میراث معنوی رنگارنگ ما ایرانیان









ایران کشوری پهناور است با جغرافیایی رنگارنگ و متنوع. شاید به خاطر همین جغرافیای رنگارنگ است که فرهنگ های مختلفی در گوشه و کنار ایران شکل گرفته اند که از کثرت و رنگارنگی خاصی بهره می برند.



از خراسان بزرگ و فرهنگ هایی که در بخش های مختلف این قسمت از خاک ایران وجود دارد گرفته تا خوزستان و سنت های فرهنگی و هنری مردم این بخش از کشورمان ایران.



این تنوع فرهنگی باعث شده تا ما در ایران شاهد شکل گیری آیین ها و مراسم مختلف و گوناگونی باشیم که هر کدام از آنها زیبایی منحصر به فردی داشته و دارند.



با این حال اما طی دهه های گذشته بسیاری از این آیین ها به تدریج از زندگی مردم مناطق مختلف ایران رخت بر بسته اند و جز نامی و یادی از آنها چیزی باقی نمانده است.



این مساله دلایل گوناگونی دارد که پرداختن به همه آنها در حوصله این نوشتار نیست، اما بر کسی پوشیده نیست که رشد و گسترش فرهنگ شهرنشینی به عنوان یکی از مظاهر دنیای جدید در این مساله نقشی اساسی داشته است.



خرده فرهنگ هایی که همراه با آدم های مهاجر از مناطق مختلف ایران وارد شهر ها شده اند رفته رفته در دل فرهنگ شهرنشینی هضم شده اند. نسل های بعدی مهاجران هم بتدریج از فرهنگ و آداب و رسوم مد پیشینیانشان آنقدر دور شده اند که دیگر نه در گفتار (لهجه) و نه در کردار آنها نمی شود نشانی از فرهنگی یافت که زمانی در یکی از مناطق مختلف ایران زنده بوده و به حیاتش ادامه می داده است.



این مساله اگرچه به اعتقاد برخی امری گریزناپذیر در راه نو شدن زندگی جوامع مختلف است، اما سال های سال است که در همه جای جهان اهمیت خرده فرهنگ ها و ضرورت حفظ تنوع فرهنگی به عنوان یکی از نیاز های بشری جوامع مختلف مطرح شده است.



همین مساله باعث شده تا یونسکو توجه به میراث فرهنگی مادی بشر( بنا های باستانی و تاریخی) را نیز مورد توجه قرار و برای حفظ و حراست از آنها فهرستی جهانی را تشکیل دهد و هر سال بکوشد تا با ثبت جهانی آیین های مختلف، اهمیت آنها و ضرورت حفظ و نگهداری از این آیین ها را یادآور شود.



خوشبختانه کشور ما نیز توانسته است طی این سال ها آیین های ایرانی را در این فهرست به ثبت برساند که یکی از نمونه های آن آیین نوروز است که به عنوانی میراثی مشترک با سایر کشور ها به ثبت رسیده است.



با این حال به نظر می رسد هنوز هم خرده فرهنگ های زنده در جغرافیای متکثر ایران ویژگی ها و جذابیت های بی شماری دارند که توجه به آنها می تواند زمینه ساز جهانی شدنشان شود.



یکی از این مظاهر موسیقی مقامی یا نواحی ایران است که تفاوت ها و تمایزهایش در هر نقطه از کشورمان باعث شده تا فرهنگ موسیقایی ایران هم از زیبایی و رنگارنگی خاصی بهره مند شود.



در ایران و در هر منطقه شاهد وجود ساز های آرشه ای، مضرابی، بادی و کوبه ای متنوعی هستیم که هر کدام رنگ و نوای خاص خودشان را دارند.



قیچک سیستان بلوچستان، کمانچه لرستان و ترکمن صحرا و... اگرچه همه و همه ساز هایی آرشه ای هستند اما هر کدام هویت و نوایی خاص خود را دارند.



این مساله را می توان در سایر گونه های سازی نیز مشاهده کرد. به عنوان مثال در خانواده ساز های مضرابی ما با تنور حیرت انگیزی در نواحی مختلف ایران مواجهیم؛ از تنبور کردستان گرفته تا دوتار ترکمن، شمال خراسان و جنوب خراسان هر کدام نوای منحصر به فرد خود را دارند و خاص اجرای مقام های موسیقایی مناطق خود هستند.



تنوع سازی موسیقی نواحی ایران از طرف دیگر با تنوع مقامی نواحی مختلف کشورمان هم گره خورده است و باعث شکل گیری رنگین کمان فرهنگ موسیقایی ایران شده است. این تنوع را باید قدر دانست و برای حفظ و حراست از آن برنامه ریزی کرد.



مقام های موسیقایی نواحی مختلف ایران تا به امروز به صورت سینه به سینه و شفاهی به حیات خود ادامه داده اند و هر کدام از پیشکسوتان و اساتید موسیقی نواحی مناطق مختلف کشور یکی از راویان فرهنگی این سرزمین است. متاسفانه طی این سال ها بسیاری از این بزرگان روی در نقاب خاک کشیده اند و با خود ظرافت های بی شماری از این فرهنگ را به زیر خاک برده اند.



به نظر می رسد برای حفظ این میراث تا دیر نشده باید همه دستگاه های فرهنگی دست به دست هم بدهند و برنامه هایی منسجم را اجرا کنند تا هم تنوع سازی و آوازی موسیقی نواحی ایران حفظ شود و هم تنوع سازی آن.



این میراث حالا از سمت و سو های مختلف مورد هجوم قرار گرفته و همین مساله ضرورت توجه به آن را چند برابر می کند. در بسیاری از مناطق ایران دیگر نمی توان در جشن ها و مراسم شاد مثل عروسی ها صدای این ساز ها را شنید. حالا ارگ ها و سینتی سایزر ها مجالی برای هنرنمایی ساز های محلی باقی نگذاشته اند و اگر این روند ادامه یابد خود به خود هم با حذف این نوع موسیقی از زندگی مردم مناطق مختلف کشورمان مواجه خواهیم بود و هم بخش عمده ای از غنا و تنوع فرهنگ موسیقایی مان را از دست می دهیم.



موسیقی عاشیق لر که از سوی جمهوری آذربایجان در فهرست میراث معنوی جهان به ثبت رسید، یکی از گونه های موسیقی نواحی ایران هم هست. در سایر نقاط ایران نیز مقام های موسیقایی مختلفی وجود دارند که دست کمی از این نوع موسیقی ندارند. فقط باید آنها را شناخت و برای حفظ، حراست و معرفی شان برنامه ریزی کرد.

















منیع: روزنامه جام جم ( www.jamejamonline.ir )