراگاه کار کرده بود اما بیماری سل(که در دوران جنگ جهانی اول و در طول خدمت در ارتش به آن دچار شده بود) مانع از ادامه کار او شد و بعد از این ماجرا تمام وقت خود را صرف نوشتن کرد و بی شک دوران کاراگاهی تجربیات موثری برای نوشتن این رمان در اختیار او قرار داده است. شاهین مات اولین موفقیت بزرگ او بود و در سال اول انتشارش هفت بار به چاپ مجدد رسید و دوستان ادبیاتی چون «ارنست همینگوی»، «دوروتی پارکر» و «لیلیان هلمن» نمایشنامه نویس-همسر همت- را گرد او آورد. 

«جان هیوستون» پسر «والتر هیوستون» بازیگر بعد از چندین سال نویسندگی، اولین تجربه خود را در مقام کارگردان با این فیلم شروع می کند و اثر قابل توجهی ارائه می دهد. هیوستون به طور ویژه سبک خود را در قاب بندی ها به رخ می کشد. سبک او کاملا به بومهای نقاشی می ماند، شخصیتهای او اغلب نیمی از صفحه نمایش را پر می کنند در حالی که خاموش و در حال گوش دادن هستند. برای هیوستون واکنشهای فردی که گوش می دهد مهم تر از شخصی است که حرف می زند. 

میزانسن های دقیق هیوستون (که به یکی از کارگردانهای مورد علاقه بوگارت تبدیل شد) به بوگارت کمک کرد تا میان ستاره ها ی هالیوود در رده های بالاتر قرار بگیرد. هیوستون توانست بوگارت را به جای یک گنگستر خشن –همانطور که در دهه ۳۰ در فیلمهای بسیاری از وارنر به این شکل بازی کرده بود-به عنوان یک بازیگر خوب و چند وجهی نشان دهد. بازی خوب همفری بوگارت فیلم که هیچ شباهتی با سم اسپید ۶ فوتی با موهای بور و دماغ منقاری ندارد به حدی تاثیرگذار بود که «اینگرید برگمن» برای همبازی شدن با او در «کازابلانکا» مجبور شد بارها و بارها بازی او به نقش سم اسپید را تماشا کند تا با روش او آشنا شود. 

آن زمان منتقدان و تماشاگران نگاه ویژه ای را معطوف بازی «سیدنی گرین استریت» که عضو گروه نمایش «Lunt -Fontaine» بود کردند بازیگری که این فیلم اولین حضورش جلوی دوربین بود، مرد چاقی که خوش مشرب، شوم و بسیار شگفت انگیز ظاهر می شود. فیلم بیش از حد مورد توجه قرار گرفت چون نه تنها بوگارت با فیلم یک شبه ستاره شد بلکه هیوستون هم با کارگردانی اش استاندارهای بالای فیلمسازی را که برای هالیوود به ارمغان آورد. 

فیلمبرداری در دو ماه و با کمتر از ۳۰۰ هزار دلار انجام شد و جالب اینجاست که موفقیت فیلم به حدی بود که وارنر تصمیم گرفت یک دنباله برای فیلم بسازد. جان هیوستون طرحی بر این دنباله نوشت که عنوانش سه غریبه بود. فیلم بسیاری از کاراکترهای اصلی شاهین مالت را در خود داشت خصوصا سم اسپید. قبل از تولید فیلم، همت به وارنر اطلاع داد با وجود اینکه استودیو حقوق و مالکیت رمان او را دارد، مالکیت شخصیتهای شاهین مالت از آن خودش است. «سه غریبه(۱۹۴۶)» سرانجام با کاراکترهای متفاوت ساخته شد. پیتر لوره و سیدنی گرین استریت تنها کسانی بودند که هم در شاهین مالت بازی کردند و هم در سه غریبه ظاهر شدند. 

در ادامه به چند نکته جالب توجه از این فیلم اشاره می کنیم: نام گوتمن و ویلمر که دو کاراکتر اصلی فیلم هستند اشاره ای است به «Fatman»، «Little Boy» همان دو بمب اتمی ای که بر سر هیروشیما و ناکازاکی فرود آمدند. همفری بوگارت مجبور بوده از لباسهای خودش در فیلم استفاده کند این طوری وارنر می توانست کمی پول پس انداز کند. گرفتن سکانس معروف هفت دقیقه ای فیلم که هنوز هم نوآورانه به نظر می رسد فقط دو روز طول کشید. کلمه به کلمه و سکانس به سکانس فیلم هم با رمان مطابقت دارد. در سال ۲۰۰۷ موسسه فیلم آمریکا این فیلم را به عنوان ۳۱امین فیلم برتر همه دورانها انتخاب کرد.

یاسین پورعزیزی