هنر نیوز - درس‏های عاشورا در گستره‏ای جهانی

خصلت فرهنگ آفرینی نهضت عاشورا در میان همه‏ی ملت‏های آزاده‏ی جهان به آفرینش فرهنگ مبارزاتی و مقدس منجر گشته است

نقش عاشورا در بین ملت های جهان (1)

درس‏های عاشورا در گستره‏ای جهانی

در این نوشتار، نویسنده به تأثیرات بزرگ حماسه‏ی عاشورا در میان دیگر ملت‏های جهان پرداخته و به دلیل ماهیت عزت مداری و استقلال خواهانه و آزاد اندیشانه‏ی این نهضت و برخورداری از خصلت انقلابی‏اش، توانسته بسان مدلی راه‏گشا و انقلابی در میان تمام ملت‏های عالم باشد. خصلت فرهنگ آفرینی نهضت عاشورا در میان همه‏ی ملت‏های آزاده‏ی جهان به آفرینش فرهنگ مبارزاتی و مقدس منجر گشته است. به این جهت نویسنده، مواردی را به عنوان نمونه‏ی تأثیر گزاری این نهضت بزرگ مطرح نموده.

نمونه‏ی نخست، عاشورا گرایی در کارائیب است که در دو جزیره «جامائیکا» و «ترینیداد» روح حماسه گری عجیبی را در مواجهه با استعمار انگلیس پدید آورده که به گفته فریدریک یونگ در ماه محرم روح حماسی عجیبی در این دو جزیره شکل می‏گیرد و مراسم «حُسی» به عنوان نمادی از چهره‏ی تابناک حسین بن علی برگزار می‏شود.

نمونه‏ی دوم: تأثيرات مثبت عاشورا در روسیه است که علی‏رغم تلاش‏های رژیم کمونیستی سابق و رژیم‏های کنونی، همچنان روح حماسی عاشورا موج آفرینی می‏کند و بسان مانعی بر سر راه کمونیسم متجلی می‏شود.

نمونه‏ی سوم: عاشورا گرایی و تأثیر و نقش رهایی بخشی آن در هندوستان است که در برابر استعمار انگلیس، این مسأله نقش حسّاسی ایفا می‏کند. رهبران سیاسی هند، خود را پیرو اباعبداللّه‏ دانسته و از روح موّاج سالار شهیدان بهره می‏گیرند و این ره آورد گران‏سنگ منجر به استقلال هندوستان می‏شود.

نمونه‏ی چهارم: تأثیر عاشورا در استقلال پاکستان است که به بحثی در خور گذاشته شده است.

نمونه‏ی پنجم: لبنان است که در ایام تاسوعا و عاشورا، مردم لبنان منقلب شده و تظاهراتی عظیم برپا می‏کنند.

نمونه‏ی ششم: چین می‏باشد که این تأثیر گذاری هم در آن سامان، عجیب و گسترده است.

نمونه‏های دیگر، اندونزی، مالزی، بنگلادش، افغانستان، فیلیپین، تایلند و... می‏باشد.

مقدمه:
نهضت عاشورا، تأثیراتی شکوهمند و ماندگار در روحیه‏ی طالبان فضیلت، آزادی، عزّت، استقلال‏طلبی و آزاداندیشی داشته و هم اکنون نیز به طور فزاینده‏ای به ایفای نقش می‏پردازد، زیرا که عاشورا، نمایشگر روحی موّاج و عصیانگر علیه مظاهر ظلم و پلیدی در گستره‏ی تاریخی است. مضامینی که در این نهضت بزرگ نهفته است، این امکان را به آن می‏دهد که همواره، الهام‏بخش بوده و نقش‏آفرین باشد.

خصلت انقلابی و جوشان نهضت عاشورا در مواجهه با تبهکاری‏ها، بی‏عدالتی‏ها و زشتی‏ها و روحیه‏ی تسلیم‏ناپذیری آن، بزرگ‏ترین نقطه‏ی شکوهمندی است که در ساختار نهضت بزرگ عاشورا تنیده شده و با توجه به برخورداری این نهضت از صدق و خلوص، صمیمیت، ارتباط روحی نهضت‏گران و انسجام اعضای این تشکیلات مبارزاتی، توانسته مدلی راه‏گشا و انقلابی در تاریخ ملت‏های مظلوم و ستمدیده‏ای که در اندیشه مبارزات استقلال طلبانه‏اند، باشد و به سان یک الگو، معیاری اصولی برای گزینش گردد. بدین جهت است که نهضت عاشورا نقشی منحصر در کشورهای شیعی و اسلامی ندارد، بلکه عاشورا فراتر از مرزهای جغرافیایی و عقیدتی، طی مسیر نموده و همواره بر قله‏ای بلند ایستاده و همه‏ی نظاره‏گران آگاه و منصف و آزادی‏خواه جهان، آن را اسوه و سمبلی حقیقی و عینی تلقی می‏نمایند و انسان‏های مبارز و دلداده اندیشه‏های استقلال‏خواهی و آزادی‏طلبی، بدان جذب شده و سرمشق راستینی برای آزادی و آزادگی قرارش داده‏اند.

این نکته، در خور تأملی بایسته است، از این روی آن را مورد تحلیل و ارزیابی قرار می‏دهیم.

فرهنگ‏آفرینی نهضت عاشورا
پیام‏ها و الهامات نهضت عاشورا به هر کجای جهان که رفته، به ساختن فرهنگ مبارزاتی خاصی، به شکلی تأثیرگذار منجر شده است. و در هر جایی و نقطه‏ای از جهان، به مدرسه‏ای سازنده، بدل گشته است. راز این فرهنگ‏آفرینی سترگ را باید در ماهیت نهضت عاشورا و در ماهیت عاشورائیان و خصلت‏هایی که در آنان وجود داشته و دارد، جستجو نمود.

نهضت عاشورا بدین گونه فرهنگ‏آفرینی می‏کند که عده‏ای از انسان‏های شایسته و وارسته، بدون برخورداری از ساز و برگ‏های جنگی و نظامی و کثرت نفرات، یک صحنه عالی و بدیع را به وجود آورده و یک ترسیم گری همه جانبه‏ای را در حادثه‏ی عاشورا به نمایش درآوردند. همین مسأله، منجر به فرهنگ‏آفرینی نهضت عاشورا در کلیه‏ی قلمروهای جغرافیایی جهان شد. در این نهضت، نشانی از عالمان سترگ و به اصطلاح نخبگان سیاسی و اجتماعی و عاقلان!! یعنی آنهایی که مدعی علم و نخبگی و عقل و اندیشه بودند، نیست. انسان‏هایی که می‏دانستند بنی‏امیه درصدد هدم و نابودی اسلام است و اموال مسلمین را به غارت برده، انسان‏ها را برده، و زبون می‏خواهد. اما در عین حال، همین‏ها با یک سلسله محاسبات عقلانی و عقل‏گرایانه، به تحلیل حوادث پرداختند. چنان که افرادی همچون عبداللّه‏ عباس، عبداللّه‏ عمر، مسور بن مخزمه زهری، عبدالرحمن بن حاطب، ابوبکر بن عبدالرحمن، سعید بن مسیّب، عروة بن زبیر، عطار بن یسار، ربیع بن خثیم ثوری، رزین بن حبیش، حارث بن قیس، سوید بن غفله جعفی، عمرو بن شرحبیل شبامی، حارث اعور همدانی، شریح بن حارث کندی و... حضور نداشته و به اظهار نکاتی به اصطلاح عقل‏مدارانه و عالمانه هم می‏پرداختند.۱

افرادی همچون طرماح بن عدی، عبداللّه‏ بن مطیع، عمرو بن عبدالرحمن مخزومی، محمد حنفیه، عبداللّه‏ جعفر و...، نیز از کثرت عقل و ذکاوت!! علاوه بر عدم مشارکت، به نصیحت و خیرخواهی امام پرداخته و به حساب خودشان، ارائه‏ی طریق کردند.۲

در این نهضت، مجموعه‏ای از انسان‏های عاشق، عارف، دل‏سوخته، ترک دنیا کرده، ترک نان و نام نموده و دل به میدان بلا سپرده، عاشق فضیلت و شیدای امامت، حضور داشتند و پشت به همه‏ی تعلّقات نموده و از میان کوره‏راه‏های مبارزه که هرگز به نتیجه نمی‏رسند، محکم‏ترین و اثرگذارترین راه را همراه با رهبری قیام برگزیده و در راستای حرکت الهی خویش آن راه را الهام‏بخش حرکت خود قرار داده‏اند. برخی از این چهره‏ها از عبّاد و زهّاد زمانه خود هستند، همچون سوید بن عمرو، عابس بن ابی شبیب شاکری و بریر بن خضیر و یزید بن حصین.۳

برخی دیگر از این شخصیت‏ها، بنی‏هاشمند که همواره در کنار امامان بوده و در حقیقت، اسلام ذوب شده‏اند و فنای در ذات احدیت یافته و با عمل خویش آن را نشان داده‏اند. زنانی هم که در کربلا حضور یافته‏اند با عشق و خلوصی غیر قابل وصف و انکارناپذیر برای ایفای یک نقش و یک رسالت بزرگ به کارزار و صحنه‏ی عاشورا آمده‏اند. آنها به آینده‏ای روشن امیدوار بوده، و حق مجسّم را در چهره‏ی حسین بن علی علیه‏السلام ، رؤیت می‏نمودند. مرزهای عزت و ذلت برایشان مشخص و روشن بود و باطل در نظرشان، گندابی می‏نمود که باید بریده شود و در همیشه‏ی تاریخ رسوا گردد.

این چهره‏های نورانی با حضورشان، با شهادت، با اسارت و با پذیرش بزرگ‏ترین مصیبت‏ها، فرهنگ تعالی و کمال، انقلابی‏گری، عشق به هدف‏های والا و راستین، ایثار و ازخودگذشتگی، ظلم‏ستیزی، حق‏خواهی و عزت‏طلبی، آزادی‏خواهی، آزادگی و شرافت، فرهنگ معنویت و آزادی از تعلقات مادی و شهوانی، فرهنگ اراده‏ی پولادین در میدان مبارزه‏ی حق و باطل و فرهنگ عشق مقدس و شهادت‏طلبی را برای همیشه‏ی تاریخ و برای همه‏ی انسان‏ها آفریدند و تابلوی زیبایی را در اوج قله‏ی تاریخ، به صورتی شکوهمند و برجسته، برافراشتند.

درس‏های عاشورا در گستره‏ای جهانی

به دلیل این که پیام‏های عاشورا برگرفته از فطرتی ناب و غیرآلوده به اغراض و شهوات و خواسته‏های نفسانی است، درس‏هایی به یاد ماندنی برای همه‏ی انسان‏ها دارد و به فطرت انسان‏های عالم، پیام‏هایی تأثیرگذار را منتقل ساخته، درس ظلم‏ستیزی، نپذیرفتن ذلّت و عزت‏طلبی از جمله درس‏های عاشورا است که از وسعت تأثیرگذاری نامحدود و جهانی برخوردار است.

درس‏های عاشورا در تاریخ ملت‏ها سینه به سینه منتشر شده و به سان الگویی غرورآفرین و عزت‏بخش درخشش می‏نماید. با توجه به این حقیقت، تأثیرات عاشورا در ملت‏های دیگر جهان را مورد اشاره و بررسی قرار می‏دهیم.

۱ـ عاشورا گرایی در کارائیب

منطقه‏ی دریایی کارائیب، منطقه‏ی وسیعی است که شامل مناطق و جزایر بسیاری می‏شود و در حد فاصل فلوریدای آمریکا، کوبا و جامائیکا قرار دارد و شامل بخش‏های وسیع از جزایر ترینیداد نیز می‏شود.

عاشورا در این مناطق، تأثیرات معنوی، روحی و حماسی خاصی برجای نهاده و هم اکنون به عنوان نمادی از معنویت، مظلومیت حقیقت و قربانی شدن فضیلت تلقی و قلمداد می‏گردد.

عاشورا در این مناطق مراسمی برگزار می‏شود که نام آن را Hosey نهاده‏اند، که در واقع، کلمه‏ی حُسی، برگرفته از نام مبارک امام حسین علیه‏السلام است. این مراسم عمدتا در دو جزیره «جامائیکا» و «ترینیداد»، در منطقه‏ی کارائیب، برگزار می‏شود و روح حماسی عجیبی را در انسان‏هایی که در این مناطق زندگی می‏کنند به وجود می‏آورد، به طوری که مواردی از بروز روح حماسی‏گری را در برابر استعمارگران انگلیسی از خود به نمایش گذارده است.

پروفسور فریدریک یونگ، استاد زبان و فرهنگ‏های اسلامی و مدیر برنامه‏های مطالعات عربی، ایرانی و ترکی دانشگاه اُترخت هلند است، وی حدود ۱۲ سال از عمر خود را صرف پژوهشی درباره‏ی اشکال و شیوه‏های گوناگون بزرگ‏داشت محرم در نقاط مختلف جهان کرده است.۴

ایشان سخنرانی خودش را در مرکز بین المللی گفتگوی تمدن‏ها ارائه نموده و به شرح این ماجرا پرداخته است. چنان که آقای پروفسور فردریک یونگ شرح داده، شرکت در این مراسم، بدون هیچ گونه تمایزی از ناحیه‏ی مسیحیان، سنیان، شیعیان و... حتی سایر اقلیت‏ها و طرفداران ایده‏ها و مکتب‏های دیگر، صورت می‏پذیرد و همه در مراسم Hosey«حُسی» شرکت می‏نمایند.

در مراسم بزرگ‏داشت محرم، مهم‏ترین موضوع، تدارک چیزی است که هندی‏ها به آن تعزیه می‏گویند که بسیار پرخرج و گران‏قیمت بوده و برای آنها نمادی از آرام‏گاه امام حسین علیه‏السلام است. تعزیه را که در این مناطق به آن Hoseyمی‏گویند، قبل از عاشورا می‏سازند و هم‏زمان با ساختن آن، مراسم خاص و مفصّلی برگزار می‏گردد و مردم جامائیکا تحت تأثیر هندیان به سنت عزاداری و تعزیه‏سازی می‏پردازند، گزارش‏هایی از ساختن تعزیه توسط کشیش‏ها و افسران کشورهایی که آن مناطق تحت استعمار آنها بوده، موجود است که نشان می‏دهد تعزیه‏هایی در جزایر مذکور ساخته می‏شد. در برخی از این گزارش‏ها، جزئیات آن مراسم کاملاً قابل مشاهده است، یکی از جالب‏ترین گزارش‏ها، خاطرات کشیشی در جنوب ترینیداد است که در زمان اقامت خود در آنجا نوشته است. وی در این گزارش، جزئیات کامل مراسم بزرگ‏داشت محرم را شرح داده است. از جمله عنوان می‏کند که حدود سیصد تعزیه در آن منطقه ساخته می‏شد.۵

چنان که در سخنرانی آقای فریدیک یونگ اشاره شده است، این مراسم در جامائیکا در ماه محرم برگزار نمی‏شود بلکه در دهه‏ی نخست ماه اوت انجام می‏گیرد، چون به تناسب وضعیت کاری و دخالت زمین‏داران و مالکان، تغییری در زمان برگزاری این مراسم به وجود آمده است.

در «جامائیکا» و «ترینیداد» اصطلاح «چاوک» معروف است. زمین چاوک را تمیز کرده و از علف‏هرزه‏ها پاک می‏کنند و با نواختن طبل‏های بزرگ این مراسم شروع می‏شود. آنها عروسک‏سازی می‏کنند و مدفنی نمادین برای امام حسین علیه‏السلام می‏سازند.

اما در ترینیداد، این مراسم از روز هشتم محرم، برابر با سنت شیعیان در کشورهای اسلامی، تا روز عاشورا و غروب روز عاشورا ادامه می‏یابد، در اصل مراسم بین جامائیکا و ترینیداد تفاوتی وجود ندارد فقط تفاوتی که هست، تفاوت در ایام برگزاری این مراسم است.

در گزارش دیگری نسبت به مراسم حُسی در همین مناطق، چنین آمده که این مراسم، روح اتکای به نفس عجیبی را در مردم این مناطق ایجاد می‏کند. آنها نسبت به فلسفه‏ی عاشورا و مظالمی که از طرف یزید، بر آن حضرت رفته، سخن می‏گویند و بر مظلومیت آن حضرت، و قربانی شدن فضیلت‏ها به دست سپاه رذیلت، گریه می‏نمایند.

متأسفانه چنان که گزارش شده، بر اثر پیدایش چند مسأله، همچون گسست نسل‏ها، مشکلات اقتصادی و هزینه‏های فراوان مراسم، کاهش مشارکت هندوها و بومی‏ها، مخالفت گروه وهّابی موجود در این مناطق با این مراسم، استعمار فرهنگی و رسوخ اندیشه‏های وارداتی غربی، این مراسم در معرض آسیب‏زدگی جدی قرار گرفته است.

۲ـ عاشورا گرایی در روسيه
تأثیرات مثبت عاشورا در روسیّه چنان که از پتانسیل موجود در مذهب و دین، مشخص و نمودار است، احساسات مذهبی دارای تأثیراتی عمیق، ماندگار و ریشه‏ای است. از هنگامی که مذهب در جامعه‏ی روسیه و شوروی سابق نفوذ کرده، علی‏رغم تلاش‏هایی که کمونیسم در زدودن روحیه‏ی مذهبی و دینی داشته، هم‏چنان پابرجا و استوار مانده است. در روسیه و شوروی سابق، مطبوعات ضد دینی کم نبوده و نیستند و کمونیست‏ها با توجه به سیر و روند مبارزه‏ی با مذهب، پیش‏بینی می‏کردند که مذهب، دیگر مقاومتی نخواهد کرد. اما روحیه‏ی انقلابی و حقانیت مذهب، باعث ماندگاری و ریشه‏داری آن شده و علی‏رغم آن همه فشار و خفقان، امروزه، قوی‏تر از هر روز دیگری احساسات مذهبی خود را متجلی و نمودار ساخته است.

شوروی در ضمن اعلام این امر که آداب و مراسم مذهبی هم‏چنان سرپا مانده‏اند، در صدد اثبات این نکته است که این مراسم و آداب، عموما در مناطق دور افتاده (مناطق روستایی دور و دهکده‏های قفقاز) به انجام می‏رسند... دستگاه در عین آنکه برد پدیده‏ی اسلامی را دست کم می‏گیرد، می‏پذیرد که پدیده‏ی یادشده در میان برخی از بخش‏های مردم به زندگی ادامه می‏دهد.۶

به گزارش و تصویرگری هلن کارر دانکاس، گر چه دستگاه سیاسی روسیه به مسلمانان به چشم خرد می‏نگرد و حرکت‏های آنان را کم رنگ جلوه می‏دهد، اما در واقع باید اذعان نمود که مسأله فراتر از یک سلسله گرایش‏های فردی انزواطلبانه است، بلکه یک تموّج و روحیه انقلابی‏گری است که در جوامع روسیه و شوروی سابق وجود داشته و هم اکنون نیز ادامه دارد.

امروزه اسلام دگرباره در شوروی سر برمی‏آورد، مقامات روحانی مسلمان در این نوزایش وجودی آگاهانه و مبتنی بر اراده، شرکت دارند و آن را رهبری می‏کنند.۷

در دوره‏ی سیاه حاکمیت حزبی و کمونیستی در شوروی سابق، مسلمانان درس‏های سترگی را از حادثه‏ی عاشورا به مرحله عمل رسانده و به تعقیب این آموزه‏ها و درس‏ها می‏پرداختند.

واقع امر این است که در جامعه‏ی مسلمانان، دستور شرکت ندادن جوانان در مراسم مذهبی، عالما و عامدا نادیده گرفته می‏شود و گه‏گاه دامنه‏ی این بی‏اعتنایی نسبت به قواعد و مقررات شوروی، خصوصا در نزد شیعیان، خیلی گسترده می‏شود. مراسم عاشورا، یعنی جنگ امام حسین و یزید و شهادت امام حسین علیه‏السلام ، علی‏رغم همه‏ی منع‏ها، با تظاهرات ونمایش‏های فراوانی برگزار می‏شود و بچه‏ها نیز در مراسم شرکت می‏نمایند. این مسائل، برای ناظران رسمی نگران‏کننده است، اسلام برکودکان نفوذ و سلطه دارد و این تسلط در ساختمان مدل‏های عقلانی آنان و حتی در بازی‏های ایشان دخالت دارد. در محیط‏های اسلامی شوروی بچه‏های مدرسه به جای جنگ‏های کلاسیک، ماجراهای تاریخ اسلام را به روی صحنه می‏آورند و مثلاً به نمایش جنگی حادثه‏ی بزرگ عاشورا می‏پردازند، زیرا عاشورا بچه مدرسه‏ای‏های مسلمان را از سنت‏ها و ارزش‏هایی سرشار کرده است که از سنت‏ها و ارزش‏های جامعه‏ی کل، کاملاً بیگانه‏اند.۸
عاشوراگرایی، مانعی بر سر راه کمونیسم افراطی

عاشوراگرایی در مردم شوروی سابق، خصوصا در مناطق گسترده‏ی مسلمان‏نشین، سدّی پولادین و قوی ایجاد کرده، تقویت روح حماسی را سبب گشته، و هم اکنون عاشورا در میان ملت‏های شوروی سابق و روسیه، تجسم‏بخش خصوصیت ملی و زندگی مشترک این اقوام است و به صورت نماد مقاومت درآمده است که قطعا با توجه به چشم‏طمع داشتن قطب‏های سرمایه‏داری غربی که بدان سو تمایل یافته‏اند، این روحیه، هم‏چنان به آفرینندگی و حماسه‏گری می‏پردازد.

اصولاً مسلمانان شوروی (روسیه) ابعاد مسأله‏ی مسلمانان را دریافته‏اند و متوجه این نکته‏اند که نیروی اسلام بر این پایه استوار است که در این منطقه، مسأله‏ی مذهبی به طور کامل با مسأله‏ی ملی در آمیخته است. (عاشورا در حال ملی شدن است)، و در نتیجه تنها مسأله‏ی ایمان مطرح نیست بلکه مسأله‏ی خواست‏ها و احساساتی مطرح است که کلیه‏ی معضلات را در یک متن سیاسی به هم آمیخته است.
همین روحیه است که سبب شده در روسیه از ناحیه دولت، تلاش وسیعی در ممنوعیت برگزاری مراسم عاشورا صورت بگیرد. آقای دکتر حسن حبیبی در مقدمه‏ای که بر کارر دانکاس نگاشته، همین مسأله را بررسی کرده و وضعیت ایران قبل از رخداد انقلاب اسلامی با وضعیت روسیه، تطبیق و مقایسه نموده است و چنین می‏نگارد:

مقایسه‏ی بخش‏نامه‏هایی که در ایران به مدارس دخترانه شده و دستور داده بود که مسؤولان این مدارس در رفع حجاب دختران بکوشند و مانع شوند که شاگردان با حجاب اسلامی سر کلاس و در مدرسه حاضر شوند با پیشنهادهای حزب و حکومت روسیه در مورد این که رفتار مذهبی شاگردان مورد توجه دقیق قرار گیرد و با آن مبارزه شود، مقایسه‏ی دولتی کردن حج در ایران و همین وضع در روسیه، مقایسه‏ی مخالفت با یادآوری شهادت امام حسین علیه‏السلام در ایران و در ادوار مختلف پنجاه سال اخیر و مخالفت با برگزاری مراسم عاشورا در ظرف همین مدت و در روسیه و... همه و همه عبرت‏انگیزند.۱۰

۳ـ نقش عاشورا گرایی در هندوستان
هندوستان، کشوری است که مزه‏ی تلخ استعمار انگلیس را سالیان متمادی، بر پیکر خویش احساس و مشاهده کرده است. کمپانی انگلیسی هند شرقی، چنان تلاش گسترده‏ای را معمول داشت که دست کمپانی‏های پرتغال و هلند و فرانسه را کوتاه کرده و خود، بر مقدرات کشور پهناوری همچون هند مسلط شد. انگلیسی‏ها از راه ایجاد نفاق و اختلاف میان امیران هندی، به ایده‏های پلید و شیطانی خود دست یافتند.

بالاخره توانست در قلب مملکت و شخص پادشاه مسلمان، که در دهلی برمسند حکمرانی کلی هندوستان تکیه زده بود، نفوذ کند و به وسیله‏ی اطرافیان و محارم و حتی زوجه‏اش به او نزدیک و نزدیک‏تر شود و عاقبت او را به آلتی بی‏اراده و مجسمه‏ای بی‏جان تبدیل سازد.۱۱

در هندوستان، گرایش عمیقی به صورت قلبی و باطنی به سوی امام حسین علیه‏السلام وجود دارد و مراسم سوگواری و عزاداری در روزهای عاشورا و تاسوعا و ایام محرم در هندوستان، زبان‏زد همگان است.
چه عشقی در این کشور، نسبت به شخصیت نورانی و تابناک امام حسین علیه‏السلام نهفته است، چه‏ها که نمی‏کنند و چه عزاداری‏ها که برپا نمی‏نمایند.

نشانه‏ی این عمق و عظمت را در جای جای کشور هندوستان می‏توان مشاهده نمود، مضامین و ارزش‏ها در سردرها و ساختمان‏های امام‏باره‏ها، خود را نشان می‏دهند، (امام‏باره، همان حسینیه‏ها و تکیه‏هایی است که در مناطق ایران وجود دارد.)

مضامین و ارزش‏های شیعی و عاشورایی در شعر و ادب اردو که در این منطقه نوشته شده و در ساختمان بنای امام‏باره‏ها، به کاررفته، به چشم می‏خورد، در خلال عصر فرمان‏روایی امجد علی (۶۴-۱۲۵۸-۱۸۴۲) قوانین شیعی اوده، جانشین قوانین حنفی در محاکم شرع گردید.۱۲

این ارزش‏ها در برهه‏هایی از تاریخ، در هندوستان باعث قیام‏ها و نهضت‏هایی ولو در سطحی محدود شده است، چنان که در گزارش‏هایی که نسبت به تیپوسلطان وجود دارد، وی از جنبه‏ی حماسی نهضت عاشورا در مبارزه با انگلیسی‏ها در ایام تاسوعا و عاشورا بهره جسته است. به دلیل این که اعتقاد به امام حسین در این کشور یک سنت گردیده و تعزیه‏خوانی‏ها و علم و بیرق‏هایی که برای آن حضرت برافراشته می‏شود، تأثیر حماسی خود را برجای نهاده است.

در هند، شیعیان، از روی اعتقاد، مراسم عزاداری ماه محرم را برپا می‏کنند، از آنجا که شهادت امام حسین، دردهم محرم اتفاق افتاده، دهه‏ی اول ماه محرم به عزاداری پرشوری اختصاص دارد که مجالس، شکل بیان منثور و منظوم وقایع کربلا را به خود می‏گیرد، متعاقب آن ماتم است که مراسم سینه‏زنی اجرا می‏شود و شبیه کوچکی از آرام‏گاه حسین که تعزیه نام دارد و علم‏هایی که معرف بیرق برادرش عباس می‏باشد در اماکن متبرکی موسوم به امام‏باره نگهداری می‏شود، همه‏ی این‏ها را طی مراسمی دست‏جمعی در روز دهم محرم بیرون می‏آورند و تعزیه در شط یا چاهی که به کربلای محلی معروف و معرّف میدان جنگ است، فرو می‏رود. شور مصیبت حسین، تأثیر روحی چشم‏گیری بر زنان باقی می‏گذارد، چندان که در مراسم عزاداری، الگوهای بلورین خود را می‏شکنند، سرخود را شانه نمی‏زنند، جواهر بر خویشتن نمی‏آویزند، از پوشیدنی‏هایی به رنگ روشن خودداری می‏کنند و در خلال عزاداری خنده یا هر حالت خوشی را پنهان می‏دارند. این سوگواری گاهی تا اربعین قتل حسینی علیه‏السلام که چهلم نامیده می‏شود ادامه می‏یابد، در هند، برخی از مراسم مربوط به مصیبت حسین تحت تأثیر آیین هندو قرار گرفته است.۱۳

افرادی همچون شاه ولی‏اللّه‏ دهلوی، معروف به شاه نعمت‏اللّه‏ ولی، سخت پای بند بوده و در مراسم تعزیه‏ی حسینی شرکت می‏نموده‏اند و سخت شیفته و تحت تأثیر قرار داشته‏اند. او خود، اشعاری درباره‏ی حسین بن علی سروده است که بسیار حماسی و گیرا است. شاعران فراوان دیگری هم با اهتمام به این مسأله پرداخته‏اند.

شاعر مرثیه‏سرا به نام مقبل شاه و حمید شاه، عباس بابولهی شاه و وارث شاه، هم نسل بودند و جنگ‏نامه‏ها و قصایدی حماسی به ترتیب درباره‏ی حسین بن علی علیه‏السلام و محمد حنفیه فرزند دیگر حضرت علی علیه‏السلام سرودند، و نیز حکایاتی را در باب مضامین مأنوس از داستان‏های قدیمی به نظم درآوردند.۱۴

خواجه‏های هندی و بسیاری از جماعت‏های لکنهو درباره‏ی حسین بن علی، بسیار حساسیت نشان می‏دهند. و تا می‏توانند مراسم عاشورا را در هند، عجیب و ممتاز برگزار می‏نمایند.

بهره‏وری رهبران هندی از موج عاشوراگرایی در استقلال هند

موج عاشوراگرایی درهند، چنان وسیع و گسترده است که همواره رهبران سیاسی هند را تحت تأثیر خود قرار می‏داده است و آنهایی که در فکر آزادی هند بوده‏اند، همچون گاندی، نهرو، ابوالکلام آزاد و... در سخنانی که از آنان نقل گردیده است، روح عاشورایی را نمادی از عزت یافته‏اند و برای پیروزی به استقبال عاشورا رفته و جامعه را به سوی مبارزات رهایی‏بخش گسیل داشته‏اند.

مهاتما گاندی رهبر بزرگ هند، که دغدغه‏ی استقلال هند را در سر داشته و عملاً وارد میدان مبارزه با انگلستان شده و بالمآل به هدف استقلال، دست یافته است، گرایش به عمل‏کرد عاشورایی را در هند وجهه‏ی نظر و تلاش گسترده‏ی سیاسی خود قرار داده و چنین می‏گوید:

من زندگی امام حسین، رهبر شهید بزرگ اسلام را به دقت خوانده‏ام و توجه کافی به صفحات تاریخ کربلا نموده‏ام و برمن روشن شده است که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد، بایستی از امام حسین پیروی کند و راه او را در پیش بگیرد.۱۵

و در جای دیگری می‏گوید:

من مبارزه را از شهیدان بزرگ عاشورا آموختم.۱۶

حقیقتا گاندی شخصیتی بزرگ بوده و این شخصیت بزرگ، راه مبارزه و روش آن را از امام حسین آموخته و این درس را عملاً نشان داده است. او با این روحیه‏اش توانست هند را آزاد نماید. این روحیه در کشور هند، حماسه و موج انقلابی‏گری را پدید آورد.

وقتی هند آزاد شد، مردم از خوشحالی سر از پا نمی‏شناختند و به سرودخوانی پرداختند... تمامی کشور غرق در سرور و شادمانی شد....۱۷

* پی‏نوشت‏ها:
۱. ر.ک، احمد بن یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج ۳، قم، الشریف الرضی، طبع ۱۳۷۳۷ ص ۲۴۰.
۲. تاریخ طبری، ج ۵، ص ۳۸۲.
۳. ر.ک، عبداللّه‏ مامقانی، تنقیح المقال، ج ۲، ص ۷۲ و ۱۱۲، ج ۱، ص ۱۶۷.
۴. مجله‏ی گزارش گفت و گو، شماره ۱، ص ۸۱.
۵. همان، ۷۹.
۶. کاردانکاس، اسلام و مسلمانان در روسیه، ترجمه‏ی حسن حبیبی، انتشارات قلم، آذر ۱۳۵۷، ص ۴۶.
۷. همان، ص ۵۳.
۸. همان، ص ۷۱.
۹. همان، ص ۷۴.
۱۰. همان، ص ۳۷.
۱۱. سید علی خامنه‏ای (رهبر معظم انقلاب اسلامی)، مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان، انتشارات آسیا، سال ۱۳۴۷، ص ۲۷.
۱۲. عزیرالدین احمد، تاریخ تفکر اسلامی در هند، مترجمان نقی لطفی، محمد جعفر یاحقی، تهران، ۱۳۶۷، مؤسسه‏ی کیهان، ص ۳۱.
۱۳. همان، ص ۳۲.
۱۴. همان، ص ۱۶۹.
۱۵. ر.ک، مشیرالحسن، جنبش اسلامی و گرایش‏های قومی در مستعمره‏ی هند، ترجمه‏ی حسن لاهوتی، مرکز بنیاد پژوهش‏های اسلامی آستان قدس رضوی، ۶۷.
۱۶. عزیرالدین احمد، تاریخ تفکر اسلامی در هند، ترجمه‏ی نقی لطفی و محمد جعفر یا حقی، ص ۳۲.
۱۷. شیلادها، تاریخ هند، ترجمه‏ی داود حاتمی، سال ۶۳، چاپ خوشه، ص ۲۲۷.