نگاهی به نقاشی ایرانی با مضامین مذهبی؛
نقاشی قهوهخانهای؛ بازتابی از رخدادهای دینی و آیینی
تاريخ : دوشنبه ۳۱ مرداد ۱۳۹۰ ساعت ۱۶:۱۱
مساجد مهمترین بازماندههای این جریان در هنر ایرانی هستند. اما این حرکت تاثیرگذاری به مساجد و معماری آنها ختم نشد بلکه در هنرهای دیگر هم تاثیر گذاشت. به همین اندازه تعزیهخوانی؛ نقاشی؛ نگارگری؛ ادبیات و ... هم با دیدگاههای دینی آمیخته شدند. در نگارگری آثار فراوانی [برای مثال] با موضوع معراج پیامبر اکرم (ص) خلق شد و در ادبیات هم شاعران بسیاری در مدح پیامبران و ائمه و سیره آنها آثاری سرودند و دین از شاخصترین موضوعات هنر شد. در میان هنرها اما نقاشی و نگارگری؛ به طور اخص تاثیرات فراوانی گرفت. در دوران معاصر جریانی به نام «نقاشی قهوهخانهای» به بازتاب بسیاری از حوادث مذهبی و آیینی پرداخت. «پژوهندگان سابقه نقاشی عامیانه مذهبی در ایران را به عهد صفویه یعنی زمانی که تشیع گسترش یافت مربوط میدانند. به طور مثال در دیوارنگارهای امام زید اصفهان صحنههایی از تعزیه امام حسین(ع) تصویر شده است. این نقاشیها بسیار دور از جو و فضای ذائقه هنری درباری است. [...] مسلم آنکه در خلال چند قران گذشته انواع نقاشی ملهم از فرهنگ روستایی به موازات هنر رسمی و درباری رشد میکردهاند. اما نقاشی موسوم به قهوهخانهای جریانی متفاوت و متاخر است. این گونه نقاشی که آمال و علایق ملی؛ اعتقادات مذهبی؛ و روح و فرهنگ لایههای میانی جامعه شهری را باز میتابید، پدیدهای جدیدتر از سایر قالبهای نقاشی عامیانه(چون پرده کشی؛ دیوارنگاری بقاع متبرکه، نقاشی پشت شیشه با مضمون مذهبی و جز اینها) بود. داستانهای شاهنامه فردوسی و خمسه نظامی، وقایع کربلا، قصص قرآن و حکایتهای عامیانه، موضوعهای اصلی این نقاشیها را تشکیل میدهند. نقاش این موضوعها را مطابق با شرحی که از زبان نقال، تعزیهخوان، مداح و روضهخوان، میشنید، همانگونه که در ذهن مردم کوچه و بازار وجود داشت؛ به تصویر میکشید.»
بدیهی است هر آنچه که مردم به آن گرایش داشتند و بیشتر آن را در زندگی خود میدیدند موضوع پردهها میشد. واقعهی عاشورا؛ شبهای قدر؛ ضربت خوردن مولای متقیان علی(ع)، در کنار بسیاری دیگر از وقایع ملی میتوانست موضوعاتی باشد که پردهخوان از آنها سخن میگفت. در این راستا توجه به این نکته بسیار مهم است که در هنر ایرانی همیشه مذهب نقش پر رنگی داشته و آثار قابل توجهی در این حوزه خلق شده است.
پردهخوانی امروز هم (نه به صورت سابق) وجود دارد اما دیگر نه در قهوهخانهها؛ بلکه جشنهایی در این رابطه برگزار میشود که به تبع آن آییینهای سنتی به مخاطب علاقمند معرفی میشود و پردهخوانی هم به عنوان آیینی ماندکار در این جشنها و جشنوارهها مورد توجه برگزارکنندکان و مخاطبان بسیاری است.