تنبک یکی از سازهای کوبه‌ای ایرانی است. تنبک در چند دهه اخیر پیشرفت چشمگیری کرده و به عنوان سازی تکنواز و مستقل مطرح شده است. این پیشرفت مرهون تلاش استادان این ساز است. به همین بهانه با «کامران یعقوبی» یکی از هنرمندان این عرصه به گفتگو نشسته‌ایم که می‌خوانیم؛ 

کمی از  تاریخچه ساز تنبک و کسانی که باعث رشد این هنر شدند برای مان بگویید

در رابطه با تاریخچه ساز تنبک اطلاعات و کتب زیادی در دسترس نیست. همان‌طور که می‌دانیم مرحوم استاد حسین تهرانی تأثیر بسزایی بر این ساز گذاشت و درواقع نام و یاد استاد تهرانی با ساز تنبک عجین است. بدون شک نگرش استاد تهرانی بر این ساز موثر بوده و هویت جدیدی به تنبک بخشید وی با بیانی نو به ساز تنبک شخصیت مستقل داد که قاعدتاً قبل از آن وجود نداشت. استاد تهرانی در دوران خود یکی از نوآوران ساز تنبک بود که اگر آثار ایشان را مشاهده کنیم، این قضیه به اثبات خواهد رسید. قبل از ایشان هنرمندان و نوازندگان دیگری هم بودند که برای ساز تنبک زحمت بسیار کشیدند ولی متأسفانه خیلی تأثیرگذار نبودند. ساز تنبک را می‌توان با نام استاد حسین تهرانی شناخت. بدعتی که ایشان گذاشت بدعت و نوآوری تأثیرگذار بر ساز تنبک بود. 

جایگاه ساز تنبک در موسیقی امروز کجاست؟ 

نوازندگانی که برای ساز تنبک تلاش کرده‌اند و زحمت کشیده‌اند، سعی داشته‌اند تا به این ساز شخصیتی مستقل و جایگاهی مناسب ببخشند ولی متأسفانه هنوز در برخی از گروه‌ها و ارکسترها نقش مستقل ساز تنبک رعایت نمی‌شود. هنوز برخی گروه‌ها و نوازنده‌هایی که با آنها همکاری می‌کنیم، ساز تنبک را به عنوان ساز همراهی‌کننده می‌شناسند. به عقیده من، ساز تنبک نسبت به گذشته پیشرفت چشمگیری داشته است و از لحاظ تکنیک‌های نوازندگی و تعداد نوازندگان، پیشرفت خیلی خوبی داشته است. ولی هنوز جایگاه اصلی خود را پیدا نکرده است یا هنوز آن‌گونه که باید، به این ساز توجه نمی‌شود. 

عموم مردم تصور می‌کنند تنبک ساز راحتی است و نوازنده  به آسانی این ساز را می‌نوازد و می توان دستمزد پایین‌تری نسبت به سازهای دیگر برای آن قائل شد در حالی که این‌گونه نیست. نوازنده‌های ساز کوبه‌ای که برای این ساز زحمت خیلی زیادی کشیده‌اند، دارای احساس بسیار لطیف‌تری هستند و باید با ملودی یا آهنگی که روی آن کار کرده‌اند، ارتباط برقرار کنند تا بتوانند آن را بنوازند. متأسفانه هنوز وضعیت به همان صورت قبلی است و در ارکسترها به ساز تنبک بها داده نمی‌شود در حالیکه تنبک رکن و پایه ارکستر است. 

شیوه‌های ترویج سنت تنبک‌نوازی در موسیقی امروز چه شیوه‌هایی است؟ 

نوازندگان قدیمی جایگاه ساز تنبک و اینکه این ساز تا چه حد انعطاف‌پذیر است را تثبیت کرده‌اند. ولی برداشت‌های مختلفی هم از طرف همکاران و هم از طرف مردم می‌شود. کتاب‌های مختلف در زمینه ساز تنبک که در بازار ارائه شده است، کنسرت‌های متفاوت، ارکسترهای گروه‌نوازی تنبک، تک‌نوازی‌ها با ساز تنبک، همه روش‌های گوناگونی برای ارائه و ترویج سنت تنبک‌نوازی هستند که خوشبختانه نوازندگان متعددی هستند که این کار را انجام می‌دهند. 

بدعت‌ها و شیوه‌های جدید تنبک‌نوازی چگونه است؟ 

زمانی که صحبت از تنبک می‌شود، اولین چیزی که به ذهن خطور می‌کند نام استاد حسین تهرانی است. شاید اتفاقی که در رابطه با این ساز افتاده است و منجر به ماندگاری نام استاد تهرانی شده، این است که استاد در دوره خود نوآوری و خلاقیت زیبایی داشته و توانسته است با همین ذهن خلاق، نوآور باشد. البته باید این موضوع را در نظر گرفت که استاد تهرانی هم از تجربیات استادان و نوازندگان قبلی خود استفاده کرده است و سپس با توجه به تجربیات گذشته، تغییراتی در این ساز ایجاد کرده و بر ساز تنبک تأثیرگذار شدند. 

درواقع استاد حسین تهرانی روش و مکتبی نو برای خود بنیان گذاشتند. استفاده از متدها و شیوه‌های جدید همه خوب است و باید وجود داشته باشند، چرا که اگر نباشد پیشرفتی در ساز تنبک مشاهده نمی‌شود. بدعت‌ها باید در قالب سنت‌ها باشند و کسی که می‌خواهد بدعت‌گذار و نوآور باشد، باید متدها و شیوه‌های گذشتگان را بداند و بر پایه آنها عمل کند. ذهن هنرمند به دنبال زیبایی است و می‌خواهد آن‌چه که در ذهن دارد به شکلی خاص به مخاطب عرضه کند و لازمه این امر شناخت فرم و اصولی است که از گذشته باقی مانده است. متأسفانه گاهی‌اوقات مشاهده می‌کنیم که امکانی وجود نداشته است که جمعی از نوازندگان در کنار هم به مشورت درباره این ساز و نت‌ها و اصول آن بپردازند. هرگونه نوآوری‌ خوب است چرا که هر نویی روزی سنت و کهنه می‌شود. نو بودن نسبی است و سنت مانع نوآوری نمی‌شود بلکه شرط لازم آن است. موضوعی که مطرح می‌شود این است که هر که دست به بدعت و نوآوری می‌زند باید دانش و آگاهی لازم را از گذشته داشته باشد. در زمینه ساخت ساز نیز این مسئله مشاهده می‌شود. امروزه در ساخت سازها نیز تغییرات بسیاری به چشم می‌خورد که البته این اتفاق خوبی است و باید این‌گونه باشد ولی باید فرم و ساختار اصلی حفظ شود و با توجه به آن تغییرات جدیدی ایجاد شود. 

در رابطه با لزوم بدعت‌ها و شیوه‌های جدید و برخی کارها در بدعت‌ها که به بیراهه رفتند، بگویید. 

فقدان دانش و آگاهی کافی نسبت به اتفاقات گذشته و اشتباه راهنمایی و هدایت کردن نوازنده موجب بیراهه رفتن بدعت‌ها می‌شود. در ارتباط با تنبک، شخصیت نوازنده و ساز کاملاً مستقل از هم است به این معنی که جدای از ساز، شخصیت و رفتار و منش نوازنده بسیار مهم است و ممکن است در این میان تمام مطالب به درستی به هنرآموز انتقال پیدا نکنند. 

اساتید تنبک صنف حامی دارند؟ 

خیر. اگر صنفی حامی بود آشفتگی که در تنبک دیده می‌شود، وجود نداشت و هر کس به هر شکلی و با هر شیوه‌ای می‌توانست در ساز تنبک موثر باشد. چنان‌چه بسیاری از نوازنده‌ها این‌کار را انجام می‌دهند. آنها برای شخصیت و هویت بخشیدن به ساز تنبک، ساز خود را به هر قیمت و به هر جایی ارائه نمی‌کنند. ولی متأسفانه اگر نوازنده‌ای قصد اجرای برنامه‌ای را نداشته باشد، نوازنده‌ای دیگر اینکار را انجام خواهد داد و اگر صنفی وجود داشته باشد تا از نوازنده‌های تنبک حمایت کند، قاعدتاً این‌ قبیل اتفاقات نمی‌افتد. شخصی که نسبت به ساز تنبک آشنایی و اطلاعات کافی ندارد و قصد داشته باشد در جهت حمایت از تنبک کاری برای این ساز انجام دهد از سوی نوازنده‌های دیگر مورد حمایت قرار می‌گیرد ولی به دلیل اینکه دانش و آگاهی لازم را ندارد موفق نمی‌باشد. صنف حامی وجود ندارد و بر همین اساس نوازنده‌های محدودی که یکدیگر را می‌شناسند، در جلساتی که طی دوره‌های متعدد با هم می‌گذارند تصمیماتی نیز درباره ساز تنبک و اصول و شیوه‌های حاکم بر این ساز می‌گیرند. تنها صنف حامی از هنرمندان تنبک، خانه موسیقی ایران است. 

یکی از مزیت‌های ساز تنبک مردمی بودن آن است و اینکه همه مردم با وسایل مختلف می‌توانند ریتمی را تولید کنند ولی در عین حال این عمل موجب می‌شود کمتر به ساز تنبک و نوازنده آن نگاه حرفه‌ای شود. نظر شما چیست؟ 

بله متأسفانه این‌گونه است. ولی امروز تنبک وضعیت مطلوب‌تری نسبت به گذشته دارد. اکثراً کسانی که وارد کلاس می‌شوند طرز فکری متفاوت با گذشته دارند و این به دلیل تمام فعالیت‌ها و زحماتی است که نوازندگان تنبک کشیده‌اند ولی همچنان این دیدگاه و تفکر وجود دارد که هر ریتمی که با هر وسیله‌ای تولید شود همان تنبک است؛ و هنوز کسانی هستند که حتی شکل و فرم ساز تنبک را ندیده‌اند. کسانی که وارد دوره آموزشی این ساز می‌شوند متوجه می‌شوند که تنبک، سازی دشوار است و نیاز به زمان و ممارست و تمرین دارد و به راحتی نمی‌توان همه فنون آن را فراگرفت. خوشبختانه جامعه موسیقی ما به سمت‌وسویی حرکت می‌کند که در آن سعی می‌شود به شخصیت ساز تنبک بیش از گذشته بها داده شود. 



کامران یعقوبی متولد ۱۳۶۰ در تهران است. وی دانش‌آموخته دوره کارشناسی ارشد در رشته صنایع چوب است. وی آموزش تنبک را از سال ۱۳۶۸ نزد «مسعود رشیدی» آغاز کرد. سپس از سال ۱۳۷۷ در مرکز حفظ و اشاعۀ موسیقی نزد «داود یاسری» به فراگیری این ساز پرداخت و از سال ۱۳۸۰ به محضر «کامبیز گنجه ای» راه یافت. او در دوران فعالیت خود با اساتید برجسته از جمله استاد «حسن ناهید» و «مجید درخشانی» و «مسعود شعاری» همکاری داشته است. هم‌چنین وی در گروه‌های «خروش»، «شورانگیز»، «گروه سور» حضوری فعال داشته است و کنسرت‌های فردی و گروهی متعددی را در داخل و خارج از کشور برگزار کرده است. از جمله آثاری که وی در آن به نوازندگی تنبک پرداخته آلبوم های «فصل باران»، «آسمانه» ، «صبح سحر» ، «بودن و سرودن» ، «گروه نوازی تنبک و نقاره» را می‌توان نام برد.