تار از سازهای زهی است که با زخمه نواخته می‌شود. تار در ایران و برخی مناطق دیگر خاورمیانه مانند آذربایجان و ارمنستان و گرجستان برای نواختن موسیقی کلاسیک این کشورها رایج است. در گذشته تار ایرانی پنج سیم (یا پنج تار) داشت. غلامحسین درویش یا درویش خان سیم ششمی به آن افزود که همچنان به کار می‌رود. با گذشت زمان نوازندگان و سازندگان بسیاری موجب تغییرات و پیشرفت تار شده‌اند. به همین بهانه با «کیوان ساکت» پیشکسوت تار، به گفتگو نشسته‌ایم که می‌خوانیم؛ 

چرا می‌گویند تار ساز ملی ایرانی است، چرا مثلاً بربط که سن بیشتری نسبت به تار دارد ساز ایرانی نیست؟ 

ما از تاریخ دقیق تار اطلاعی نداریم. تار را از نقاشی‌های دوران صفویه می‌شناسند و حدوداً از ۱۵۰ سال اخیر به قبل، اسامی هنرمندان در عرصه تار را نداریم. تار از طریق کشور آذربایجان وارد فرهنگ و کشور ما شده است و آنچه که مسلم است به دلیل ردیف‌های موسیقی که تار دارد، موجب شده است تا آن را بالاتر از دیگر سازها قرار دهد و موجب شود تا مورد قبول هنرمندان و عامه مردم باشد. 

بزرگترین نوازندگان تار را در تاریخ موسیقی ایران چه کسانی می‌دانید؟ 

در گذشته، آقا علی‌اکبر فراهانی، غلامحسین درویش، میرزا حسینعلی، میرزا عبدالله، علی‌اکبر خان شهنازی، مرتضی نی‌داوود، یحیی زرپنجه، استاد وزیری، اسماعیل کمالی و غلامرضا شیرازی از نوازندگان بنام تار و نیز از کسانی بوده‌اند که آثار گرانقدری از ایشان به یادگار مانده است. البته نوازندگان بسیار دیگری بوده و هستند که برخی به سن کهولت رسیده‌اند و دیگر ساز نمی‌سازند. در این میان اسامی که از ایشان نام برده شد، از سرآمدان این ساز هستند. هم‌چنین شادروان لطف‌الله مجد نیز از پیشکسوتان این عرصه بودند. 

مهمترین سازندگان تار چه کسانی بوده و هستند. در مورد یحیی و سازهایش هم توضیح دهید. 

در یک دوره‌ای کلیمی‌ها به ساختن ساز مشغول بودند و برجسته‌ترین سازنده تار، استاد یحیی کلیمی است که بعد از ایشان شاگردانشان از جمله جعفر صنعت و عباس صنعت به سازسازی ادامه دادند و البته جعفر صنعت بنام‌تر است. شاهرخ نیز از سازندگان معروف است. بسیاری از هنرمندان این عرصه که کار یحیی را بسیار قبول داشتند، بعد از او هم به شاگردش جعفر صنعت برای ساخت ساز مراجعه می‌کردند. در آن دوره سازندگان تار دیگری هم بوده‌اند؛ از جمله: ملکم، فرج‌الله که استاد یحیی نیز بوده است، مسعود منتظری، استاد جوان، حسین بهبود، فاریابی، احمدخان مطیع، راه‌روح که از ساز سازهای مشهدی بودند و در دیگر شهرستان‌ها نیز افراد بسیاری به ساخت ساز مشغول بودند. از ساز سازها در دوره معاصر نیز می‌توان به محمود فرهمند، یوسف پوریا، دکتر ناجی، ژاله، خانقلی، خجسته و قلمی اشاره کرد. 

یحیی در گذشته تار دوقلویی می‌ساخت که کاسه یکی و دسته دیگری در کنار هم قرار می‌گرفت و در آن زمان یکی از این تارهای دوقلو را برای خواهران داراب ساخت و به آنها هدیه کرد. همه این افرادی که نام برده شد به سبک قدیم و یا همان سبک یحیی ساز می‌ساختند. استاد صفوی‌مهر شاگرد خلف استاد صبا، ابداعات و اصلاحاتی در تمام سازهای ایرانی خلق کردند و هم‌‌چنین به زیبایی ظاهری تار افزود. ایشان شاگردان بسیاری تربیت کردند که در رأس همه آنها می‌توان از مجید حیاتی نام برد. پس از آن اکبری که در ارومیه به ساخت تار مشغول است و مازیار ملک‌زاده در کرج را باید نام برد. یکی دیگر از اساتید برجسته ساز سازی استاد قنبری است که ایشان هم کمک بسیار شایانی به تار کردند و نیز شاگردان بسیاری تربیت کردند. از تارسازانی که هم سنتی کار می‌کنند و هم به سبک استاد قنبری ساز می‌سازند، می‌توان به فرجی در اصفهان و سفری که اهل کشور آذربایجان هستند اشاره کرد. 

با تغییر در ساختار تار  موافقید؟ 

تغییر در ساختار تار مسئله‌ای نیست که ما بخواهیم درباره آن تصمیم بگیریم. بلکه خود جامعه و روند آن، این موضوع را رقم می‌زند که جامعه ضرورتی برای تغییر ساختار تار دیده است یا خیر. نیاز هنرمندان و نوازندگان و افزایش مهارت نوازندگی، تغییراتی در نگاه به تار ایجاد می‌کند که البته تغییرات بنیادی نخواهد بود و ساختار این ساز را به طور کلی تغییر نخواهد بود. 

چند طیف در نوازندگان تار وجود دارند؟ 

چند سبک تارنوازی وجود دارد که همه نوازنده‌ها از آنها پیروی می‌کنند. استاد صبا از اساتید برجسته و پیشکسوت این عرصه هستند که بیش از سایرین، طرفدار و علاقمند دارد و روش ایشان شاخه‌های مختلف پیدا کرده است. آنچه اساتیدی مانند فرهنگ شریف، جلیل شهناز، لطف‌الله مجد و دیگران خلق کرده‌اند، جلوه‌های مختلفی از تفکر صبایی است. اتفاق بسیار خوبی در نوازندگی تار در حال وقوع است و می‌توان امیدوار بود سبک تارنوازی جدید خلق شود. 

به تکنیک در نوازندگی اعتقاد دارید یا احساس؟ 

تکنیک یعنی مهارت و مهارت یعنی توانایی و طبیعتاً هر چه توانایی بیشتر باشد، می‌توان احساس را بهتر در معرض نمایش گذاشت. 

شما موسیقی پاپ گوش می‌دهید؟ 

بله. من هر نوع موسیقی خوبی را گوش می‌کنم و تأکید من بر این نیست که حتماً موسیقی سنتی گوش دهم. من دو فرزند دارم که یکی ساز تنبک و دیگری ساز تار می‌نوازند. من حتی برای آنها نیز هیچ‌گونه تعصب خاصی ندارم تا حتماً موسیقی سنتی گوش دهند بلکه به نظر من هر نوع موسیقی از جنس خوب، خوب است. 

به موسیقی جهان و آهنگ‌سازان بزرگ جهان هم علاقه‌ای دارید؟ 

مشخصاً علاقه دارم و به آهنگ‌سازان بزرگی چون راول علاقه خاص دارم. کارهایی از خواننده‌هایی در حوزه پاپ را هم گوش می‌دهم و آنها را می‌پسندم.