تار از سازهای زهی است که با زخمه نواخته می‌شود. تار در ایران و برخی مناطق دیگر خاورمیانه مانند آذربایجان و ارمنستان و گرجستان برای نواختن موسیقی کلاسیک این کشورها رایج است. در گذشته تار ایرانی پنج سیم (یا پنج تار) داشت. غلامحسین درویش یا درویش خان سیم ششمی به آن افزود که همچنان به کار می‌رود. با گذشت زمان نوازندگان و سازندگان بسیاری موجب تغییرات و پیشرفت تار شده‌اند. به همین بهانه با «مهدی علیاری» سازنده تار، به گفتگو نشسته‌ایم که می‌خوانیم؛
چرا می‌گویند تار ساز ملی ایرانی است؛ چرا سازهای دیگری که شاید عمر بیشتری نسبت به تار دارند ساز ایرانی نیستند؟
به عقیده من، نوازنده‌های بسیار خوب موسیقی ما در عرصه تار در اصفهان بودند و همان‌طور که می‌دانید ما مکتبی به نام اصفهان در موسیقی ملی خود داریم. یکی از دلایلی که تار بسیار زیاد در موسیقی ما محبوب است، همین است که در مکتب اصفهان رشد و پرورش یافت. سازهای دیگر هم مثل تنبور که ملی نشد، به این دلیل بوده است که یک ساز مقامی است
برای مثال افرادی مانند استاد علی اصغر بهاری زحمات فراوانی برای اینکه ساز کمانچه از مهجوریت بیرون بیاید انجام داد و امروز شاهد این هستیم که استادانی مانند کیهان کلهر و سعید فرج پوری امروز توانسته اند شخصیت دیگری برای کمانچه ایجاد کردند؛ اینقدر که امروزه
” یکی از دلایلی که تار بسیار زیاد در موسیقی ما محبوب است، همین است که در مکتب اصفهان رشد و پرورش یافت “
در بسیاری از اجراها ساز کمانچه وجود دارد و می توان گفت که مثلا ساز کمانچه امروز مانند سازهای ملی ایرانی شده است.
در مورد سازندگان تار صحبت کنید. از نظر شما مهمترین سازنده‌های تار چه کسانی بوده و هستند. پیشینه تاریخی ساز تار، با استاد یحیی شناخته می‌شود. هم‌چنین شاهرخ از سازندگان خوب تار بود. به ندرت ساز ایرانی پیدا می‌شود که سازندگان بسیاری در آن فعالیت کرده باشند و تار یکی از سازهای ایرانی است که سازندگان زیادی در این عرصه مشغول به ساخت بوده‌اند. سازندگان معاصر بسیاری هم داریم که باز به عقیده من خوب یا بد مفهومی ندارد. به این دلیل که هر کس در موسیقی مشغول به خدمت است، جزء بهترین‌هاست و در سازندگان تار، سلیقه افراد دخیل است که نحوه ساخت کدام سازنده را بیشتر می‌پسندند. به عقیده من همه سازندگان خوب هستند.
نوازندگان تار را از گذشته تا به امروز چگونه ارزیابی می‌کنید؟ بزرگترین نوازندگان تار چه کسانی هستند؟ تمام نوازندگان تار از نظر من بهترین هستند. به طور کلی نمی‌توان گفت که سازی بهتر از ساز دیگر یا نوازنده‌ای بهتر از نوازنده دیگر است. با این حال من تک‌نوازی استاد جلیل شهناز را بسیار دوست دارم و آواز استاد بنان و پیانوی استاد محجوبی را بسیار می‌پسندم.
تار تا به امروز ساختاری داشته است که از گذشتگان و پیشکسوتان این ساز به جا مانده است. با این که تغییری در ساختار تار ایجاد شود موافقید؟ تغییر باید اصولی و منطقی و علمی باشد. اگر تغییری علمی باشد، من آن را قبول می‌کنم. اگر تغییر ساختار با نوآوری و بدعت همراه نباشد تغییر خوبی به حساب نمی‌آید. من با تغییر ساختار موافق هستم به شرطی که علمی بوده و با کارایی همراه باشد. در گذشته ساز تار استخوان و یا سیم ۶ را نداشته است و این تغییرات
” به ندرت ساز ایرانی پیدا می‌شود که سازندگان بسیاری در آن فعالیت کرده باشند و تار یکی از سازهای ایرانی است که سازندگان زیادی در این عرصه مشغول به ساخت بوده‌اند “
را به تدریج پیدا کرده است. تغییراتی که بی‌مورد انجام شود، فقط زائل کردن کار به حساب می‌آید. موسیقی ما به این دلیل باارزش است که دارای پیشینه تاریخی است یعنی ساختار آن سنتی است و قدمت و تاریخ و فرهنگ دارد. اگر این موارد از موسیقی ما گرفته شود، موسیقی ایرانی معنی و مفهوم خود را از دست می‌دهد.
چند روش و سبک و سیاق در نوازندگی تار وجود دارد؟ نوازنده‌های بسیاری با نوآوری‌های جدید وارد عرصه نوازندگی تار شده‌اند که کار بسیاری از آنان نیز زیبا و شنیدنی است. مانند محمدامین اکبرپور نوازنده جدید تار. ولی موردی که من بیشتر در نوازنده‌های تار می‌بینم، این است که خودشان حرف زیادی برای گفتن ندارند و دنباله‌رو سبک و سیاق گذشتگان هستند. مثلاً شاگردان استاد لطفی به همان روش لطفی می‌نوازند. در این زمینه حسین علیزاده یکی از نوآوران خوب است ولی شاگردان ایشان هم دقیقاً همان روش استاد را در پیش گرفته‌اند.
تکنیک را در نوازندگی بیشتر می‌پسندید یا احساس؟ موسیقی ما برگرفته از احساس است. من بیشتر به احساس عقیده دارم تا تکنیک. ولی به طور کلی تکنیک و احساس در کنار هم لازم هستند. موسیقی ما احساسی است و به همین دلیل است که بداهه‌نوازی و بداهه‌خوانی ارزشمند است.
از میان نوازندگان ساز- ساز تار و دیگر سازها- و آوازخوانان، ساز و آواز چه کسانی را دوست دارید؟ من آواز استاد بنان و ساز پیانوی استاد محجوبی را بسیار دوست دارم.
از موسیقی جهان چطور؟ آیا توانسته‌اید با موسیقی جهان و آهنگ‌سازان جهانی ارتباط برقرار کنید و یا کارهای شخص خاصی را می‌پسندید؟
من نتوانسته‌ام با موسیقی جهان ارتباط برقرار کنم و دلیلش شاید این باشد که از کودکی با موسیقی سنتی بزرگ شدم. ذات من با موسیقی سنتی عجین شده است و بیش از اندازه از موسیقی ایرانی لذت می‌برم. به همین دلیل رابطه با نوع دیگری از موسیقی برای من سخت است.
مهدی علیاری متولد ۱۳۶۳ است. او فرزند سعید علیاری پیشکسوت تار است. وی دانش‌آموخته رشته مدیریت دولتی در مقطع کارشناسی ارشد است. نزدیک به ۱۵ سال به طور حرفه‌ای مشغول به ساخت ساز تار است.
