محمد زین‌العابدینی، سرپرست شبکه مستند در گفتگوی مشروح درباره بودجه، زمان افتتاح رسمی، نظامند نبودن وضعیت تولید مستند، گلایه‌های مستندسازان، آموزش در این شبکه صحبت کرده است.
به گزارش هنر نيوز به نقل از مهر، محمد زین‌العابدینی، قائم مقام مدیر شبکه چهار و سرپرست شبکه مستند است. شبکه مستند 14 مهرماه سال 1388 به صورت آزمایشی راه اندازی شده و هشت ماه از فعالیت این شبکه می‌گذرد. این شبکه قرار است تیرماه به صورت رسمی افتتاح می‌شود و مخاطبان می‌توانند با نصب دستگاه‌های مبدل به تلویزیون آن را دریافت کنند. با زین‌العابدینی، درباره وضعیت مستندهای شبکه چهار، شبکه مستند و ... صحبت کردیم.
در حال حاضر مستندهای خارجی زیادی از شبکه چهار روی آنتن می رود که مستندسازان داخلی نمونه آنها را بسیار ساختند، اما شاهد هستیم شبکه چهار به جای اینکه مستندهای داخلی را خریداری و پخش کند، مستندهای خارجی را می خرد. دلیل این اقدام شبکه چهار برای چیست؟
محمد زین‌العابدینی، سرپرست شبکه مستند و قائم مقام مدیر شبکه چهار: بنا به دلایلی با صحبت شما موافق نیستم. در برنامه "مستند چهار" ما به دنبال فیلم‌های بلند مستند هستیم، به همین دلیل سراغ آثار مستند فاخر دنیا می‌رویم، چرا که بضاعت تولیدات داخلی ما در این باره خیلی ضعیف است. وقتی تعداد مستندهای بلند ما کم است، به همین دلیل ناچار هستیم مستندهای خارجی را خریداری کنیم. برخی مواقع هم تولیدکنندگان داخلی قیمت بالایی برای آثارشان پیشنهاد می‌کنند که به توافق نمی‌رسیم. در مجموع شبکه چهار از خرید فیلم‌های مستند بلند استقبال می‌کند و در این باره مشکلی ندارد.
اما مستندسازان داخلی فیلم های بلند خوبی می‌سازند. آنها گلایه دارند که تلویزیون از آثار آنها استقبال نمی‌کند؟
بضاعت ما کم است. با نگاهی به جشنواره‌های مختلف داخلی می توانید متوجه این مسئله شوید. آثار مستندی که بالای 60 دقیقه هستند تعداشان خیلی کم و تعداد مستندهای زیر 60 دقیقه زیاد است. گاهی در جشنواره‌ها مستندهای بلند به دلیل تعداد پایین شان فقط در بخش جنبی مورد تقدیر قرار می گیرند و تعداد آن قدر نیست که رقابت شکل بگیرد. یکی از رویکردهای ما در پخش برنامه "مستند چهار" این است که مخاطبان با مستندهای بلند خوب دنیا بیشتر آشنا شوند و الگویی هم برای مستندسازان داخلی باشد. آنها باید با روش های مستندسازی در دنیا بیشتر آشنا شوند تا نقاط ضعف خودشان را شناسایی کنند. البته در دو سال اخیر تعداد مستندهای بلند داخلی نسبت به گذشته رشد بهتری داشته است. مسلماً با آموزش نیروهای جوان و توانمند می توان آینده ای خوبی را برای مستندهای بلند داخلی پیش بینی کرد.
اما چرا تلویزیون در خرید مستندهای کوتاه داخلی خوب هم کوتاهی می کند. چنین مسائلی باعث می شود که مستندسازان ما انگیزه ای برای تولید مستند نداشته باشند، به همین دلیل بیشتر جذب ساخت کارهای داستانی می شوند تا مستند؟
ما در خرید مستندهای کوتاه هیچ محدودیتی نداریم و به هر میزان که مستندهای خوب و با کیفیت که استانداردهای لازم را داشته باشند ، خریداری می کنیم. اتفاقاً خرید مستندهای داخلی به نفع سازمان صدا و سیما است. هدف ما تقویت مستندهای داخلی است. رویکرد سازمان صدا و سیما هم با راه‌اندازی شبکه مستندافزایش تولید مستندهای داخلی است و قصد دارد این حوزه را تقویت کند. شبکه مستند به عنوان یک شبکه 24 ساعته درجهت حمایت از مستندسازان داخلی است. امیدوارم ما در زمینه ساخت مستند به جایی برسیم که نیاز به خرید مستندهای خارجی کم شود.
اما تلویزیون متاسفانه بودجه مناسب به تولید مستند اختصاص نمی دهد. آن طور که بودجه صرف آثار داستانی می‌شود مستند مورد توجه قرار نمی‌گیرد؟
با افزایش بودجه و حمایت بیشتر از مستندسازان موافق هستم و همیشه هم از حقوق مستندسازان دفاع کردم، اما نباید تولید یک مستند را با یک کار داستانی مقایسه کرد، چرا که هر کدام ژانر متفاوت خودشان را دارند. از سوی دیگر نباید یک طرفه قضاوت کرد، چرا که برای تولید یک کار فاخر فقط بودجه مهم نیست و موارد دیگر هم شامل می‌شود. چقدر نیروی انسانی متخصص هم در این زمینه داریم؟ آیا تعداد افراد متخصص هم در این باره زیاد است؟ سازمان صدا و سیما با راه اندازی شبکه مستند که هم اکنون به صورت آزمایشی فعالیت دارد، تلاش می کند به نقطه اوج در تولید مستند برسیم.
شاید قیاس بودجه یک کار داستانی با مستند صحیح نباشد، اما شاهد هستیم همیشه حداقل ها نصیب مستندسازان می‌شود، حتی بودجه برای تحقیق یک اثر مستند هم نادیده گرفته می شود؛ در حالی که زیربنای یک مستند خوب تحقیق است؟
بله، باید در موارد مشابه به قیمت‌های متعادل برسیم. تحقیق زیربنای اصلی تولید یک اثر مستند خوب است و ما هم باید سرمایه‌گذاری کنیم، اما گاهی برای خلق یک اثر لازم نیست تحقیق جدیدی انجام شود؛ چرا که آرشیو خوبی داریم. مثلاً برای ساخت یک مستند با موضوع پزشکی ممکن است اطلاعات لازم وجود داشته باشد و مستندساز با گردآوری اطلاعات یک مستند خوب بسازد. وقتی طرحی برای تولید مستند به تلویزیون ارائه می‌شود تمامی این موارد باید در نظر گرفته شود و بعد بر آن اساس برآورد شکل گیرد. مسلماً وقتی بدانیم برای یک اثر جدید باید تحقیق از صفر شروع شود، این مسئله را در بودجه در نظر می‌گیریم. در کشورهای توسعه یافته تولید مستند برایشان اهمیت زیادی دارد. ما هم به دنبال پیشرفت هستیم و باید به تولید مستند اهمیت دهیم.
اما مستندسازان همیشه گلایه دارند که بودجه مناسب حتی بر اساس این صحبت شما برای آثارشان تعلق نمی‌گیرد؟
این مسئله را رد نمی‌کنم. ممکن است گاهی هم این مسائل به وجود بیاید، اما در شبکه چهار سعی کرده‌ایم این مشکلات کمتر باشد. در شبکه مستند هم به دنبال فراهم کردن امکانات بیشتر برای مستندسازان هستیم. ما به دنبال ارتقای سطح کیفی مستند هستیم. ممکن است شما بگویید این ادعا است، اما قصد داریم سطح مستند را بالا ببریم و بودجه هم بر اساس نیازهای واقعی برای تولید هر اثر در نظر گرفته می شود.
اما مدیران ما همیشه نگاه سطحی به تولید مستند دارند؟
نگاه سطحی نمی‌شود. همانطور که اشاره کردم تمامی موارد؛ برای تولید مستند در نظر گرفته می شود. وقتی یک مستندساز یک سال از زندگی‌اش را می گذارد و وقت خودش را صرف تولید یک مستند می‌کند باید به لحاظ مالی تامین شود. در دنیا برای ساخت مستند نهادهای مختلف سرمایه گذاری می‌کنند. امیدوارم در اینجا هم این اتفاق بیفتد.
زمانی سرمایه‌گذار برای فعالیتی اقدام می‌کند که برایش سودی داشته باشد، اما صدا و سیما این بستر را فراهم نمی‌کند؟
اتفاقاً سازمان صدا و سیما بسترها را آماده می‌کند و سعی کرده این تعامل را با نهادهای مختلف فراهم کند. در حال حاضر هم تولید مستنداز طبقه ج به طبقه ب و الف ارتقا یافته است، به همین دلیل شبکه مستند هم طراحی و راه اندازی کرده است تا بتواند سرمایه گذار خصوصی را جذب کند.
اما احساس می شود درجه بندی مستندها نظامند نیست؟
همه مستندها درجه بندی مناسبی دارند و بر اساس موضوع و ... تقسیم بندی و برایشان برنامه ریزی می شود. ما قصد داریم حتی مستندهای الف ویژه هم تهیه کنیم. باید گام به گام جلو رفت و نمی توان انتظار داشت به سرعت یک اتفاق بزرگ در یک حوزه بیفتد. از سوی دیگر مدیریت هزینه اهمیت زیادی دارد و ما سعی می کنیم این مسئله صحیح اعمال شود. علاوه بر آن تلاش می کنیم با برنامه ریزی مناسب، آموزش لازم هم داده می شود. همان طور می دانید تجربه با گذشت زمان به دست می آید و اتفاق آنی نیست. باید آرام آرام شاهد اتفاقات مهم باشیم.
اما شاهد هستیم در هر مقطعی سازمان صدا و سیما حرکتی را شروع می کند، ولی بعد از مدتی رها می شود. مثل منحل شدن مرکز مستندسازی ... در واقع حاکم شدن برخی سلایق برای هر حرکت تازه‌ای باعث می‌شود آینده درخشانی هم پیش بینی نکرد؟
این طور نیست که هر حرکتی بعد از مدتی رها می شود، بلکه روش حمایت سازمان صدا و سیما تغییر می‌کند تا به ارتقای کیفیت کمک شود. بعد از منحل شدن مرکز مستندسازی به هر یک از شبکه‌ها ماموریت داده شد تا بر اساس تعریفی که دارند مستندهای مناسب تهیه و پخش کنند و شبکه مستند را در 14 مهرماه سال 1388 راه اندازی کرد و هشت ماه از فعالیت این شبکه می گذرد.
چرا تلویزیون مستندهایی که درباره شخصیت‌های مختلف ساخته می‌شود را خریداری نمی‌کند؟ آیا در این باره با محدودیت‌هایی رو به رو است؟
در همه حوزه‌هایی که مستند تهیه می‌شود و از دید ما استانداردهای لازم را داشته باشد، خریداری می کنیم. محدودیتی هم برای خرید مستندهای پرتره نداریم، حتی شبکه چهار مستندهایی زیادی درباره شخصیت های بزرگ تهیه و پخش کرده است.
چرا مستندهایی با موضوع های اجتماعی از تلویزیون روی آنتن نمی‌رود و اگر هم این اتفاق می‌افتد، آن قدر ممیزی می‌شود که دیگر مستندساز آن اثر را برای خودش نمی‌داند؟
شاید ساده‌ترین راه حل این باشد مستندهایی که موضوع آنها حساسیت برانگیز است، پخش نشود، اما در چند سال اخیر تعداد مستندهایی اجتماعی که از تلویزیون پخش شده، افزایش یافته است. تعداد مستندهای مختلف علمی، تاریخی و ... کم نیستند و ما هم سعی می‌کنیم مستندهای مختلف را پخش کنیم، اما برداشت مستندساز از یک موضوع و شکل ارائه آن هم اهمیت زیادی دارد. اگر ما مستندی را پخش کنیم که به جای اینکه جنبه پیشگیری داشته باشد، ترویج دهنده مشکل باشد ، صحیح نیست. اگر قرار است درباره یک موضوع حساس مستند اجتماعی تهیه کرد، باید مستندساز هوشمندانه با موضوع برخورد کند و به گونه‌ای به موضوع بپردازد که با کمترین ممیزی روی آنتن برود تا هم مشکل را مطرح کرده و هم الگویی به جامعه ارائه کند. این مسئله به هنر مستندساز برمی‌گردد که چگونه با آسیب اجتماعی برخورد کند. برقرار کردن توازن به معنای سانسور نیست.
اما مدیران سازمان صدا و سیما کمتر جسارت می‌کنند مستندی با یک موضوع ملتهب اجتماعی پخش کنند؟
همانطور که اشاره کردم این مسئله با تیزهوشی یک مستندساز قابل حل است تا با کمترین ممیزی اثرش پخش شود. رسانه وظیفه آگاه سازی دارد، اما آگاهی مخاطب هم روش خودش را دارد و نباید بی مقدمه مشکلی را مطرح کرد. در شبکه چهار مستندی با عنوان "ایران دریای نور کوه نور" با موضوع معضلات صنف طلا پخش شد که مورد توجه مخاطبان هم قرار گرفت و تمام مشکلات مربوط به خرید و فروش و تولید طلا بررسی شد. باید اطلاع رسانی صحیح انجام شود و این وظیفه رسانه است. علاوه بر آن مستندهایی با موضوع مواد مخدر، کودک آزاری، معلولان، سالمندان و ... از شبکه چهار پخش کردیم که با استقبال مخاطبان هم رو به رو شد. این مستندها جنبه پیشگیری و اطلاع رسانی داشت.
شما به عنوان سرپرست شبکه مستند تا چه حد دست مستندسازان این شبکه را باز می‌گذارید تا به موضوعات مختلف بپردازند؟
حتماً سعی می‌کنیم بسترهای لازم را در اختیار مستندساز قرار دهیم تا مستندهای فاخری تهیه شود.
آیا این فرصت را در اختیار مستندسازان جوان هم قرار می دهید؟
در حال حاضر بخشی از تولیدات شبکه ما را جوانان انجام می‌دهند. قصد داریم شرایط را برای جوانان با استعداد و توانمند فراهم کنیم، به همین دلیل از دوستان مستندساز و جوان دعوت به همکاری کردیم. آنها باید آموزش را جدی بگیرند تا در کارشان رشد کنند.
آیا برای آموزش مستندسازان نیز برنامه‌ای در نظر دارید؟
آموزش جزو وظایف شبکه های صدا و سیما نیست. شبکه مستند بودجه را در اختیار مستندساز قرار می دهد. هدف ما جلب رضایت مخاطبان است. جوانان می توانند از طریق دانشکده صدا و سیما آموزش لازم را ببینند. همکاران صدا و سیما آموزش حین خدمت را دارند، اما این شامل حال کارمندان می‌شود. ما تلاش می‌کنیم شرایط مناسب را برای تولید یک اثر فاخر فراهم کنیم و حمایت‌های لازم را از مستندساز می‌کنیم تا او رشد کند. همچنین اگر برنامه‌های نمایش فیلم در خانه هنرمندان و دیگر مراکز مربوطه انجام شود، همکاری لازم را برای انعکاس نقد و بررسی آن خواهیم کردم.
تا چه زمانی شبکه مستند آزمایشی خواهد بود؟
به هر حال باید دستگاه‌های مبدل که قرار است به تلویزیون نصب شود، در دسترس عموم قرار بگیرد. اگر حجم مخاطبان ما به اندازه‌ای که در نظر داریم، برسد حتماً از حالت آزمایشی خارج می‌شود. امیدوارم تیرماه بتوانیم این شبکه را به صورت رسمی افتتاح کنیم.
آماری از مخاطبان شبکه آزمایشی مستند دارید؟
آمار رسمی نداریم، اما یک ماه و اندی است که از طریق ایمیل و پیامک مخاطبان پیام هایی برایمان ارسال می‌کنند.
خودتان فکر می کنید چقدر مخاطب دارید؟
با توجه به پیام‌های ارسال شده فکر می کنم حدود چهار تا پنج هزار خانواده مخاطب داریم.
فکر نمی‌کنید اطلاع رسانی ضعیفی درباره شبکه مستند دارید؟
اطلاع رسانی زمانی فایده دارد که امکان دسترسی به صورت عموم برای مخاطبان فراهم باشد تا زمانی که دستگاه‌های مبدل در اختیار عموم مخاطبان نباشد و پخش در محدوده جغرافیایی مناسبی نباشد، نمی‌تواند اطلاع رسانی گسترده‌ای کرد. با تعاملی که با شبکه تهران داشتیم، قرار شده این شبکه مواد تبلیغی (آنونس، زیرنویس و ...) برای شبکه مستند داشته باشد.
تا چه زمانی استان‌ها می‌توانند شبکه مستند را دریافت کنند؟
تغییرات زمانبر است، اما پوشش استانی هم نیاز به اعتبار دارد که باید فراهم شود.
بعد از افتتاح رسمی در تیرماه شبکه مستند چند ساعته خواهد بود؟
24 ساعته است. سه بخش هشت ساعته تقسیم کردیم که از ساعت هشت صبح تا 16 تکرار بخش اول، از ساعت 16 تا 24 بخش اول و از ساعت24 تا ساعت هشت صبح تکرار بخش دوم است. با این برنامه ریزی مخاطبان می‌توانند در زمان‌هایی که فرصت دارند برنامه های این شبکه را تماشا کنند.
چند درصد از تولیدات شبکه مستند به مستندهای خارجی و چقدر به مستندهای داخلی اختصاص دارد؟
ما تا یک سال باید از تولیدات آرشیوی استفاده کنیم تا به جایی برسیم که تولیدات مستقل داشته باشیم. در حال حاضر 20 درصد داخلی و 80 درصد خارجی است، اما با برنامه ریزی مناسبی که انجام دادیم در آینده تولیدات داخلی بیشتر می شود.
بودجه شبکه مستند مشخص شده است؟
هنوز قطعی نشده، اما مدیران سازمان صدا و سیما تلاش زیادی برای حمایت از این شبکه می‌کنند. امیدوارم بودجه قابل قبولی اختصاص یابد تا مستندسازان هم با فراغ بال کارهای مناسبی تولید کنند.
آیا تعاملی با دیگر صنف‌هایی که در زمینه مستند فعال هستند مثل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و ... دارید؟
ما آمادگی خود را برای همکاری با نهادهای مختلف اعلام کردیم. همچنین به زودی جلسات مختلفی هم با انجمن‌های مختلف شروع می‌کنیم. امیدوارم نهادهای مختلف هم ما را برای تولید مستند همراهی کنند. ما نیاز داریم وزارتخانه های مختلف هم سرمایه گذاری کنند و دست به دست هم بدهیم تا کیفیت مستند ارتقاء یابد و تولید بهترین مستندها را در دنیا از آن خود کنیم.
گفت و گو: فاطمه عودباشی و الهام نداف
