گذری بر هنر انقلاب؛
هنر انقلاب تجسم سند قوم‌نگارانه آرزوهای مردم
هنر انقلاب بر گرفته از آرمان های انقلاب است. ماه بهمن یاد آور دوباره این آرمان هاست. به همین بهانه هنر انقلاب را دوباره از نظر می گذرانیم.
تاريخ : سه شنبه ۱ بهمن ۱۳۹۲ ساعت ۱۱:۳۵
هنر به عنوان رسانه ای خبر رسان همواره نکات مورد نظر بشر را مورد بررسی قرار داده است. در حقیقت هنر به رخدادهایی واکننش نشان می‌دهد که زندگی بشر را خواسته یا ناخواسته تحت تاثیر قرار می‌دهند. نخستین نشانه‌های هنری از دیواره غارها به صحنه‌های شکار متعلق است. شاید این صحنه‌ها آرزوهای دور و دراز آدمی در این عصر است. شاید همین صحنه شکار روزگار باستان کهن الگوی هنرهای معاصر است.
اگر هنر های هفت رنگ سی و اندی سال قبل را به خاطر آوریم؛ می‌توانیم دوباره صحنه‌های آرزوی انسانی را مجسم در قاب‌های نقاشی ببینیم. هنر هایی که به واسطه ارتباط با مردم کوچه و بازار و احساساتشان، رنگ و لعاب زندگی پر تلاطم شهری را به خود گرفته بودند و اندکی هم عامیانه به نظر می‌رسیدند. هنر انقلاب را شاید بتوان تفسیر چنین روزهایی دانست. در واقع هنر تصویرگر حال مردم یک جامعه است و به همین سبب هنر انقلاب را می‌توان سند احوال مردم دهه های شکل‌گیری انقلاب دانست. هنری که از خرداد 1342 شروع شد و تا روزهای آغازین جنگ ادامه داشت.
هنری که در قلب آشوب‌های زمانه و دلواپسی های مردم یک عصر شکل گرفت و پا به پای مردم شهر خیابان‌ها را از حادثه لبریز کرد. از نسل انقلاب کمتر کسی را می توان یافت که پوسترهای رنگی و سیاه و سفید انقلاب را به خاطر نیاورد. شعارهای انقلابی و شکل‌های چاپ شده بر دیوارهای تاریک شبانه از یاد هیچ کس نمی‌رود. هنر انقلاب در میانه همین هیاهو زاده شد. عناصر تصویری خود را از اعتراض مردم کوچه و بازار به عاریت گرفت و با نشانه‌های تصویری آن‌ها احساسشان را ثبت کرد. اما شاید بستر فراهم برای شکوفایی هنر انقلاب روزهای بهمن 57 باشد.
پوسترهایی که بعدها پس از پیروزی انقلاب به هر بهانه و مناسبت ریز و درشتی چاپ می‌شد؛ از همین روزها برگرفته شده بود. چهره امام، خورشید، مشت‌های گره کرده، صحنه تجمع مردم برای راهپیمایی، نقوش خوش رنگ و لعاب اسلیمی و موج رنگ‌های سرخ و سپید و زرد، و گاه کعبه و یا قدس و سیم های خاردار پیرامونش، آشناترین عناصر در این روزهای هنر به شمار می‌رفتند. بعدها و با شروع جنگ، کم کم نشانه‌های بصری هنر انقلاب با عناصر تازه‌ای جایگزین شدند. کبوترهای پرتعداد به نمادی از شهادت در این تابلو ها به وفور دیده می‌شوند. شاید به جرأت بتوان گفت هنر جنگ از بطن هنر انقلاب متولد شد. تمامی عناصر آن را به عاریت گرفت و بر داشته‌های خود افزود. اما ساختار هنر انقلاب در هنر جنگ حفظ شد. عناصر ساده‌سازی شده هنر انقلاب در هنر جنگ دوباره زنده شدند؛ رنگ های تخت و گاه براق، جزئیات محدود تصاویر، عناصر پر تعداد در یک صفحه، ترکیب تصاویر واقع گرایانه و چیدمانشان در کنار هم برای بیان یک مضمون خاص، همه و همه از ویژگی‌های هنر انقلاب اند. اما فارغ از تمام این ویژگی‌های ریز و درشت؛ هنر انقلاب به جهت خاصیت روایی خود حایز اهیت است. در واقع این هنر تمامی نکات ریز و درشت یک رخداد را بی کم و کاست و با اندکی چاشنی آرمان‌خواهانه به هم می‌آمیزد و خواسته‌های مردم را نمایش می دهد. از آرزوهای آنان برای آینده انقلاب سخن می‌گوید و به همین سبب است که هنر انقلاب را بیش از جنبه هنری یک سند جامعه‌شناسانه و تاریخ‌نگارانه می‌دانیم.
اما در مجموع می‌توان گفت بارزترین ویژگی هنر انقلاب صداقتی‌ست که به وضوح احساسات و عواطف توده مردم را نمایش می دهد. در قیاس هنر انقلاب با هنرهای انقلاب و جنگ در سایر نقاط دنیا می‌توان این ویژگی را وجه بارز هنر انقلاب در سراسر دنیا دانست. علیرغم آن‌که بسیاری از این آثار بسیار خام‌دستانه و با عناصر تکرارپذیر تصویر شده‌اند؛ بخش مهمی از تاریخ ایران را به خود اختصاص می‌دهند و می‌توان آن‌ها را قسمت مهمی از هویت هنری دهه‌های اخیر دانست. چراکه هنر انقلاب زائیده یک رخداد مهم بود. در پس آن مبانی مستحکم و اصول پیچیده‌ای وجود نداشت اما نقش روایی آن را به طرز شگرفی بر اثرگذاری‌اش افزوده بود. از سوی دیگر هنر انقلاب بر خلاف هنرهای مرسوم پیش از خود؛ متعلق به طبقه اشراف و در خدمت آرمان‌خواهی و مطالبات شخصی آن‌ها نبود. مخاطب هنر انقلاب توده مردم بودند و به همین سبب هنر انقلاب به سرعت توانست نبض اندیشه آن‌ها را در دست گیرد و البته در این تبادل، بسیاری از ظرافت‌های هنرهای درباری را کنار گذاشت.
هنر انقلاب ملقمه‌ای از هنر واقع‌گرایانه کمال‌الملکی و هنرهای انتزاعی و اندیشه نگار تیموری و صفویه است. عناصر این هنر کاملاً واقع‌گرایانه‌اند و با دقت ترسیم شده‌اند؛ اما حکایت مورد توجه این هنر هم‌چون هنرهای پیش از قاجار از موضوعات والا سخن می‌گویند. در مجموع هنر انقلاب دارای مفهومی کلی و جامع است. به نحوی که نمی‌توان آن را هنری مقطعی و میرا دانست. هم‌چنان که در بسیاری از آثار امروز می‌توان رد پای اهداف هنر انقلاب و موضع‌گیری عدالت‌خواهنه این گونه هنری را جستجو کرد.
