مریم اطیابی- مردم پایتخت این روز‌ها با گشت و گذار در منطقه ۱۲ پایتخت بنرهایی را می‌بینند که حکایت از اجرای طرح انضباط شهری در این منطقه دارد. طرحی که هرچند برای اهالی و کسبه این منطقه گنگ و نامفهوم است اما شهرداری به خوبی روی آن مانور می‌دهد. این در حالی است که اضطراب رسانه‌ای دوستداران مواریث شهری و فرهنگی از زمانی آغاز می‌شود که با نگاهی به صورتجلسه ۲۳ خرداد این طرح، سخن از در خواست تخریب ۵۵ باب منزل مجردی بلا صاحب و ۹ باب دارای مالک در سطح منطقه به میان می‌آید.
چقدر این حرفها آشنا است! پیگیری‌ها نشان می‌دهد منظور از منازل مجردی همان طرح ساماندهی معتادین و پاکسازی منطقه از خلافکاران است. سخنان سال ۹۴ معاونان شهرداری چقدر آشنا به نظر می‌رسد.۱۰ سال پیش نیز« حمید باقری» مشاور شهردار منطقه ۱۲ هم هدف از تخریب ۶ هکتار از بافت قاجاری تهران را پاکسازی و ساماندهی معتادان اعلام کرد. باقری در همان سال ها اظهار کرد: « خانه‌های تخریب شده مخروبه و محل معتادان و خلافکاران و محلی برای آسیب های اجتماعی شده است.» و اکنون عابد ملکی شهردار منطقه ۱۲با بیان اینکه تمامی خانه های مجردی قرار نیست تخریب شود بلکه با تغییر کاربری مناسب آن این مراکز ساماندهی خواهد شد، می‌گوید:« در واقع خانه های مجردی که اکنون به عنوان مراکز آسیب های اجتماعی و بزه در منطقه شناخته می شود با حل مشکلات کالبدی این املاک در جهت ساماندهی مشکلات ساکنان آن در جهت اسکان و اشتغال معتادان و کارتن خواب ها مورد استفاده قرار می گیرد.» آن زمان باقری می‌گفت:« اسم این اقدام شهرداری را تخریب عودلاجان نگذارید ، بلکه این اقدام پاکسازی منطقه ای از عودلاجان از اراذل و اوباش بوده و شهرداری تنها اقدام به تخریب منطقه ای کرده که در خانه‌های مخروبه ، معتادان و خلاف کاران سکونت داشته اند.»
و اکنون شهردار منطقه ۱۲ با تاکید بر اینکه تخریب ۵۵ باب خانه مجردی در منطقه ۱۲ صحت ندارد، اظهار می‌کند: «برنامه اصلی شهرداری تهران در نیمه جنوبی منطقه پاکسازی این محدوده از معتادان و کارتن خواب هاست. در بررسی های نیروی انتظامی تعدادی از خانه های مخروبه و ناپایدار در این محدوده باید جمع آوری شود، این خانه ها توسط کارشناسان شهرداری تهران بازدید شد و این املاک به دلیل بافت فرسوده و ناپایدار احتمال ریزش داشتند که با هماهنگی مالکان این خانه ها امکان تخریب این املاک وجود دارد. که تعداد این خانه‌های فرسوده تنها ۹باب است.» حالا حتی اگر بخواهیم خط بطلانی روی تخریب ۵۵ باب خانه دیگر بکشیم ؛ تحقیقات میدانی از اتفاقات دیگری خبر می‌دهد؛ این که مدیریت شهری گشت‌های شبانه‌ای بین ساعت ۴تا ۶ صبح از بافت تاریخی تهران دارد و ماحصل این بازدید‌ها ختم به پاکسازی و پلمپ ۲۷۰ خانه می‌شود که این بیم را قویتر می‌کند که شاید احتمال تخریب خانه ها حتی چیزی بیش از ۶۴ خانه‌ی عنوان شده در صورتجلسه ۲۳ خرداد باشد.
و به یکباره ذهن‌ها به این سمت می‌رود که چرا کسی در طی این سالها از شهرداری نپرسید ثمره تخریب بافت قاجاری به بهانه پاکسازی چه بوده است؟ از تعداد معتادان کمتر شده، برایشان شغلی جدید ایجاد شده یا منطقه امن‌تر شده است؟ اصلاً مگر می‌شود در یک منطقه سه باب خانه سرپا باشد، پنج باب دیگر تخریب و به امان خدا رها شود و باز هم پاتوق معتادین نباشد؟! اگر می‌خواهید ماحصل چنین نگاهی ضربتی به آسیب‌های اجتماعی را به خوبی دریابید، کافی است سری به منطقه‌ای بزنید که شمال آن به خیابان امیر کبیر، جنوب آن به خیابان پانزده خرداد، غرب آن به خیابان ناصر خسرو و شرق آن به خیابان مصطفی خمینی منتهی می شود.
هبه‌ای که جای معتادین شد وارد محدوده ۶ هکتاری تخریب شده که می‌شوید میدان «هفت کنیسه» که امروزه با نام «هفت مسجد» شناخته می‌شود تمامی دردهای تخریب را خوب فریاد می‌زند. قدیم‌ترها، هفت کنیسه توسط برادران حکیم در اینجا دایر شده است. هنوز هم کوچه‌هایی به همین نام مزین هستند. حکیم ۱ ،۲ و...کنار یکی از کنیسه‌ها خانه‌ای قرار دارد یک روی دیوار آن حکاکی شده «یا الله» و کوچه نیز به نام شهید « یامی» شناخته می‌شود، کمی جلوتر از کوچه هم مسجدی با تک منارش توجه را به خود جلب می‌کند. اینجا همه کنار هم با ادیان مختلف یک آن واحد را تشکیل می‌دهند، محله «عودلاجان». کنیسه‌ها بر خلاف مسجد و کلیسا هیچ تفاوتی با سایر خانه‌های قدیمی کنارشان ندارند و تنها ستاره داوود این عبادتگاه‌ها را از سایر خانه‌ها متمایز می‌سازد.
«هاداش» یکی از این کنیسه‌ها است که هنوز محل عبادت برخی از اقلیت‌های مذهبی است و بیش از ۱۳۰ سال قدمت دارد و در کوچه « نیک ضمیر» واقع شده است، «عزرا یعقوب» در خیابان سیروس، کوچه سنگی ، کوی حکیم ۱۶ یکی دیگر از این بناهاست که ثبت ملی هم شده است. کنیسه ملا حنیفا هم که اکنون کنار بیمارستان «سه پیر » در خیابان مصطفی خمینی قرار دارد، دو کنیسه نیز در خود میدان هفت کنیسه یا هفت مسجد فعلی قرار دارد.
اما برای دو کنیسه دیگر چه اتفاقی افتاده است؟ این دو کنیسه را ۱۰ سال پیش اقلیت‌های یهودی به نشان علقه با مسلمانان به شهرداری هبه می کنند تا پس از مرمت با یک کاربری مناسب مورد استفاده عموم مردم محله قرار گیرد اما شهرداری این ساختمان‌ها را تخریب کرده و اکنون در این بخش از ۶ هکتار تخریب شده تلی از خاک و نشانه‌های حضور معتادان به وضوح دیده می‌شود. به جای یکی از بناهای تاریخی هم شهرداری در میدان هفت مسجد پارک احداث کرده است!
درد وقتی تلخ‌تر می‌شود که در لابه‌لای این خرابه‌ها کودکانی را می‌بینی که به جرم فرزند این آدمها بودن ثانیه‌ها را باید در جایی سپری کنند که روزگاری از آن با طرح ساماندهی منقل‌خانه معتادین یاد شده است. و تو را به یاد «خاک سفیدی» دیگر می‌اندازد که نه تنها از شمار معتادانش کم نشد بلکه در سطح منطقه نیز پراکنده شد.
یک بام و چند هوا!داستان طرح جدید و تناقضات آن زمانی آشکار‌تر می‌شود که شهردار منطقه ۱۲ اظهار می‌کند که قبل از اجرای طرح، تمامی خانه‌های میراثی با همکاری سازمان میراث فرهنگی شناسایی شده است، اما رجبعلی خسروآبادی – مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران- ضمن بی‌اطلاعی از چنین طرحی، شنبه ۶ تیرماه نامه‌ای خطاب به شهردار منطقه ۱۲ می‌نویسد که بنا به اطلاع واصله در جلسه طرح انضباط اجتماعی منطقه ۱۲ موضوع تخریب ۶۴ خانه در محله عودلاجان مطرح گردیده است نظر به اینکه در بافت تاریخی هرگونه تخریب که موجب تغییر بافت یا تاثیر بر نحوه معماری محله و بر هم زدن معابر را دارد می بایست با این سازمان هماهنگ شود ، ضمن اعلام مخالفت با اینگونه اقدامات بدون هماهنگی خواهشمنداست دستور فرمائید مشخصات مکان های مورد نظر جهت بررسی به این اداره ارسال گردد.
همچنین از سویی صورتجلسه خبر از تخریب ۶۴ باب خانه می‌دهد اما ملکی از تخریب ۹ باب خانه سخن می‌گوید و البته حجت‌الاسلام « امرودی» معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران هم که کل تخریب را کتمان می‌شود و بحث ساماندهی خانه‌های مجردی و تبدیل آنها به پانسیون را مطرح می‌کند؟!
از سوی دیگر محمد حقانی عضو شورای شهر تهران در گفت و گویی که با مدیرکل میراث تهران داشته است، می گوید:« گویا تعداد این خانه ها ۵۰ خانه بلاصاحب و ۷ خانه متروکه دارای صاحب اعلام شده است.تصور ما بر این است که حرکت اجرای طرح به سمت این خانه‌ها باشد و در نهایت این تعداد خانه تخریب شود.»
قالیباف به شورای شهر میآیداما مسأله حادتر آن که افزون بر بی‌اطلاعی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران از این طرح حتی اعضای شورای شهر هم از کم و کیف چگونگی اجرای این طرح بی اطلاعند. حقانی ضمن تأیید عدم اطلاع شورای شهر تهران از این طرح می افزاید:« شاید دورادور بتوانیم قضاوت سطحی ای داشته باشیم.اما در صحن شورای شهر یک مرتبه در این مورد تذکر دادم و از شهردار تهران خواستم جزئیات این طرح را پیش از اجرا برای اعضای شورا جهت بررسی و اظهار نظر ارسال کند. معاون برنامه ریزی شهرداری تهران پس از این تذکر، خبر از حضور قالیباف در صحن شورای شهر در روزهای آتی برای توضیح در این مورد داد.»
آگهی مزایده و نگاه ناجرمآبانهوقتی بیم تخریب به بهانه پاکسازی و احتمال ساخت برج و پاساژ به جای آن با حقانی این عضو شورای شهر تهران مطرح می‌شود، او تأکید می‌کند:« در مجموع نگاه طرح تفصیلی به پایتخت تاجرمابانه بوده زیرا این طرح از اساس پول پایه تعریف شده است.ما از شهرداری تشکر می کنیم که به عنوان یکی از ده ها ارگانی که باید به این موضوعات ورود می کرد، وارد شده است اما امیدواریم در پشت ذهن مدیریت شهری اهداف اقتصادی وجود نداشته باشد زیرا هویت تهران باید در این منطقه تعریف شود.»
اما این بیم از کجا قوت می‌گیرد، از آنجا که در سال ۸۶ سازمان میراث فرهنگی علنا شهرداری را در تخریب عودلاجان مقصر دانست و اعلام كرد شهرداری برای تامین هزینه‌های خود اقدام به فروش تراكم ساختمان در مناطق به ثبت رسیده می‌كند؛ ضوابط حریم بافت تاریخی را در نظر نمی‌گیرد و هرچند براساس این ضوابط، ارتفاع مجاز ساختمان‌ها نباید از ۵/۷ متر بیشتر باشد اما شهرداری مجوز بناهایی با ارتفاع ۲۰ متر را هم صادر كرده است! و البته آگهی مزایده ۶ هکتار از زمین‌های عودلاجان در سطح شهر و در مکان‌هایی همانند روبروی بازار مبل یافت آباد و چهار راه سرچشمه- در سال گذشته نصب شده و آدرس دفترمزایده نیز جهت حضور خریداران احتمالی،در آگهی خیابان برادران «برهمه»، کوچه «پرورشگاه» عنوان شده است.
چرا میراث فرهنگی را ندیدید؟!از سوی دیگر محمد حقانی عضو شورای شهر تهران به اظهار بی‌اطلاعی مدیرکل میراث فرهنگی تهران از این طرح و نامه وی به شهردار اشاره و تأکید می‌کند: «میراث فرهنگی در هیچ یک از جلسه های برگزار شده برای اجرای طرح منطقه ۱۲ تهران به عنوان بافتی تاریخی دعوت نشده و حضور نداشته است لذا نظر کارشناسی خود را ارائه نداده است. این در حالی است که سازمان میراث قطعا نقطه نظر کارشناسی در مورد این خانه ها دارد زیرا بسیاری از این خانه ها فرصت احیاء و استفاده تحت عنوان کاربری های متفاوت همانند خانه های فرهنگ، سلامت، سرای محله، کتابخانه و غیره را دارند.»
البته این نخستین بار نیست که شهرداری در اجرای طرح‌های خود میراث فرهنگی را به یاری نمی‌گیرد چرا که دیگر بر همگان مسجل شده که سالهاست بین مدیریت شهری و میراث فرهنگی در تعریف بافت فرسوده و تفاوت آن با بافت تاریخی اختلاف نظر وجود دارد. حقانی در این باره اظهار می‌کند:« در میانه این اختلاف نظر بدون شک مرجعی که باید در مورد تاریخی بودن یا نبودن یک بافت نظر نهایی را ارائه کند، سازمان میراث فرهنگی است. بنده به عنوان عضوی از اعضای شورای شهر تهران هرگز نمی‌پذیرم جلسه که خروجی آن تخریب بخشی از بافت تاریخی است بدون حضور کارشناسان میراث تشکیل شود، قطعا باید نظرهای کارشناسی در این حوزه لحاظ شود. اما نباید از یاد برد که بلااستفاده ماندن این خانه ها با تخریبشان تفاوتی ندارد.»
رئیس کمیسیون محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران در عین حال تأکید می‌کند:« این دست اقدامات امور بین بخشی است. لذا نیاز به اقدامی ریشه ای دارد که با تخریب چند خانه تاریخی از بین نمی رود. شهرداری نیز ادعا دارد با حضور تمام دستگاه‌های ذی ربط این طرح را اجرا می کند لذا از این نهاد عمومی درخواست می کنیم حضور سازمان میراث فرهنگی را نیز برای بافت تاریخی پیش از اجرا در نظر داشته باشد.»
شبهای قدر و بیم تخریب حال با توجه به عدم اطلاع دو حوزه مهم درگیر در این طرح یعنی شورای شهر تهران و میراث فرهنگی استان تهران بیم آن است با نزدیک شدن به شبهای قدر و تعطیلات پیش رو تخریب‌هایی فشرده صورت بگیرد. گواه این ماجرا تخریب بخش کالسکه‌رو و حمام خانه دائی جان ناپلئون در سال گذشته و در شبهای قدر است.
تخریب چهار خانه تاریخی در دوهفته گذشتهاین دلنگرانی‌ها زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم طی دوهفته گذشته و همزمان با اجرای طرح انضباط اجتماعی، خانه ماوثاله در خیابان جمهوری ، خانه کوچه مجمر در لاله زار جنوبی، خانه ای واقع در خیابان سرهنگ سخایی و خانه ای واقع در خیابان امام خمینی تخریب شده‌اند و احتمالا به جای آنها پاساژهایی بر روی زمین پایتخت سبز خواهند شد تا خاطرات شهر تهران را بیش از پیش خاکستری کنند.و
