هنر نیوز - تبيين شخصيت ملي ايراني در قالب هنر

نویسنده : مهدی عظیمی

هر ساله در ايران تعداد بسياري از فيلمسازان، مجسمه‌سازان، نقاشان، شاعران، كاريكاتوريست‌ها و ديگر هنرمندان ايراني دست به ساخت آثاري مي‎زنند كه محتوي ارزش‎ها و مضمون‎هاي هنري، سرگرمي و اوقات فراغت و آموزشي است. اما با وجود شخصيت‎هاي فراوان ايراني در تاريخ، فرهنگ، و ادب ايران‌زمين متأسفانه در فيلم‎ها، برنامه‎ها و آثار امروز هنرهاي ايران، شخصيتي وجود ندارد كه بتواند به نحو چشمگيري در مقاطع حساس (به ويژه دوره‎هاي خطر، و جنگ) و در زمان‎هاي معمولي (از جمله اوقات فراغت و سرگرمي) كل جامعه (حتي گروههاي سني مشخصي) را تحت تأثير قرار دهد!

در امريكا- اما- اينگونه نيست. به عنوان مثال شخصيت‌هاي خلق شده‌اي مثل ميكي ماوس وباگزباني باعث به وجود آمدن اسطورة شكست ناپذيري امريكا در ذهن كودكانشان شده است؛ همان كودكاني كه در بزرگسالي در جنگهاي بسياري در نقاط مختلف جهان شركت كرده‌اند و عليرغم وجود فضاي منفي موجود عليه آنها، همچنان بر اقدامات خود اصرار مي‌نمايند. باگزباني شخصيت خرگوش جسور، بي‎باك و شكست ناپذيري را به نمايش مي‎گذارد كه بر همة موانع با خونسردي غلبه مي‎كند. ميكي ماوس هم در جنگ جهاني دوم، كودكان و خانواده‎هاي آنان را به لحاظ رواني آماده پذيرش اتفاقات، التهابات و تبعات جنگ جهاني دوم مي‌كند. اين نوع شخصيت‌ها كه در فيلم‎هاي انيميشن و گونه‎‎هاي ديگر هنرهاي تجسمي وجود داشته و دارند در فيلمهاي آموزشي مورد نياز صنايع نظامي آمريكا نيز مورد استفاده قرار مي‌گرفتند. فيلمهاي "چهار روش براي پرچ با جريان آب" (1941) براي كمپاني اسلحه‎سازي لاكهيد، "پيروزي از راه قدرت هوايي"، و "آموزشي براي مرگ" با موضوع بررسي نظام آموزشي آلمان و همچنين فيلم‎هايي آموزش تخصصي براي كاركنان صنايع نظامي و جنگاوران امريكايي در فيلمي نظير "آن تانك را متوقف كنيد" از اين شخصيت‌ها بهره گرفته‌اند.

از آنجا كه اساساً رؤياي آمريكايي‌ها (و نمادهاي آن، توليد و مصرف بيشتر) در ديزني‎لند و پارك‎هاي تفريحي امريكا تبلور يافته، سياستمداران آمريكا هماره توجه ويژه‎اي به اين مسئله دارند. براي نمونه به هنگام افتتاح ديزني‎لند در سال 1955 ريچارد نيكسون رئيس جمهور وقت امريكا جزو اولين شخصيت‎هاي مشهوري بود كه شخصاً از آن بازديد نمود و معاون و فرزندان او نيز مستقيماً در جريان افتتاح آن حاضر بودند. اين اعتماد كه محصولات و شخصيت‎هاي انيميشن ديزني به عنوان تفريح و سرگرمي سالمي براي جوانان آمريكايي شناخته مي‎شود و خانواده‎ها مي‎توانند بدون هيچ نگراني همراه با كودكان‎شان اين محصولات را به تماشا بنشينند، در مقاطع حساس كاربردهاي ويژه‎اي براي سياستمداران آمريكايي داشته و دارد.

در آسيا (به خصوص ژاپن) هم اين ماجرا حضوري جدي دارد. شخصيت‎هايي كه اوسامو تزوكا پدر سبك انيمشين ژاپني خلق كرده، نه تنها كودكان ژاپن بلكه ديگر كشورها و حتي آمريكا را تحت تأثير قرار داده است. تزوكا كه استاد مانگا (كميك استريپ ژاپني) است، تنها يك كتابش "جزيره گنج" 400.000 نسخه فروش داشته و در سال 1997 فيلم "سلطان جنگل" او پر فروشترين فيلم سينمايي ژاپني مي‎شود. از سال 1980 به بعد كه فيلمهايش در سراسر جهان به نمايش درمي‎آيد، شخصيت‎هايي كه او خلق كرده و مورد استقبال بچه‎هاي ژاپني واقع شده در خارج از ژاپن نيز محبوب مي‎شود. او و فيلمسازان متأثر از او بيش از 50 نوع شخصيت از جمله روبات‎هاي فضايي را به بچه‎هاي سراسر جهان معرفي كرده‎اند. اين شخصيت‎ها را تماشاگران بسيار پسنديدند كه نمونه‎اي از اين استقبال را در ايران نيز مي‎توان به وضوح ديد.

در اروپا (به ويژه در آلمان) سعي شد تا شخصيتي خلق شود كه هم براي بزرگسالان جذاب باشد و هم كودكان آنرا دوست داشته باشند. شخصيت "تابالوگ" اژدهاي نفس آتشين كوچكي است كه از موسيقي پيتر مافي گرفته شده كه در سال 1983 آلبومش همراه با يك كتاب مصور منتشر شد و فروشي بيش از دو و نيم ميليون نسخه داشت. تئاتري به نام "تابالوگ و لي لي" با حضور همين شخصيت به عنوان موفق‎ترين برنامة موزيكال آلمان اجرا شد. سريال تلويزيوني ‎آن هم بسيار موفق و محبوب گرديد و به عنوان يكي از موفق‎ترين برنامه‎هاي تلويزيوني آلمان شناخته شد. هم اكنون يك شركت دو مليتي (استراليايي- آلماني) مشغول ساخت فيلم سينمايي‎اي از اين شخصيت مي‎باشد.

همچنين در انگلستان، با توجه به پيشينه و كاربردهاي موفق شخصيت‎هاي موثر داستاني در دوران مختلف، استوديو "آردمن و نيك پارك" با طراحي و خلق دو شخصيت والاس و گروميت براي بزرگسالان و كودكان، كه به سرعت محبوب و معروف شدند، بازاري جديد را فعال كرد و جوايز بي‎شماري را نيز از جشنواره‎هاي مختلف به دست آورد. محبوبيت اين دو شخصيت باعث شد كه شركت B.B.C از شركت آردمن بخواهد فيلم‎هايي با حضور اين دو شخصيت براي پخش در موقعيت‎‎هاي ويژه مانند كريسمس و... بسازد تا از اين طريق بينندگان خود را در اين ايام افزايش دهد. آوازه اين شخصيت‎ها از داخل انگلستان به بيرون مرزها هم كشيده شد و اخيراً فيلم سينمايي‎اي كه با حضور اين دو شخصيت در آمريكا ساخته‎اند، اكران شده و فروش بسيار موفقي نيز داشته است.

در ديگر كشورها نيز شخصيت‎هاي خلق شده‎اند كه بسيار معروف و قدرتمند، همچنان به حيات فرهنگي خود ادامه مي‎دهند؛ تن تن و ميلو در بلژيك، پينوكيو در ايتاليا، زورو، رابين‎هود، سوپرمن، و... كه همگي به اسطوره‎هاي سرزمين خود و سپس به شخصيت‎هاي معروف جهاني تبديل شده‎اند، از اين دست مي‎باشند.

در سازمان يونيسف كه انيمشين را به عنوان يك نمونة برجسته از هنرهاي تجسمي بهترين راه حل براي ارتباط با تمامي كودكان و با فرهنگ‎هاي مختلف در جهان انتخاب كرده، تلاشي براي خلق شخصيت خاص صورت داده است. بر همين اساس، دو شخصيت ايراني "مينا و طوطي‌اش" در يك سريال مورد علاقه و اهداف يونيسف شركت، و براي كودكان نمايش داده شده است كه موفقيت آن سريال توليد فيلمهاي متعدددي را با استفاده از اين شخصيت‌ها در كشورهاي ديگر به دنبال داشته است.

در ايران "توان بالقوه و بالفعل فوق‌العادة فرهنگي، تاريخي و هنري"، "اسطور‎ه‎هايي كه از كودكي در ميان داستانهاي مادربزرگ‎ها و پدربزرگ‎ها وجود دارد" و نيز "عطش مخاطبان" مي‎تواند عاملي بسيار تشويق‎كننده براي خلق شخصيت ملي همراه با شخصيت‎هاي تكميلي در كنار او باشد. اين مهم به يقين احتياج به پژوهش علمي و عملي در حيطه فرهنگ عامه، تاريخ، جامعه‎شناسي، روانشناسي، مردم‌شناسي، فقه، و... دارد تا بتوان شخصيت ملي ايران را خلق كرد، به آن غنا، روح و عمق بخشيد و آن را ادامه داد تا كودكان ايراني هويت، آمال و آرزوهاي خود را در يك كاراكتر ايراني تجربه كنند. شخصيتي كه هميشه او را در كنار خود حس نمايند و به همين خاطر هرگز در كودكي مقهور بازي جنگ فرهنگ‎ها و به خصوص فرهنگ غالب و تهاجمي آمريكا نشوند؛ و در بزرگسالي هم دچار ترديد، دوگانگي، تعارض، و خودباختگي نسبت به غرب و جريان فرهنگي او نگردند.

برخي از ما، جواناني را سرزنش مي‎كنيم كه مثلا موسيقي غربي گوش مي‎دهند، بطرز غريبي آرايش مىكنند، لباس مي‎پوشند و... درحالي كه بر مبناي آنچه اتفاق افتاده، اين نتيجه، طبيعي است؛ چرا كه همين جوانان از بچگي تنها، شخصيت‎هاي غربي را ديده‌اند كه در انيميشن‎ها و برنامه‎ها، پوستر‎ها، عروسك‎ها، و... به نمايش درآمده، آنها را به وفور شنيده، و لمس كرده‎اند. شخصيت‎هايي كه راهها و انواع ديگري از زندگي را به او ياد داده‎اند، و ما هرگز آن را نمي‌پسنديده‌ايم و نمي‌پسنديم. حتي امروز هم، اين اتفاق، متاسفانه به دست خودمان، در حال تكرار است. بقول بزرگي «ما كودكانمان را در كودكي نمي‎بينم، آنها را تنها در نوجواني و جواني مي‎يابيم كه ديگر دير شده است و نگراني و تأسف كاري از پيش نمي‎برد.» اين نگراني هر چند لازم است اما فرزندان ايراني، زندگي ايراني، هويت ايراني و هويت مذهبي، و... را چگونه آموزش مي‌بينند؟! آخر قهرمانان ايراني بايد به وجود بيايند و تأكيد و تكرار شوند تا ملكه ذهن كودكان شوند تا آنها خودشان را در قالب قهرمانان ايراني تجسم كنند. آيا جز اين است كه جوان ما از كودكي به صورتي ناخودآگاه ياد گرفته، قهرمانانش را چشم‎آبي، مو زرد، و... ببيند؟... اين رؤيا در بزرگسالي نيز ادامه پيدا مي‌كند، ولي اين بار آگاهانه است و مقابله با آن بسيار سخت، طاقت‌فرسا، پرهزينه و در بسياري موارد بي‌نتيجه!!

البته در يك اقدام (ناكامل) شخصيت‌هاي "دارا و سارا" طراحي شد تا در مقابل شخصيت "باربي" بايستد، اما عليرغم تبليغ بسياري كه براي جا افتادن "دارا و سارا" در فرهنگ عمومي جامعه شد، بدلايل متعددي اين شخصيت‌ها نتوانسته جاي مناسبي را در ميان كودكان و نوجوانان پيدا كند. ضمن آنكه اين دو شخصيت تنها در قالب عروسك متوقف و پشتوانة قدرتمند فرهنگي‌اي را نيز به همراه ندارند يا لااقل عقبة فرهنگي آنها به مردم منتقل نشده است.

شخصيت مطلوب ايراني شخصيتي است آرماني كه اهداف بزرگ نظام مقدس جمهوري اسلامي را برآورده نمايد. فرهنگ و باورهاي زندگي چنين شخصيتي، همان باورها، انديشه‎ها، گرايش‎ها، رفتار، و صفاتي را شامل مي‎شود كه اساس آن را الگوهاي "انسان كامل" تشكيل مي‎دهد. انساني با همة خصوصيات والا و متكامل فرهنگ اسلامي، كه ما آن را فردي آميخته با "فرهنگ و تفكّر بسيجي" برمي‎شماريم. خلق يك شخصيت ايراني و مكمل‎هاي او بر اين مبنا انقلابي فرهنگي است كه ثمره‎اش رستگاري كودكان و جوانان آينده اين مرزوبوم است كه هميشه و در همه حال آمادگي لازم را براي حضور در عرصه‌هاي دفاع از كيان اسلام، انقلاب اسلامي و وطنشان (ايران) خواهند داشت.

لذا پيشنهاد مي‌شود اين پروژه به عنوان يك طرح ملي در دستور كار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي قرار گيرد و اقدامات لازم براي ايجاد شخصيت ملي ايراني در آثار هنري صورت پذيرد.

پلان اجرايي:

تشكيل گروه تخصصي تحقيقاتي پژوهشي براي بررسي و خلق شخصيت ملي، زمينه‎هاي ظهور آنان، داستانها و چالش‎هاي پيش رو، متشكل از جامعه‎شناسان، روانشناسان، متخصصان تاريخ و تمدن ايران و جهان، فيلمسازان، معلمان و...
تشكيل گروه و تيم اجرايي هنري طراحان براي طراحي ايده‎ها، رنگ‎آميزي و... از طريق دعوت از حرفه‎اي هاي برتر اين رشته و به كارگيري دو نفر طراح ثابت (1 مرد و 1 زن) براي طول مدت پروژه.
نمونه‌سازي شامل عروسك، فيلم‌هاي انيميشن، فيلم‌هاي داستاني و سينمايي، و كتاب‌هاي كودكان، داستان‌هاي كوتاه و... و ديگر اقلام تبليغي فرهنگي.
تشكيل تيم ميداني پژوهشي علمي جهت نمايش نمونه‌ها و جمع‎آوري باز خورد آن در ميان اقوام، اقشار و گروه‎هاي سني مختلف.
اصلاحات و طراحي نهايي بر مبناي يافته‌هاي پژوهش‌ها.

توضيح:

براي رسيدن به شخصيت‎هاي مورد نظر پس از بررسي‎ها و تحقيقات لازم طراحي شخصيت در عناصر اصلي و سازنده (صورت، هيكل، لباس، نحوة راه رفتن، رنگ، مو، لهجه، و...) اتودهاي اوليه زده مي‎شود، آنگاه عروسك و مجسمه سه بعدي شخصيت‎هايي كه انتخاب شده،ساخته مي‎شود. سپس امكانات ظهورشان در قصه‎ها، توانايي‎ها فيزيكي انساني و فراتر از انسان آنان، و عناصر كليدي حالت‎هاي انساني آنها بررسي مي‎گردد. در بخش ديگر تست‎هاي لازم در خصوص صدا و جنسيت، شخصيت، تكنيك و بافت شخصيت و بستر ارائه او انجام مي‎گيرد.

بررسي‎هاي اوليه، ويژگي‎هاي فيزيكي شخصيت (شكل، تركيب، نقش، چشم‎ها، و بيني) و همچنين ويژگي‎هاي شخصيتي (آشنايي، مثبت بودن، و مسئوليت‌پذيري) و عامل تنش را در برمي‎گيرد. اين 8 مورد مىبايست در گروههاي مختلف هدف بررسي و تخيل شود. اين تخيل و بررسي بعد از مرحله طراحي اتفاق خواهد افتاد كه متوجه نوع رفتار متفاوت گروههاي مختلف در برخورد با شخصيت‎هاي اتود شده، خواهيم شد.

در تحليل عنصر ويژگي چهره به عامل شكلي (گونه گوشتي، گونه لاغر، صورت گرد، صورت بيضي، چاق، لاغر)، عامل تركيب (استخوان نازك، استخوان درشت، پوست تيره، پوست روشن، صورت كوچك، صورت درشت)، عامل تنش (چشم مورب روبه پائين، بيضي رو به بالا، ابروي بيضي رو به بالا، ابروي بيضي رو به پائين، لب‎هاي مشخص باريك، لب‎هاي شل)، عامل چشم‎ها (چشم بيضي، چشم‎هاي رو به پائين، چشم كوچك، چشم بزرگ)، عامل بيني(بيني بزرگ، بيني رو به بالا، و ...) پرداخته، آنگاه صفت‎هاي شخصيتي، مورد بررسي واقع مي‎شود. از جمله: عامل آشنايي (قابل دسترسي- غير قابل دسترسي، مطيع- لجوج، با نگرش- بدون نگرش، قابل اطمينان- غير قابل اطمينان، جدي- غير جدي، بي‎وفا- وفادار، نامهربان- مهربان، ناخوشايند- خوشايند)؛ عامل مثبت بودن (گذار- مثبت، بي‎روح- سرزنده، فروتن- سركش، كسل- شاد، خندان- عبوس، آرام- ناآرام، راسخ- مردد، مطمئن- نامطمئن)؛ عامل مسئوليت پذيري (مسئول- غير مسئول، آگاه- ناآگاه، صبور- عجول، و...).

منبع : http://www.sepead.blogfa.com