به مناسبت برگزاری دومین مجمع عمومی انجمن علمی نقد ادبی؛
چنان در قیدِ مهرت پایبندم...
دکتر ابراهیم خدایار - استادیار دانشگاه دانشگاه تربیت مدرس- به مناسبت برگزاری دومین مجمع عمومی انجمن علمی نقد ادبی؛ در یادداشتی برای یادبود استاد رضا سید حسینی از مقام شامخ او تجلیل کرد.
تاريخ : دوشنبه ۸ خرداد ۱۳۹۱ ساعت ۰۱:۱۹
اگر پیدایش نقد ادبی جدید در ایران را محصول سالهای پس از انقلاب مشروطه (۱۲۸۵ش/۱۳۲۴ق/۱۹۰۶م) بدانیم، شکلگیری بنیادهای نظری این شاخه از دانش جهانی را در ایران، اگر بتوان نام علم را بر آن نهاد، باید مدیون کوششهای دو طیف تحصیلکرده (مترجمان و استادان دانشگاه)، با دو سطح تحصیلات کاملاً متفاوت و برخوردار از دو پایگاه اجتماعی تقریباً ناهمگون دانست. این دو طیف هرکدام با آثار خود در انتقال مجموعه مباحث تاریخی و نظری نقد ادبی به همراه نمونههایی ترجمه شده از آثار شاخص شاهکارهای جهانی به دنیای فارسیزبانان در این زمینه، نقش برجستهای داشتهاند. زندهیاد رضا سیدحسینی (۱۳۰۵-۱۳۸۸) یکی از شخصیتهای شاخص طیف «جریان ترجمه» در انتقال مبانی نظریه و نقد ادبی در ایران است که با حضور پررنگ در این عرصه، نامی نیک از خود در بین متخصصان نقد و نظریۀ ادبی در بین پژوهشگران و استادان جریان «نقد دانشگاهی» به یادگار گذاشته است. از میان انبوه آثار ترجمهای و ترجمهـتألیفی وی، دو اثر، یکی ترجمۀ رسالۀ کاسیوس لونگینوس (۲۱۳؟-۲۷۳م) با نام در باب شکوه سخن (تهران: نگاه، ۱۳۷۹)، در زمینۀ بلاغت و نقد ادبی و دیگری مکتبهای ادبی (تهران: چاپ اول، ۱۳۳۴؛ چاپ پانزدهم، جلد اول، تهران: نگاه، ۱۳۸۷، چاپ چهاردهم، جلد دوم، تهران: نگاه، ۱۳۸۷) در زمینۀ معرفی نهضتهای ادبی اروپا؛ بهویژه نهضت فکری و ادبی فرانسه در سدههای اخیر به محیطهای ادبی ایران شایستۀ یادکری ویژه است. کتاب اخیر از بیش از نیم قرن اخیر تا کنون همواره از منابع معتبر طیف «نقد دانشگاهی» ایران برای تحقیق در مکتبهای ادبی جهان بوده است. یکی از ویژگیهای شاخص این کتاب علاوه بر دقت مترجم در ترجمۀ منابع و نمونههای شعریِ «ایسم»های اروپا، که برخی از بخشهای آن از جمله بخش سوررئالیسم، در حکم یک کتاب است (جلد دوم، صص ۷۸۱-۹۵۸)، اعتقاد و اعتراف مترجم به وجود بنیادهای نظری ادبیات ایران و لزوم گذر از مرحلۀ تقلید از نظریههای ادبی اروپا و درنتیجه پرهیز از انطباق بعضاً نادرست آنها به ادبیات ایران است. سیدحسینی در مقدمۀ جلد نخست کتاب در سال ۱۳۷۱ (ص۱۲) سخن کاملاً سنجیده و بهجایی در این زمینه زده بود: «هیچ ادبیاتی با تقلید از دیگران به وجود نمیآید، اگر ما در گذشته ادبیات پرباری داشته‌ایم، به سبب پشتوانۀ قوی تئوریک ما بوده است که امروزه با اینکه مورد توجه پژوهشگران غربی است، خود ما از آن غافلیم و تا این تئوری‌ها امروزی نشود و ما پابهپای پیشرفت مطالعات ادبی در غرب به فطرت خود بازنگردیم... نمیتوانیم منتظر باشیم که تنها با تقلید از دیگران و به طور تصادفی به رشد ادبی دست یابیم...». از این منظر، سیدحسینی از بانیان اندیشۀ تولید فکر ملی و بازگشت به فطرت خویشتن در بازیابی شکوه ادبیات ایران در میان مترجمان ایرانی به شمار میرود؛ نکتهای که لزوم درک و کاربست آن پس از دو دهه از طرح آن از سوی سیدحسینی، برای شرایط امروز نقد ادبی ایران، که در مرحلۀ رشد قرار دارد و درنتیجه گذر از مرحلۀ تقلید با توجه عمیق به مبانی فکری و فلسفی شاهکارهای خود و درنهایت طبقهبندی آنها از یک سو و تلاش برای تثبیت اصطلاحات نقد ادبی بومی از سوی دیگر، از نان شب هم برای تمام دلسوزان و متولیان این حوزه حیاتیتر است.
سیدحسینی در شکلگیری نخستین نشریۀ تخصصی نقد ادبی ایران نیز نقش بهسزایی داشت. سهم وی در راهاندازی فصلنامۀ نقد ادبی (بهار ۱۳۸۶، مرکز تحقیقا زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس)، که به آشنایی نزدیک نگارندۀ این سطرها با استاد منجر شد، و این کار به پایمردی سردبیر پیشین نشریه، دکتر حسین پاینده، صورت پذیرفت؛ قابل چشمپوشی نیست. نشستوبرخاست با استاد در بعد از ظهر چند یکشنبۀ سال ۱۳۸۶ در دفتر مجله از خاطرات فراموشناشدنی دستاندرکاران این نشریه است.
