مستند "از ایران، یک جدایی" اثری است درباره فیلم سینمایی "جدایی نادر از سیمین" و چگونگی درخشیدن آن در دنیا. این فیلم نخستین تجربه ساخت مستند بلند به کارگردانی آزاده موسوی و کوروش عطایی است که پیش از این تجربه فیلمسازی را تنها با ساخت چند فیلم کوتاه کسب کرده‌اند.
این مستند در حالی در هفتمین جشنواره "سینماحقیقت" نمایش داده شد که جمعیت بسیاری برای دیدن آن به سالن‌های نمایش "از ایران، یک جدایی" آمده بودند. به دلیل استقبال و پرشدن سالن های سینما در دو سانسی که برای این فیلم در جدول نمایش آثار جشنواره اختصاص یافته بود، مهدی طباطبایی‌نژاد دبیر این دوره از جشنواره سینماحقیقت تصمیم گرفت یک سانس ویژه برای نمایش مجدد این فیلم اختصاص دهد.
همچنین طبق آخرین اخبار قرارست مستند "از ایران، یک جدایی" اکران محدودی در یکی از سینماها هم داشته باشد.
آزاده موسوی و کوروش عطایی دو کارگردان جوان این فیلم مستند در تمام نمایش‌های آن در سالن حضور داشتند و همراه با تماشاگران و البته برخی از مسئولان، فیلمسازان و منتقدان و خبرنگاران فیلم را تماشا کردند و به سئوالات پاسخ گفتند. برهمین اساس گفتگوی خبرنگار مهر با این دو کارگردان در فضای سینما سپیده و بعد از نمایش فیلم شکل گرفت و این دو کارگردان از دلایل انتخاب این سوژه، روند پیشرفت ساخت این مستند و پیوستن اصغر فرهادی به این پروژه پس از دریافت جایزه اسکار سخن گفتند.
دو کارگردان "از ایران، یک جدایی" این فیلم مستند را پرتره‌ای از تولد، اکران تا اسکار گرفتن فیلم "جدایی نادر از سیمین" عنوان کردند و گفتند که اصغر فرهادی به عنوان مولف اثر به آنها اعتماد کرد و براساس این اعتماد کار به پایان رسید.
حاصل این گفتگو را می‌خوانید:
* مستند "از ایران، یک جدایی" در چند روزی که از نمایش آن می‌گذرد به یکی از پر بیننده‌ترین آثار جشنواره سینماحقیقت تبدیل شده است. برای آغاز گفتگو لطفا از چگونگی شکل‌گیری ایده اولیه این فیلم بگویید.

موسوی: انتخاب سوژه فیلم که بر اساس روند ساخت و موفقیت‌های "جدایی نادر از سیمین" به کارگردانی اصغر فرهادی است، تنها به شب اسکار بر نمی‌گردد.
اگر سیر تولید، حضور در جشنواره فیلم فجر، اکران نوروزی و مسائلی را که بر این فیلم گذشت به درستی نگاه کنیم، متوجه خواهیم شد که فیلم "جدایی نادر از سیمین" از ابتدا جریان‌ساز بوده است. اما هرچه به مراسم آکادمی اسکار نزدیک تر می شدیم بیشتر به میزان علاقه و پیگیری مردم نسبت به این اثر پی می‌بردیم. در واقع موج ایجاد شده بین مردم ایران به گونه‌ای بود که انگار قرار است اتفاقی بیافتد.
من و کوروش عطایی احساس می کردیم که قرار است این فیلم سینمایی به یک پدیده اجتماعی تبدیل شود و زمانی که این موج را درک کردیم با خود گفتیم با ساخت یک فیلم مستند می‌توان به بهانه اسکار و یک فیلم دربار مردم ایران و رابطه سینما با مخاطب سخن گفت.
عطایی: یکی دیگر از دلایل ساخت این مستند این بود که "جدایی نادر از سیمین" با پدیده‌هایی گره خورد که این فیلم را از یک اثر صرفا سینمایی بیرون آورد و به یک پدیده اجتماعی تبدیل کرد.
زمانی که این فیلم به اسکار راه پیدا کرد دیگر مردم به این اثر سینمایی به عنوان یک فیلم ساده نگاه نکردند بلکه "جدایی نادر از سیمین" تبدیل به سفیری از ایران در دنیا شد و حرف های فرهادی هنگام دریافت این جایزه این نمایندگی را تکمیل کرد و موج مثبتی را در جامعه راه انداخت. این موج مصداق سخن بابک کریمی بازیگر فیلم "جدایی نادر از سیمین" در مستند "از ایران، یک جدایی" است که می‌گوید این فیلم از یک زمانی به بعد متعلق به مردم شد و از مالکیت معنوی اصغر فرهادی هم خارج شد.
"جدایی نادر از سیمین" فیلمی شد که مردم غرور ملی و افتخار میهنی خود را در آن می‌دیدند و دریافتند که تصویری که از ایران در جمعی بین المللی ارائه می شود تصویر درستی است و این اتفاق برای مردم خوشحال‌کننده بود. در واقع در آن زمان تحریم ها آغاز شده بود و فشارهای بین المللی بر ایران زیادتر شده و از هر سو به سوی یک انزوای بین المللی در حرکت بودیم اما مراسم اسکار و حرف از صلح و دوستی ایرانی که از سوی فرهادی در مراسم اسکار بیان شد نگاه و تصور دیگری از ایران به دنیا معرفی کرد.

* اگر سخنرانی اصغر فرهادی به این گونه نبود، ممکن بود در حال حاضر این همه حرف برای گفتن نداشتید.
موسوی: دقیقا همین‌طور است. زمانی که به سخنرانی اصغر فرهادی در مراسم اسکار برخوردیم به این نتیجه رسیدیم که چه انتخاب درستی کردیم که روی این سوژه کار کردیم و خوشحال تر شدیم زمانی که خوشحالی مردم از این سخنرانی را دیدیم که اتفاقا بازخوردها را در فیلم هم می‌بینیم.

* مخاطب در نگاه اول یعنی زمانی که با عنوان فیلم مواجه می شود به این موضوع فکر می کند که شاید کارگردان به نوعی از اسکار گرفتن فرهادی سوءاستفاده کرده است.
موسوی: در نهایت به این نتیجه رسیدیم که این فیلم مستند را بر این مبنا که مخاطب ایرانی و خارجی این فیلم را ندیده است، بسازیم. از سوی دیگر توجهی هم به تماشاگر خارجی داشتیم که اگر در جریان اسکار گرفتن "جدایی نادر از سیمین" هست اما فیلم را ندیده است با دیدن این مستند به مفهوم کلی داستان و اتفاق هایی که برای این فیلم افتاده پی ببرد. به همین دلیل از خیلی قبل از ساخت این فیلم تصمیم گرفتیم پرانتزهای بسیاری را برای آگاهی بخشیدن باز کنیم تا به مخاطب شناخت و آگاهی دهیم.

* به نتایجی که می‌خواستید، رسیدید؟
موسوی: خوشبختانه مخاطبان ایرانی فیلم را خوب دیده بودند، حتی تماشاگران خارجی لحظات فیلم را دریافته و در مواقعی که باید عکس العمل نشان می دادند واکنش نشان می دادند و حس‌های فیلم را به شکل کامل می فهمیدند.
عطایی: این نکته که چرا مرم در آن شب تا ساعت چهار صبح بیدار بودند و مراسم اسکار را دیدند در این فیلم مطرح می‌شود. در واقع دلایل جریان‌ساز شدن این فیلم زمان ساخت، اکران نوروزی، اظهار نظرهای مسئولان که معروفترین آن لابی کردن جواد شمقدری بود از جمله مسائلی بود که مطرح شد و اگر این دلایل مطرح نمی‌شد قطعا حق مطلب را به درستی ادا نمی کردیم.
* نکته خوب درباره فیلم شما این است که با دیدن آن با اینکه چند سال از مراسم اسکار و بردن آن جایزه گذشته است ولی بازهم آن حال و هوا را زنده می کند.
موسوی: عین جمله شما را همایون اسعدیان زمانی که فیلم‌ را دید گفت و ادامه داد که خوشحال است نسل جدیدی از فیلمسازان در راه هستند که سینما را از ما بهتر می فهمند.
عطایی: مسئله این است که هنر فیلمسازی متکی به حس است. سکانس هایی که در مکان های مختلف از ایرانیان در داخل از کشور، کانادا و آمریکا می‌بینیم جزو اولین سکانس هایی بود که برای بخش دوم از فیلم تصویربرداری کردیم. هربار که ما این سکانس ها را می دیدیم تحت تاثیر قرار می گرفتیم و فکر می کردیم که معجزه ای در آن سکانس ها در حال رخ دادن است که به نقطه عطف فیلم تبدیل می شود.
* دسترسی به منابع یکی از امتیازهای فیلمساز محسوب می شود که این امتیاز می‌تواند در ارزیابی اثر به نقطه ضعف کار هم بدل شود و این تصور ایجاد شود که اگر امکان دسترسی به این منابع برای فیلمساز دیگری هم فراهم بود شاید می‌توانست بهتر از این کار کند. دسترسی شما به فرهادی و منابع ساخت این فیلم چطور بود؟
موسوی: هیچ کدام از ما با فرهادی آشنایی و ارتباط نداشتیم و شروع کار ما از ابتدا با ریسک بود و زمانی که فرهادی به ایران آمد از طریق یکی از دستیارانش به فرهادی معرفی شدیم و از همان فرودگاه متوجه شد که می خواهیم فیلمی درباره اسکار گرفتن اش بسازیم.
عطایی: قبل از اینکه بخواهیم پیش فرهادی برویم یک کلیپ ۱۰ دقیقه ای از آنچه تا کنون کار کرده بودیم به فرهادی نشان دادیم. این کلیپ روی این کارگردان تاثیر گذاشت.
موسوی: البته اصغر فرهادی در فرودگاه با ما مصاحبه نکرد و گفت که گفتگو با او را برای آخرین مراحل کار بگذاریم. این در حالی بود که خیلی از المان‌های فیلم براساس مصاحبه با فرهادی شکل می گرفت. رسیدن به مصاحبه فرهادی در آخرین مراحل، کار ما را سخت می کرد ولی مجبور بودیم این شرایط را بپذیریم.

*آنچه باعث می شود مخاطب فکر کند شما به اصغر فرهادی نزدیک بودید این است که دوربین خیلی به وقایع نزدیک است. یعنی دوربین می‌دانسته که فرهادی در فرودگاه از درب دیگری که مردم آنجا حضور ندارند خارج می شود، یا اینکه دوربین می دانست این کارگردان علی رغم میل مسئولان از نیمه راه به فرودگاه برمی گردد تا به مردم حاضر در فرودگاه خوش آمد بگوید.
موسوی: دلیل نزدیکی به سوژه به خصوص در شبی که آقای فرهادی به ایران برگشت این بود که ما با ۶ دوربین به استقبال فرهادی رفتیم.

*همان موقع و در زمان آمدن فرهادی اما و اگرهایی مطرح بود. چطور شما به عنوان فیلمساز دقیقا می‌دانستید ماجرا از چه قرار است و با ۶ دوربین مجوزدار به صحنه رفتید؟
موسوی: به هیچ عنوان از آمدن فرهادی خبر نداشتیم و ما هم با اما و اگرها به فرودگاه رفتیم. زمانی که جمعیت را دیدیم حدس ورود فرهادی به واقعیت خبر نزدیک تر شد. پس از آن هم مسئولان سینمایی آمدند که دیگر مطمئن شدیم فرهادی می آید. درباره دوربین‌ها هم باید بگویم که اتفاق ۶ دوربین بی مجوز به فرودگاه رفته بود ولی خوشبختانه در میان آن همه دوربین دیگر کسی با دوربین‌های ما کاری نداشت. به همین دلیل بود که این دوربین‌ها همه جای واقعه بودند.
عطایی: البته بخش کوچکی از راش‌هایی که در فرودگاه گرفتیم در فیلم مورد استفاده قرار گرفت. نکته دیگر اینکه روند ساخت مستند "از ایران، یک جدایی" یک سال و دو ماه طول کشید. دسترسی به منابع ساده نبود چون یکسری منابع خارج از کشور داشتیم که حتما باید رایت آن منابع را می خریدم به همین دلیل پیدا کردن آنها کار سختی بود. حتی از تک تک آدم هایی که در فیلم حضور داشتند اجازه گرفتیم و سعی کردیم یک کار حرفه ای در قواره یک اثر بین المللی به انجام برسانیم.

* به هر حال شما همه عناصر برای ارائه مفهوم را به خوبی به کار گرفته بودید تا فیلم از ارائه یک گزارش معمولی پا فراتر گذاشته و به اثری متعلق به سینمای ایران تبدیل شود و در این بین از رسانه ها هم استفاده درستی کرده بودید و تدوین هایده صفی یاری هم به بهتر شدن اثر کمک کرده بود.
موسوی: رسانه همیشه برای ما اهمیت ویژه ای دارد و این بخش از فیلم را اهالی رسانه و منتقدان خیلی پسندیده بودند. البته تدوین هایده صفی‌یاری انصافا رنگ و بوی ویژه ای به این فیلم بخشید و در این مدت خیلی اذیت شد که از همین تریبون از این بانوی تدوین سینمای ایران سپاسگزاری می‌کنیم.