كتابخانه‌ها مراكزي براي حفظ و اشاعه دستاوردهاي دانش‌بشري‌اند كه مسيرهاي توسعه و پيشرفت را براي پژوهشگران هموار مي‌سازند. اما صرف داشتن منابع اطلاعاتي ما را به مسيرهاي توسعه هدايت نمي‌كند بلكه دستيابي به دانش فني كه ما را در استفاده صحيح و بهره برداري از اين منابع هدايت مي‌كند بايد مورد توجه قرار گيرد تا موانعي كه در راه افزايش سرانه كتابخواني وجود دارد از سر راه برداشته شده و رسيدن به توسعه پايدار تحقق پيدا كند.
به گزارش هنرنیوز مسئولان و دست‌اندكاران فرهنگستان هنر با توجه به مشكلات و موانعي كه براي پژوهشگران در عرصه هنر وجود دارد راهكارها و تدابيري را اتخاذ كرده‌اند تا دسترسي به منابع اطلاعاتي را با استفاده از فناوري‌هاي روز دنيا تسهيل نمايد. از همين رو گفتگويي با هادي ربيعي، رييس كتابخانه تخصصي هنر فرهنگستان هنر انجام داديم تا امكانات و سرويس‌هايي كه اين كتابخانه مي‌تواند در اختيار مخاطبين خود قرار دهد را به سمع آن‌ها برسانيم.
اين كتابخانه يكي از بزرگترين كتابخانه‌هاي تخصصي در ايران است كه در سال ۱۳۸۰ تحت نظر معاونت علمي- پژوهشي فرهنگستان هنر و با هدف ارايه خدمات كتابخانه‌اي به اعضاي فرهنگستان و جامعه هنر پژوهي ايران اعم از استادان، دانشجويان هنر و اقشار مختلف هنرمندان فعاليت خود را آغاز كرد و در حال حاضر اين مجموعه بالغ بر يكصد هزار نسخه كتاب فارسي و لاتين در حوزه هنر و علوم انساني ، ۲۹۰ عنوان نشريه فارسي و لاتين، مقاله، پايان نامه و بيش از ۱۰ هزار دبيزه ديداري و شنيداري در اختيار دارد. همچنين به آخرين نرم‌افزار كتابخانه‌اي ( سيمرغ) و فناوري نوين RFID مجهز شده است.
ويژگي و اهميت كتاب‌هايي كه در كتابخانه تخصصي هنر وجود دارد چيست؟
در حال حاضر ما بيش از يكصد هزار نسخه كتاب در اين كتابخانه داريم كه انتخاب كتاب‌هاي ويژه هنر و مباحث مرتبط با آن در دستور كار اين كتابخانه قرار گرفته و كليه برنامه ريزي‌ها براي تامين منابع نيز در اين جهت صورت مي‌گيرد. البته هيچ كتابخانه‌اي نمي‌تواند اين ادعا را داشته باشد كه تمامي كتاب‌هاي تخصصي يك حوزه خاص را در اختيار دارد اما با توجه به بودجه‌اي كه هر ساله براي تهيه منابع در اختيار مان قرار مي‌گيرد سعي مي‌كنيم تا بهترين كتاب‌هايي كه در اين زمينه وجود دارد چه منابع فارسي و چه لاتين را تهيه نماييم.
آثاري كه به اين منابع اضافه مي‌شود بر چه اساسي انتخاب و تهيه مي‌شوند؟
ما هر ساله از پژوهشگراني كه در اين عرصه فعاليت مي‌كنند، مي‌خواهيم تا فهرستي از منابع و كتاب‌هايي كه در ايران يا ساير نقاط دنيا منتشر شده را به ما معرفي نمايند. به غير از اين نياز سنجي از طريق اعضاء كتابخانه و مراجعين صورت مي‌گيرد و اگر منابع درخواستي در فهرست كتابخانه موجود نباشند، سعي مي‌كنيم تا خريداري نماييم. اما يكي از راه‌هاي مهمي كه براي تهيه كتاب‌هاي خاص هنري وجود دارد از طريق نمايشگاه بين المللي كتاب تهران است كه هر ساله قبل از برگزاري اين نمايشگاه فهرست‌هايي از بهترين كتاب‌هاي روز دنيا در اختيار ما قرار مي‌دهند و به اين ترتيب كتاب‌ها يا در نمايشگاه بين‌المللي خريداري شده و يا از طريق دفاتر نمايندگي شركت‌هايي كه در نشر كتاب‌هاي هنري فعاليت دارند و بروشورهاي خود را براي ما مي‌فرستند، اقدام مي‌شود و ما فهرست آن‌ها را مجددا دراختيار متخصصين براي اعلام نظر قرار مي‌دهيم و كتاب‌ها كاملا كارشناسي شده انتخاب مي‌شوند.
كتابخانه در حال حاضر چند نفر عضو دارد و بر چه اساسي عضو گيري مي‌كند؟ اعضاي كتابخانه در حال حاضر قريب به ۳ هزار نفر بوده كه سه جامعه « اعضاء ، مديران و كاركنان فرهنگستان هنر»، « مخاطبين در مقاطع تحصيلي كارشناسي ارشد و دكتري » و « كاربران مقطع كارشناسي» را تشكيل مي‌دهند كه با توجه به آمارهايي كه از سيستم امانت خودكار به دست آمده مخاطبين در مقاطع تحصيلي كارشناسي ارشد و دكتري رو به افزايش بوده كه اين بيانگر آن است كه كتابخانه توانسته نياز هاي اين قشر را نيز فراهم آورد. نحوه عضو گيري در اين كتابخانه نيز فقط از كساني صورت مي‌گيرد كه در رشته‌هاي هنر و يا رشته‌هايي مرتبط با آن فعاليت مي‌كنند.
استفاده از فناوري RFID چه امكاناتي را براي كتابخانه ايجاد كرده است؟
اين سيستم بيش از دو سال پيش براي نخستين بار در اين كتابخانه به عنوان نمونه‌اي موفق در ايران مورد بهره برداري قرار گرفت و استفاده از اين فناوري امكاناتي از قبيل امانت خودكار را براي كاربران فراهم آورد، در واقع با استفاده از اين سيستم هر عضو ما مي‌تواند يك كتابدار محسوب شود كه اين امر از دو جنبه مورد نظر است يكي ارج گزاري به مخاطبيني است كه در كتابخانه حضور مي‌يابند و ديگر در حوزه بهره‌وري از نيروي انساني است؛ البته اين بدين معنا نيست كه كاركنان تعديل مي‌شوند بلكه كتابداران متخصص مي‌توانند به امر آماده سازي كتاب بپردازند. همچنين به كاربران امكان جستجوي كتاب‌هاي مورد نياز از طريق سايت فرهنگستان، تمديد كتاب‌هاي اماني و مواردي از اين دست بدون مراجعه به فضاي كتابخانه را فراهم مي‌نمايد. همچنين به كاربر كمك مي‌كند تا با فراغ بال از سيستم قفسه باز استفاده نمايد كه امري است كه اگر چه براي كتابداران كار را كمي بيشتر مي‌كند ولي براي اعضاء بسيار رضايت‌بخش است.
اين سيستم چه امكاناتي را براي كتابداران فراهم مي‌نمايد؟ دستاوردي كه اين سيستم دارد به روز شدن ما در اطلاعات كتابخانه‌اي است به اين معنا كه ما از ابتداي سال‌جاري تاكنون بيش از ۲۰ هزار نفر مراجعه كننده داشتهايم، با توجه به اين حجم زياد، كتابداران قادرند تا پاسخگويي به مخاطبين را به راحتي و در اندك زمان انجام دهند. همچنين سهولت دسترسي به آمارهايي از قبيل تعداد مراجعين، كتاب‌هاي موجود، كتاب‌هاي به امانت رفته، پيگيري‌ها و اموري از اين دست نيز به سهولت قابل دسترسي است و عمليات قفسه خواني ( شلف خواني) را براي كتابداران فراهم مي‌كند. البته استفاده از اين فناوري به نيروي متخصص نياز دارد و خوشبختانه ۹۰ درصد از نيروي اين كتابخانه، كتابداران متخصص هستند. به هر روي فعاليت كتابخانه به صورت فرايندي تمام ناشدني است به اين معنا كه ما هر ساله در حال توسعه منابع خود هستيم كه اين منابع بايد بسيار سريع در اختيار اعضاء قرار بگيرند و به همين دليل اين امكان و شرايط فراهم شده تا آماده سازي كتاب‌ها در اندك زماني صورت گيرد.
درباره منابع ديجيتال ، دبيزه‌هاي ديداري و شنيداري چه كارهايي تا كنون صورت گرفته ؟
همانطور كه مي‌دانيد دنيا در جهت استفاده از منابع به صورت ديجيتال و از راه دور است و اين كتابخانه نيز به سمت ديجيتالي شدن منابع خود گام بر مي‌دارد. البته در اين راه با ساير كتابخانه‌ها مانندكتابخانه مجلس، تبادلاتي در زمينه كتاب‌هايي كه تا كنون به نسخه ديجيتال تبديل شده‌اند، داشتهايم تا از صرف وقت و هزينه جلوگيري شود در خصوص آثار موسيقايي نيز اين كتابخانه، بخش شنيداري و ديداري خود را از چندي پيش فعال نموده تا آثار موسيقايي كه بسيار محدود است و در دسترس همگان قرار ندارد، در اختيار پژوهشگران قرار گيرد.
آيا با آرشيو داران و مجموعه داران نيز ارتباط داشته‌ايد؟
بله« شاهين فرهت» يكي از بزرگترين آرشيو داران موسيقي در ايران است، كه جلسات بسياري را با ايشان داشته كه نه تنها آقاي فرهت بخشي از آرشيو خود را براي استفاده در اختيار كتابخانه فرهنگستان قرار دادند، بلكه دست‌نوشته نت‌هاي موسيقي كه ايشان داشته و يا ساير مجموعه داران دارند را در اختيار ما قرار دادند تا از روي آن‌ها اسكن شده و جزيي از منابع كتابخانه براي پژوهشگران قرار گيرد و همچنين ساير مجموعه‌داراني كه مجموعه آثار موسيقايي را در اختيار دارند را به فرهنگستان معرفي كرده و تلاش شده كه اين امر تحقق يابد.
چه نوع موسيقي را براي آرشيو كتابخانه فرهنگستان استفاده مي‌كنيد؟
ما نه تنها بخش موسيقي سنتي، بلكه موسيقي كلاسيك را در بخش شنيداري خود آرشيو مي‌كنيم. مجموعه‌اي نيز با عنوان « گلبانگ سربلندي» تاليف « بهمن كاظمي» توسط انتشارات فرهنگستان به چاپ رسيده كه شامل چند دي‌وي‌دي از آثار موسيقي سنتي در دوران قاجار است كه اخيرا اين مجموعه نيز به آرشيو ما اضافه شده است. به هر روي سياست فرهنگستان هنر در جهت جمعآوري تمامي آثار موسيقايي فاخر در ايران و جهان است تا پژوهشگران ما بتوانند از آن‌ها استفاده كنند. شايان ذكر است كه ما نه تنها آثار را آرشيو مي‌نماييم بلكه با همكاري متخصصين اين امر، قطعات موسيقي را دسته بندي كرديم بدين معنا كه اگر يك پژوهشگر به قطعه‌اي خاص در موسيقي نياز دارد با جستجوي آن قطعه فقط مي‌تواند آن قطعه را بيابد و نياز ندارد كل اثر را جستجو كند.
در زمينه فيلم نيز مانند موسيقي فعاليتي انجام داديد؟
بله اين نويد را به پژوهشگراني كه در اين زمينه فعاليت مي‌كنند مي‌دهيم كه در حال حاضر در حال جمعآوري و آرشيو فيلم هستيم، اين فيلم‌ها در دو بخش در نظر گرفته شده‌اند؛ يكي فيلم‌هاي توليد داخل بعد از انقلاب و ديگر فيلم‌هاي مطرح در سطح دنيا هستند كه مقام‌هاي جشنواره‌اي آورده‌اند و به زودي اين آرشيو نيز مورد بهره برداري پژوهشگران قرار مي‌گيرد.
به جزء فيلم و موسيقي آيا در زمينه‌هاي ديگري هم آرشيو وجود دارد؟
بله سعي ما اين است كه در ثبت آثار هنري كه در موزه‌ها و يا مجموعه‌هاي شخصي وجود دارد، نيز اقدام كنيم و از اصل اثر نيز غافل نشويم؛ از همين رو اقداماتي در جهت تهيه تصاوير از آثار نيز صورت گرفته مثلا اگر اثري در جايي وجود دارد كه امكان دسترسي به آن موجود نيست و در هيچ كتابي نيز ثبت نشده از اين اثر تصاويري تهيه شده تا در اختيار پژوهشگران قرار گيرد و اميدواريم اين آرشيو نيز به زودي در اختيار علاقه‌مندان قرار گيرد. در بخش نسخ خطي نيز برنامه‌ريزي‌هايي انجام شده كه در اين زمينه نيز سعي ما بر تهيه اصل نسخ خطي است كه البته نياز به بودجه و سرمايه گذاري است ولي اگر نتوانستيم برخي نسخ را خريداري نماييم سعي مي‌كنيم به صورت ديجيتال آن را فراهم آوريم.
امكان سرويس دهي به علاقه‌مندان در خارج از فرهنگستان تا چه حد است؟
همانطور كه اشاره شد، اين امكان در حال حاضر تا حد جستجو و تمديد امانت است اما با توجه به پهناي باند و مشكلاتي كه در اين زمينه وجود دارد، در حال حاضر قادر به پاسخگويي به علاقه‌مندان در بخش ديجيتال يا آرشيو‌هاي شنيداري و ديداري نيستيم، البته اين بدين معنا نيست كه ما فعاليتي در اين زمينه انجام نمي‌دهيم، بلكه ما در اين مسير در حال حركتيم و برنامه‌ريزي‌ها و فعاليت‌هاي كتابخانه نيز در اين راستا است و به محض اين‌كه اين مشكلات تسهيل شود ما مي‌توانيم اين امكانات را در خارج از فرهنگستان نيز، به مخاطبين عرضه كنيم.
چه برنامه‌هايي در جهت بهبود و ايجاد فضاي بيشتر كتابخانه داريد؟
خوشبختانه؛ توجهي كه شخص رييس و ساير مسئولان فرهنگستان به امر كتاب و كتابخانه دارند اخيرا توانستيم تغييراتي را در جهت ايجاد فضاي بيشتر و بهتر انجام دهيم، البته گنجايش فضاي كتابخانه‌اي با توجه به افزايش روز افزون كتاب و مراجعين بسيار محدود است و سعي ما در اين است كه در آينده اين فضا را افزايش دهيم.
