با دکتر یدالله پرمون - مشاور معاون میراث فرهنگی در حوزه ثبت جهانی و مدیر امور بین‌الملل مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری میراث فرهنگی ناملموس در آسیای مرکزی و غربی- درباره میراث معنوی به گفت و گو نشستیم.
 
چرا ایران هنگام ثبت پرونده تار آذربایجان اعتراضی مبنی بر ثبت مشترک نکرد؟ 

ما در حوزه‌ی میراث فرهنگی ناملموس چیزی به نام اینکه یک کشور صاحب باشد یا پرسشی به نام مالکیت، قدرت یا کمال نداریم. به عنوان مثال این که بگوییم اول ما فرش را اختراع کردیم بعد یک کشور دیگر آن را به نام خودش ثبت کرده، یا آنها از ما وام گرفته‌اند، چنین چیزی اصلا معنا ندارد. دوم ما بگوییم فرش آنها ابتدایی است اما برای ما طرح و نقش دارد این هم وجود ندارد. سوم این‌که بگوییم فرش ما قدیمی‌تر است. هیچ کدام از این موارد برای ثبت معنوی مصداق نیست.

چرا؟
چون فرهنگ ناملموس یا میراث معنوی، میراثی دارای حرکت است که در طول زمان تغییر می‌کند و هر کشوری به صرف اینکه یک میراثی را داشته باشد می‌تواند ثبت کند و در بعد بین‌المللی این حق را دارد.

برای همین می‌گویید ما هم می‌توانیم تار را ثبت کنیم؟ 

در واقع همانجور که آذربایجان تار آذری را ثبت کرده ما ایرانیان هم می‌توانیم تار ایرانی را ثبت کنیم. دوم اینکه ما در سال ۲۰۰۹ ردیف موسیقی ایرانی را ثبت کردیم در ردیف موسیقی اتفاقاً توضیح دادیم که در بخش سازی؛ ردیف موسیقی ایرانی با سازهایی به نام تار، کمانچه، سنتور و باقی سازهای ایرانی نواخته می‌شود بنابراین حتا اگر صحبتی مبنی بر این باشد که ای کاش ما پیش از آنها اثر را ثبت می‌کردیم ما این کار را انجام دادیم.

حالا اگر در مورد تار خودمان را قانع کنیم که ثبت شده اما در مورد شخصیت‌هایی مانند نظامی که چند وقت پیش اعلام شد این شاعر پارسی‌گوی از سوی آذربایجان به عنوان شخصیت فرهنگی به یونسکو معرفی می‌شود یا بابک خرمدین آیا می‌توانیم بگوییم یکبار دیگر ما پرونده را می‌بریم که آنها را به نام ایران در فهرست جهانی ثبت کنیم؟

بحث مفاخر توسط انجمن مفاخر پیگیری می‌شود نه سازمان میراث فرهنگی. حوزه میراث ناملموس ۵ قسمت شامل: سنن شفاهی مثل لالایی‌ها، ترانه‌ها،مثل‌ها، متل‌ها،... آیین‌ها، دوم: آداب و رسوم مثل نوروز، یلدا، قالی‌شویی اردهال،... سوم: هنرهای اجرایی مانند تاتر سنتی، خیمه شب بازی، تعزیه و... است. چهارم: دانش سنتی مثل طب سنتی، نجوم ، معماری سنتی، کشاورزی سنتی و... پنجم: صنعتگری سنتی که همان صنایع دستی است البته نه صنایع دستی بلکه روش ساخت آن فرضاً میناکاری و خاتم‌کاری

براساس چه الویت‌بندی این پرونده‌ها ارسال می‌کنید؟ 

از یک طرف ما محدودیت سرمایه داریم و هر سال فقط یک پرونده را می‌توانیم در یونسکو ثبت کنیم. حالا تصمیم گرفتیم یک سال در حوزه دانش سنتی، یکسال هنر، سال بعد صنایع دستی و... ثبت را انجام دهیم. به خاطر همین طبیعی است ما امسال چیزی را ثبت کنیم که آذربایجان هم با آن میراث مشترک دارد. یا این که آذربایجان پرونده یک میراث مشترک را زودتر از ما ثبت می‌کند ممکن است پرونده ما در نوبت باشد اما پرونده او زودتر ثبت شود.

باز هم مشخص نکردید چه معیارهایی در تعیین این الویت برای پیشنهاد ثبت وجود دارد که برخی کشورها بدون اینکه نامی از ایران ببرند، آثار را به نام خودشان ثبت می‌کنند و پرونده را به صورت مشترک مثل نوروز ثبت نمی‌کنند؟ 

روند دقیقا برعکس است. در مورد پرونده‌های چند ملیت استثنایی عمل کردیم و از کشورهای دیگر دعوت کردیم اما روند ثبت این است که کشوری موضوع تار را مطرح می‌کند در این حالت برای کشور ما دو راه وجود دارد یا این که تار ایران را جداگانه ثبت کنیم یا این که می‌توانیم به پرونده تار بپوندیم یعنی یک پرونده را ایران و آذربایجان با هم مطرح کنند.
مثال دیگر، سال گذشته پرونده مهارت‌های ساخت لنج و دريانوردی با آن در خليج فارس را ثبت جهانی کردیم. در صورتی که کل کشورهای حوزه خلیج فارس و مدیترانه هم لنج دارند و آنها هم اتفاقا وقتی این پرونده ثبت شد گفتند ای کاش بشود ما هم به این پرونده بپیوندیم.
یا اینکه استان البرز ۲ سال پیش از تهران جدا شد. فرض کنید تا حالا آثاری را که ثبت می‌کردیم جزو استان تهران بود اما در حال حاضر البرز جداگانه می‌تواند آن را برای خود ثبت کند. می‌تواند پرونده مشترک ارایه دهد و می‌تواند جداگانه این این کار را انجام دهد این مثالی در بعد محلی و کشوری بود. در بعد بین‌المللی هر کشوری به اعتبار اینکه میراث معنوی‌اش چند نسل استفاده شده می‌تواند آن را ثبت کند.

مثلاً آیا ایران این امکان را دارد رقص سماع درویشان را ثبت کند؟
آن رقص سماع قونیه است که ثبت شده نه سماع ما. یکی بحث خود آن هنر است. دیگری کسانی هستند که در مورد ثبت تصمیم می‌گیرند. ما شورای عالی سیاستگذاری ثبت داریم که براساس مصالح هر سال یک موضوع را برای ثبت جهانی تعیین می‌کند.