ضیاء موحد شاعر و منطقدان، در سالروز درگذشت محمد حقوقی، شاعر و منتقد فقید،دربارهی آغاز آشناییاش با حقوقی، گفت: آشنایی ما در جُنگ اصفهان به سال ۱۳۴۰ بازمیگردد؛ زمانی که حقوقی به اصفهان آمد و همراه با هوشنگ گلشیری و دیگران، جُنگ اصفهان را پایهگذاری کردند.
او افزود: بعدها افراد دیگری هم به جُنگ اصفهان پیوستند. این جُنگ پیش از انقلاب تا سال ۱۳۵۴ که شمارهی دهم آن با سردبیری من منتشر شد، تداوم داشت. در شمارههای پیشین من مطالبی داشتم و همکاری میکردم، اما در شمارهی دهم، سردبیری جُنگ را برعهده گرفتم. پس از انقلاب هم در سال ۱۳۶۰ که من دیگر در ایران نبودم، با همکاری بعضی از اعضای قدیمی؛ از جمله محمد حقوقی و تعدادی از جوانان، شمارهی دیگری از جُنگ اصفهان منتشر شد.
موحد در ادامه عنوان کرد: به خوانندگان شما توصیه میکنم که به مقدمهی کتابهای حقوقی توجه کنند. او در مقدمهی کتابهای شعرش چیزهایی نوشته که بعضی از آنها برای شناخت شعر حقوقی بسیار مفید هستند. او در این مقدمهها توضیحاتی دربارهی اینکه در شعر چه میکند، ارائه کرده است. زمانی که حقوقی در این نوشتهها، مسألهی تاریخ و جغرافیا را پیش میکشد، مخاطب میبیند که تاریخ ایران و جغرافیای جهانی تا چه حد در ذهن او حضور دارد.
این شاعر همچنین گفت: کتاب «شعر نو، از آغاز تا امروز» اثر محمد حقوقی، در آغاز شامل شعرهای پنج دهه بود و در یک جلد از سوی انتشارات فرانکلین منتشر شد. پس از آن به دو جلد رسید که به شعرهای هفت دهه میپرداخت. حقوقی مقدمهی مفصلی هم بر این کتاب نوشته و در بخش پایانی جلد دوم، شرح حالی از شاعران و دفترهای شعرشان تا زمان انتشار مجموعهی «شعر نو، از آغاز تا امروز» آورده بود.
موحد اضافه کرد: زمانی که من به ایران آمدم و این کتاب را خواندم، متوجه شدم که در مقدمه و چاپ شعرها اشکالاتی وجود دارد. گذشته از آن، شرح حال شاعران هم دیگر کامل نیست. این کتاب در حال تجدید چاپ بود، به همین دلیل من دربارهی این اشکالات به او تذکر دادم، او هم به ناشر گفت و ناشر دوباره از همهی شاعرانی که نامشان در این کتاب آمده بود، عکس گرفت. حقوقی هم آثار تازهی این شاعران را به کتاب اضافه کرد و اشتباهاتی را که در شرح حال شاعران و مقدمهی کتاب آمده بود، اصلاح کرد. اشتباهات چاپی شعرها را هم با کمک من برطرف کرد.
او ادامه داد: این کتاب آمادهی چاپ بود، اما نمیدانم چه اتفاقی افتاد که به جای این نسخهی تصحیحشده، همان کتاب قبلی را با شمارگان ۱۱هزار نسخه چاپ کردند. اینکه نسخهی درست آن کتاب حالا کجا و نزد چه کسی است، پرسشی است که مسلما پاسخی دارد. حتما این کتاب در جایی وجود دارد و کسانی هستند که از جای آن اطلاع دارند. من از آن ناشر که حالا اسمش را به خاطر ندارم و آقای جنتی که در جریان آماده کردن کتاب بود، خواهش میکنم شکل کامل کتاب را منتشر کنند و مرتبا آن دوجلدیِ اول را که با اشکالات همراه است، تجدید چاپ نکنند.
موحد همچنین دربارهی علت سخنوری و غامضگویی محمد حقوقی در شعرهایش، گفت: علت این سخنوری، دانش ادبی حقوقی بود. او از ابتدای شاعری هم سخنوری را یکی از معایب شعر میدانست، اما چون بیش از حد با شعر قدیم محشور بود، دچار غامضگویی میشد. با خواندن قصیدههای حقوقی میتوانید دریابید که او چقدر سخنور بود. حقوقی قصیدهسرای خوبی بود. در قصیده میتوان سخنوری کرد، اما در شعر نو که تا حدودی وزن و قافیه کنار گذاشته میشود و این اواخر خود آقای حقوقی هم این کار را کرده بود، نمیتوان سخنوری کرد.
او اضافه کرد: غامضگویی در شعر نو، آن را از دسترس خواننده دور میکند. البته در شعرهای آخری که حقوقی میگفت؛ مثل شعر «لاکپشت» که خود، آن را بهترین کارش میدانست، اثری از سخنوری بیش از حد نیست. این اثر شعر است، شعری قوی با تصویر خوب و جوهر شعری.
او اضافه کرد: به طور کلی من معتقدم که حقوقی شاعر مدرنی بود و اگر همین حالا هم چند نفر شعرشناس آشنا و دارای همدلی با شعرهای حقوقی، با سلیقههای مختلف و بدون اعمال یک سلیقهی واحد، گزیدهای از کارهای او را منتشر کنند، مجموعهی خوبی از اشعار حقوقی گرد میآید. در حال حاضر در بعضی افراد تنگنظریهایی وجود دارد. برای گردآمدن چنین کاری نباید این تنگنظریها باشد.
محمد حقوقی روز سیزدهم اردیبهشتماه سال ۱۳۱۶ در اصفهان به دنیا آمد.
مجموعهی شعرهای «زوایا و مدارات»، «فصلهای زمستانی»، «شرقیها»، «گریزهای ناگریز» و «با شب، با زخم، با گرگ»، «گنجشکها و گیلاسها»،«شب مانا شب»، «دالانهای بلند عصر»، «از بامداد نقره و خاکستر»، «سبدها»، «از دل تا دلتا»، «اندوهیادها»، «سطحهای شعر در سطرهای نثر» و «از صدا تا سکوت»، شعر بلند «خروس هزاربال»، کتابهای «شعر نو، از آغاز تا امروز»، «ادبیات معاصر ایران»، «شعر و شاعران»، «چهرههای شعر امروز» و مجموعه کتابهای «شعر زمان ما» که به ترتیب دربارهی احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، سهراب سپهری، فروغ فرخزاد و نیما یوشیج نوشته شدهاند، از جمله آثار این شاعر و منتقد هستند که در روز هشتم تیرماه سال ۱۳۸۸، در سن ۷۲سالگی درگذشت.